اسدالله علم كیست

امیر اسدالله علم در ۱۲۹۸ شمسی در بیرجند متولد شد پدرش ابراهیم علم معروف به «شوكت الملك » ـ از خوانین قائنات و سیستان ـ در كودتای ۱۲۹۹ ش متحد رضاخان بود

امیر اسدالله علم‌در ۱۲۹۸ شمسی در بیرجند متولد شد. پدرش ابراهیم علم معروف به «شوكت الملك‌» ـ از خوانین قائنات و سیستان ـ در كودتای ۱۲۹۹ ش. متحد رضاخان بود. او در پی این كودتا حكمران قائنات و سیستان و بلوچستان شد و چند دوره نیز وزارتخانه پست و تلگراف وتلفن را برعهده داشت‌. علم تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش گذراند، همزمان نیز به فراگیری زبانهای انگلیسی و فرانسه پرداخت‌. زمانی كه ابراهیم علم توسط رضاشاه به تهران فراخوانده شد، اسدالله نیز در ۱۵ سالگی به تهران آمد و در مدرسه عالی كشاورزی كرج به تحصیل مشغول شد. او در پنجم مرداد ۱۳۲۱ لیسانس (مهندسی كشاورزی‌) گرفت و سپس با دختر ابراهیم قوام ـ قوام الملك شیرازی ـ از رجال دوره رضاخان ازدواج كرد. امیراسدالله با اعمال نفوذ پدرش‌، در ۱۳۲۳، پیشكار مخصوص محمدرضا شاه شد و این سمت را تا اواسط ۱۳۲۶ ش‌. حفظ كرد. در این سال از سوی قوام السلطنه به فرمانداری كل سیستان وبلوچستان منصوب شد; در ۱۳۲۷ ش‌. در كابینه دوم ساعد مراغه‌ای سمت وزارت كشاورزی را عهده‌دار شد. او این سمت را در كابینه رجبعلی منصور نیز حفظ كرد ودر كابینه رزم‌آرا وزیر كار شد.

با قتل رزم‌آرا ونخست وزیری مصدق‌، علم از سوی شاه سرپرست اداره املاك ومستغلات پهلوی شد. او درجریان كودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ كه به سقوط دولت مصدق انجامید، با عوامل جاسوسی انگلیس ازجمله برادران رشیدیان و شاپور ریپورتر هماهنگ بود و پس از كودتا وقدرت گرفتن شاه نیز در حلقهٔ مشاوران شاه درآمد.

پس از كناره‌گیری سپهبد فضل الله زاهدی در فروردین ۱۳۳۴، علم در كابینه حسین علاء وزیر كشور شد. او در این سمت كه تا فروردین ۱۳۳۶ ادامه داشت‌، استانداران و فرمانداران سراسر كشور را تعویض كرده و عناصر مورد اعتماد شاه را جایگزین ساخت‌. وی در همین دوره انتخابات مجلس نوزدهم را برگزار كرد. كنترل و جلوگیری از انتشار مطبوعات مخالف از دیگر اقدامات وی در مقام وزارت كشور بود. لایحه تأسیس ساواك نیز در همین دوره تهیه و تقدیم مجلس شد.پس از تشكیل كابینه دكتر منوچهر اقبال در فروردین ۱۳۳۶، علم در ۲۷ اردیبهشت همان سال «حزب مردم‌» را درچارچوب تحقق سیاست‌های انگلیس در ایران تشكیل داد. اما ریاست وی بر این حزب تنها تا پایان دوران نخست وزیری اقبال ـ شهریور ۱۳۳۹ ـ دوام یافت و به دنبال افتضاحات انتخابات تابستان ۱۳۳۹ ـ مجبور به استعفا از دبیركلی حزب مردم شد.

امیراسدالله علم پس از عزل علی امینی از مقام نخست وزیری‌، در تیر ۱۳۴۱ مأمور تشكیل كابینه شد و تا اسفند سال بعد عهده‌دار این سمت بود.

مهمترین رویداد این دوره تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی بود. این لایحه به دلیل آنكه ماهیت ضداسلامی داشت مورد اعتراض شدید روحانیون به ویژه امام خمینی‌(ره‌) قرار گرفت و اوجگیری مخالفت‌های مردمی سبب شد تا علم از اصرار بر تصویب لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی عقب نشینی كرده و لغو آن را در آذر ۱۳۴۱ اعلام نماید.

برگزاری رفراندم ششم بهمن ۱۳۴۱ و تحریم آن توسط مردم‌، كشتار طلاب در مدرسه فیضیه قم در فروردین ۱۳۴۲، بازداشت حضرت امام خمینی در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و سپس سركوب خونین قیام پانزده خرداد از دیگر رویدادهای عمده دوران نخست وزیری علم بود.

علم پس از استعفا از نخست وزیری‌، در اسفند ۱۳۴۲، به ریاست دانشگاه پهلوی شیراز منصوب شد واین سمت را تا ۱۳۴۵ حفظ كرد . او در این سمت مفاسد اخلاقی و اداری فراوانی را مرتكب شد كه خشم دانشجویان را بر انگیخت .وی سپس در ۱۹ آبان این سال وزیر دربار شد. وی همزمان چندین مقام تشریفاتی دیگر از جمله آجودانی مخصوص محمدرضا شاه‌، نمایندگی ویژه شاه در هیأت مدیره بنیاد پهلوی‌، عضویت درهیأت مدیره بنگاه ترجمه و نشر كتاب‌، مدیریت عامل كمیته پیكار با بیسوادی‌، عضویت در هیأت مدیره سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی و دبیركلی «حزب مردم‌» را به تدریج برعهده گرفت‌. با این حال وزارت دربار مهمترین شغل سیاسی وی بود.

