پاتوق ها , محصول برخوردهای شتابزده

پاتوق های معتادان یکی از خطرناک ترین نقاط هر شهر است که به شهرها چهره زشتی می دهد, اما باید دانست که جمع کردن هیچ پاتوقی به معنای از بین رفتن اعتیاد نیست

پاتوق‌های معتادان یکی از خطرناک‌ترین نقاط هر شهر است که به شهرها چهره زشتی می‌دهد، اما باید دانست که جمع‌کردن هیچ پاتوقی به معنای از بین رفتن اعتیاد نیست.

در مواجهه با پاتوق ها ابتدا باید بررسی کرد چرا این مکان ها شکل می گیرد و چرا متلاشی کردن کلونی معتادان هیچ گاه به از بین رفتن پاتوق ها منجر نشده است؟ اگر امروز زیر پل مدیریت و در حاشیه بزرگراه چمران که همیشه به اتوبانی دانشگاهی شهرت داشت و به مناطق مرفه نشین شهر متصل می شود، گروه زیادی از معتادان تجمع می کنند و برای خود لقب «معتاد اتوبانی» را انتخاب کرده اند به این علت است که کلونی معتادان در دره فرحزاد را از بین برده ایم.

در واقع از زمانی که ما سیاست برخورد فیزیکی با معتادان را برگزیده ایم همواره نقاط تجمع آنها را متلاشی کرده ایم غافل از این که کلونی ها از بین می رود، اما آسیب ها همچنان پا برجا می ماند. یکی از علت ها نیز این است که برنامه ها و فعالیت های دستگاه های مختلف با هم هماهنگ نیست و هنوز نمی خواهیم بپذیریم که با برخورد، زور، فشار و تخریب نمی توان آسیب ها را سامان داد. من مدافع استقرار پاتوق ها یا ولنگاری معتادان نیستم، اما معتقدم پاتوق ها را باید به عنوان پدیده های اجتماعی و واقعیاتی که وجود دارند، نگاه کرد و معتادان را آدم هایی دانست که شعور و قدرت تجزیه و تحلیل دارند.

معتادی که تزریقی است یا بی حس و درک به نظر می رسد وقتی پاتوقش خراب شود چند روز جایی پنهان شده و دوباره سروکله اش جای دیگری پیدا می شود، برای همین است که تخریب یک کلونی به ایجاد کلونی دیگر منجر می شود نه به حذف اعتیاد و محو شدن معتادان از شهرها.

به اعتقاد من اگر پاتوق ها وجود داشته باشد با تدابیر اجتماعی و راهبردهای کاهش آسیب می شود در آنها نفوذ کرد. بهزیستی مدتی مشغول انجام این کار بود به طوری که توانستیم عده ای از این معتادان را جذب مراکز کاهش آسیب کنیم. البته قرار نیست همه معتادان در مدت کوتاهی جذب این مراکز شوند، اما همان تعدادی که تاکنون جذب شده اند و عده ای که از این پس جذب خواهند شد امیدواری ها را برای بهبود اوضاع بالا می برد.

البته به این معنی نیست که به زودی همه چیز خوب و رو به راه می شود چون در حوزه آسیب های اجتماعی موضوعات یک شبه حل نمی شود. با وجود این باید همچنان پیگیر کنترل و کاهش آسیب باشیم که این موضوع البته تابع یکسری اصول است. یک اصل این که ما خدماتمان را برای همگان در دسترس قرار دهیم، پس اگر می گوییم قرار است با معتادان متجاهر برخورد شود باید این کار با هماهنگی سازمان های ارائه دهنده خدمات ( وزارت بهداشت، بهزیستی، شهرداری و... ) به معتادان انجام شود. اصل بعدی این که ما به کنترل آسیب اعتقاد داشته باشیم نه برخورد با آن. مثلا برای کنترل پاتوقی که زیر پل مدیریت ایجاد شده می توان با برنامه های انگیزشی، معتادان را به سوی برنامه های کنترلی سوق داد یعنی همان کاری که اکنون هم انجام می شود، اما به اندازه کافی از آن حمایت نمی شود.

اکنون در تمام دنیا برای معتادان پرخطر برنامه های حمایتی دارند چون پذیرفته اند که معتادان، اعتیاد را به طور کامل ترک نمی کنند و بندرت به سمت پاکی می روند و چون این گونه است باید آنها را همان طور که هستند، کنترل کرد.

یکی از اقدامات کنترلی این است که اجازه ندهیم بیماری های آنها ، انتقال پیدا کند. البته در کشور ما هم به این بخش پرداخته شده، اما خدمات ما کافی نیست و هزینه هایی که برای این بخش در نظر گرفته شده است، کفایت نمی کند. این در حالی است که در دنیا برای این بخش هزینه های زیادی صرف می شود. به طور مثال دهه ۸۰ میلادی در زوریخ سوئیس وضعی مانند زیر پل مدیریت در یک پارک به وجود آمده بود و در این کشور که کل جمعیت معتادانش بیشتر از ۴۰ هزار نفر نیست حدود ۲۰ هزار معتاد در این پارک تجمع داشتند. ابتدا پلیس سعی در برخورد با این افراد داشت، اما موفق به جمع آوری آنها نشد در نتیجه در این شهر مراکز بین راهی ـ که مشابه آن در کشور ما نیز وجود دارد ـ تاسیس شد و در این مراکز به معتادان انواع دارو، متادون و قرص هروئین نیز داده شد و حتی به آنها اعلام کردند هروئین مصرفی نیز در اختیارتان قرار می گیرد به شرطی که مصرف مواد آن هم به صورت کاملا بهداشتی فقط در این مراکز باشد و اگر معتادی در شهر رها باشد بلافاصله دستگیر می شود.

پس ما هم می توانیم چنین کارهایی بکنیم همان گونه که تاکنون نیز دست به چنین اقداماتی زده ایم، اما این قبیل کارهای حمایتی نباید مقطعی باشد و نباید وقتی هدفمان کنترل آسیب است کارهای حمایتی را با برخوردهای پلیسی قاطی کنیم.

این اصلی است که در جهان نیز پذیرفته شده است. هم اکنون یک کمیسیون بین المللی وجود دارد که زیر نظر سازمان ملل متحد فعالیت می کند و همه صاحب نظران حوزه اعتیاد از سراسر جهان و نیز شخصیت های معروف سیاسی در آن عضو هستند. این کمیسیون سال ۲۰۱۲ گزارشی را منتشر کرد که عنوان آن این بود: «برخورد با معتادان باعث شیوع ایدز می شود.»

دلیل آنها هم این است که وقتی با معتادان برخورد فیزیکی می شود، ارتباط آنها با سیستم بهداشتی و خدماتی قطع می شود و در نتیجه تزریق های مشترک و روابط جنسی ناایمن دوباره آغاز می شود و این معنایی جز به خطر افتادن سلامت جامعه و تشدید آسیب های ناشی از اعتیاد هم برای معتاد و هم برای مردم ندارد.

فرید براتی سده

مدیرکل پیشگیری و درمان اعتیاد بهزیستی