افشاگری درباره انتخابات فرمایشی

شب نامه ها در زمره اسناد اجتماعی انتقادی با اهمیت ​ تاریخ معاصر ایران به شمار می روند

شب نامه ها در زمره اسناد اجتماعی انتقادی با اهمیت ​ تاریخ معاصر ایران به شمار می روند. با وقوع انقلاب مشروطه و تحولاتی که به تبع آن در وجوه مختلف اجتماعی، سیاسی و اقتصادی پیش آمد در عرصه نگارش اعتراضات سیاسی و اجتماعی این دوره نیز شاهد تحولاتی هستیم و در این میان شب نامه نویسی یکی از روش های بیان اعتراضات مردمی نسبت به مسائل سیاسی شد. این نوع از اسناد در تاریخ نگاری مجلس جایگاه و نمود بارزی دارد و در میان عرایض مردمی ارسالی به مجلس از ادوار نخستین آن و حتی تاکنون باید جایگاه خاصی برای آنها قائل شد.

جالب توجه است که آمار این شب نامه ها با توجه به شرایط انتخاباتی دوره های مختلف، تغییر می کرد؛ هر زمان انتخابات آزاد برگزار می شد، تعداد این شب نامه ها کاهش می یافت و هر زمان جریان انتخابات فرمایشی بود، بر تعداد این شب نامه ها افزوده می شد.

برای اثبات این ادعا بررسی اسناد انتخابات ادوار ششم تا سیزدهم مجلس شورای ملی مشخص می کند که شیوه برگزاری انتخابات در این ادوار کاملافرمایشی بود به طوری که ابتدا نامزدهای واجد شرایط دربار و دولت با هماهنگی شاه انتخاب و سپس به ایالات و ولایات اعلام می شدند. البته استثنائاتی نیز وجود داشت، مثلادر انتخابات دوره دوازدهم رضا شاه دستور داد که تقریبا همان نمایندگان دوره یازدهم در مجلس حضور یابند.۱ نتایج انتخابات هر دوره و ترکیب هر مجلس از مجلس پنجم در سال ۱۳۰۵ تا مجلس سیزدهم در سال ۱۳۲۰ را هم شخص رضاشاه تعیین می کرد. ۲ در جریان انتخابات مجلس هشتم تعدادی شب نامه در اعتراض به سوءجریان انتخابات منتشر شد.

لازم به توضیح است که چهاردهم آبان ۱۳۰۹ آخرین جلسه مجلس هفتم و در بیست و چهارم آذر ۱۳۰۹نخستین جلسه مجلس هشتم برگزار شد.

انتخابات دوره هشتم در ماه خرداد ۱۳۰۹ با ابلاغ بخشنامه محرمانه تیمورتاش به حکام ایالات آغاز ​ و تا قبل از پایان دوره هفتم در تمام حوزه‏های انتخابیه تمام شد. انتخابات مجلس هشتم نیز در فضایی ​ دور از تبلیغات و جاروجنجال​ معمول پارلمانی برگزار شد. این امر حاکی از تثبیت مواضعی بود که رضاشاه برای کنترل کامل اوضاع در پیش گرفته بود.

در انتخابات دوره هشتم کار به جایی رسیده بود که نامزدهای انتخاباتی برای راه یافتن به مجلس به تیمورتاش، وزیر دربار پهلوی نامه می‏نوشتند و درباره خدمات خود سخن می گفتند، تا به کرسی نمایندگی نائل آیند. به نظر می‏رسد برای مردم نیز دخل و تصرف دولت در انتخابات و دولتی شدن مجلس، امری عادی شده بود؛ اما هنوز در گوشه و کنار ایالات و ولایات افرادی پیدا می شدند که نسبت به برگزاری انتخابات پر تخلف اعتراضات داشتند و نمی‏توانستند شرایط جدید را بپذیرند. ۳

به نظر می‏رسد در انتخابات این دوره ترس از مجریان برگزاری انتخابات سبب شده بود در برخی نقاط کشور، اعتراضات به شکل زیرزمینی و به صورت شب‎‎نامه بروز کند. در تهران و اصفهان، شب نامه‏ه ای بسیاری با نام‏هایی نظیر یک عده از طرفداران آزادی یا جمعیت آزادیخواهان ایران منتشر شد. در شب نامه جمعیت آزادیخواهان ایران که در اصفهان توزیع شد-​ آمده است:

همشهری های محترم

خیمه شب‏ بازی انتخابات شروع می‏ شود. به موجب اطلاعات موثقه، دولت و دربار وکلای فرمایشی خود را تعیین کرده، شما این عناصر و نوکرهای دست به سینه دولت را می‎شناسید.

اصفهان: امین‏ التجار، حاج آقا حسام دولت‏ آبادی، شیخ محمدباقر الفت.

فریدن و چهارمحال: غلامحسین میرزا.

شهرضا: جلایی

حکومت جدید بهرامی مخصوصا برای تحمیل این عناصر معلوم‏ال حال بر ملت، با دستور مخصوص به اصفهان آمده است.

همشهری ها! جلوی چشم شما این حق مسلم شما را که اساس و خلاصه تمام مشروطیت آزادی است لگدکوب و پایمال می‏کنند. برای به دست آوردن حق خود و اثبات رشد و لیاقت اجتماعی قیام کنید و دست از کار بکشید. صدای اعتراضات خود را به گوش عالمیان برسانید. با تعطیل عمومی به این انتخابات مضحک و تحمیلی اعتراض شدید نمایید؛ تا دنیا بداند شما هم زنده و حقوق طلب هستید!!!

مرداد ۱۳۰۹

(جمعیت آزادیخواهان ایران)

با این اوصاف حق اعتراض نیز از مردم سلب شده بود و مردم عملاقادر نبودند نظرات خود را به طور علنی ابراز کنند.

دکتر علی ططری

پانوشت ها:

۱ . علی ططری و زهرا غلامحسین پور، فهرست اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی (ادوار ششم تا سیزدهم)، (تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ۱۳۹۰)، ص ۹.

۲ . یرواند آبراهامیان، تاریخ ایران مدرن، ترجمه ابراهیم فتاحی (تهران: نشر نی، ۱۳۸۹، ج۳) ص ۱۴۲.

۳ . آرشیو مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، اسناد انتخابات، دوره ۲، کارتن ۱۲۶، جزوه​­دان ۷۸، پوشه ۳، نامه ۲