باانتصاب علم به وزارت دربار، دولت هویدا تا حد زیادی از تصمیم‌گیری‌های مهم و سیاست گذاری‌های كلان كشور كنار نهاده شد و نقش آن تنهابه امور اجرائی كشور تنزل یافت‌. علم در دوران حاكمیت خود بر وزارت دربار در بسیاری از تصمیم‌گیری‌های كشور دخالت می‌كرد. او در این سمت محرك شاه در بركناری سرلشكر پاكروان رئیس ساواك و انتصاب سپهبد نصیری به ریاست این سازمان بود. با این انتصاب‌، سازمان اطلاعات و امنیت كشور به مراتب بیشتر از گذشته تحت كنترل و نظارت مستقیم دربار شاه درآمد. در مراحل بعد به تدریج وزارتخانه‌های خارجه‌، دفاع‌، كشور و نفت نیز تحت نفوذ و كنترل مستقیم دربار درآمدند. علم به عنوان تنظیم كننده این نوع ارتباط، در تمام سال‌های وزارت خود در دربار، رابطه با مأموران سیاسی و اطلاعاتی انگلیس را در ایران حفظ كرد. او در این سالها عامل تحكیم منافع انگلیس در ایران بود و بادولتمردان و سفرای امریكا نیز رابطه صمیمانه‌ای برقرار كرده بود.

علم ازعوامل فعال یكی ازشبكه‌های جاسوسی و اطلاعاتی بود كه توسط وی و «شاپور ریپورتر» در همسوئی با اقدامات امریكا و انگلیس‌، ساقط كردن دولت مصدق را برعهده داشت‌. این شبكه تحكیم پایه‌های سلطنت پهلوی را هدف خود قرار داده بود و در دو دهه پایانی عمر رژیم پهلوی نقشی فعال‌، اما پنهان‌، در عرصه سیاسی و اجتماعی و اقتصادی كشور داشت‌. علم در این فعالیت‌ها از تجارب پدر و پدرزنش بهره فراوان برد. وی در شبكه «بدامن‌» توانست با تطمیع‌، بسیاری از عناصری را كه در مسائل احزاب و گروه‌های سیاسی صاحبنظر بودند تحت نفوذ خود درآورد. شبكه «بدامن‌» به مرور چنان گسترش یافت كه با شبكه‌های جاسوسی امریكا (سیا)، انگلیس (اینتلیجنس سرویس‌) و اسرائیل (موساد) پیوند خورد و در كلیه شئون سیاسی واقتصادی و فرهنگی كشور نقش خود را ماهرانه ایفا نمود.

این شبكه زمینه‌ساز توسعه نفوذ صهیونیست‌ها در ایران و عامل افتتاح سفارت اسرائیل در تهران بود. در ۱۳۵۶ نیز كه علم برای معالجه بیماری خود بارها مجبور به ترك كشور كند و بستری شدن در بیمارستان‌های اروپا بود، به عنوان وزیر دربار، مسائل سیاسی ـ اجتماعی كشور را پیگیری می‌كرد. روند بیماری سرطان خون علم كه نهایتاً منجر به مرگ وی شد، ازاواخر دهه ۴۰ و اوایل دهه ۱۳۵۰ آغاز شده بود. اولین باری كه علم به یك نوع بیماری ناشناخته در وجود خود اشاره كرد تیرماه ۱۳۴۹ بود كه علایم آن كاهش تدریجی وزن بدنش بود. با توجه به وخامت اوضاع علم‌، بالاخره شاه با پیشنهاد كناره‌گیری وی موافقت كرد و از آبان سال ۱۳۵۶ علایم مرگ‌آور بیماری وی نمایان شد. ۱۹ آبان در حالی كه در بیرجند به استراحت مشغول بود دچار خونریزی داخلی شد و جهت ادامه معالجه به تهران انتقال داده شد. روز بعد به پاریس اعزام شد و پس از مسافرتی كوتاه به ایران بازگشت‌. اما در اواخر دی ۵۶ در بیمارستان‌های پاریس بستری شد. پس از آن كه به رغم چند عمل جراحی حال وی همچنان رو به وخامت نهاده بود، جهت مراقبت و معالجه بیشتر در اواخر سال ۱۳۵۶ به امریكا اعزام شد و در بیمارستان شهر نیویورك بستری گردید. در آن زمان پیش‌بینی پزشكان امریكایی كه معتقد بودند علم زنده نمی‌ماند، صحیح از آب درآمد و سرانجام وی در ساعت ۱۱ روز جمعه ۲۵ فروردین ۱۳۵۷ در بیمارستانی در نیویورك درگذشت‌. روز بعد جسدش به تهران انتقال یافت و روز یكشنبه ۲۷ فروردین ۱۳۵۷ در اقامتگاه خانوادگی خاندان علم در حرم مطهر حضرت رضا(ع‌) به خاك سپرده شد.