چشمه سار طهارت

نگرشی روایی و تاریخی بر ماه شریف رجب

هفتمین ماه سال قمری، رجب نام دارد. رجب در لغت به معانی: ناله، حیاء، تعظیم و تکریم، هبه و... آمده است.

این ماه از قدیم مورد توجه و تکریم بوده تا آنجا که در کتب معتبره ثبت است نوح و مؤمنان به وی در اولین روز ماه رجب بر کشتی سوار شدند و نوح به همراهانش دستور داد به جهت تکریم ماه رجب، اول این ماه را روزه بگیرند.

ماه رجب در جاهلیت هم مورد توجه و تکریم بوده است و اعراب حجاز در این ماه از جنگ و قتال و دزدی و غارت و... خودداری می‌کردند.

اهل تاریخ و لغت بیان می‌کنند بیشترین تکریم از این ماه را در دوران جاهلیت قبیله مضر داشتند و بدین جهت این ماه را رجب مضر هم می‌نامند.

اعراب در عصر جاهلی مقید بودند که در این ماه قربانی کنند و به سبب انجام این عمل به تکریم و تعظیم این ماه می‌پرداختند و لذا کسانی که اهل قربانی کردن بودند را عتیره یا مرجب می‌نامیدند و علت اینکه به این ماه ترجیب (تعظیم) هم می‌گفتند اشاره به قربانی کردن برای تعظیم این ماه دارد و لذا حجازیان ماه رجب را ایام ترجیب و تهتار می‌نامیدند یعنی ماه قربانی دادن.

در معنای رجب اهل لغت بیان لطیف دیگری هم دارند که خلاصه آن این است: عرب وقتی برگ‌ها و شاخه‌های درختی انبوه می‌شد و یا میوه زیاد می‌داد، آن را هرس می‌کرد یعنی برگ‌های زرد و شاخه‌های خشک و تکیده و میوه‌های آفت زده را از درخت جدا می‌کرد تا سبک شده و شاخه نشکند و یا درخت کج نشود و این عمل را ترجیب می‌گویند.

رجب قبل از اسلام هم از ماه‌های حرام بوده و از آنجا که از سه ماه حرام دیگر جدا افتاده است به آن رجب‌الفرد هم می‌گویند.

پس از ظهور مبارک اسلام این ماه مورد توجه و سفارش پیامبر(ص) و ائمه هدایت قرار گرفت.

روش مبارک خاتم الانبیا(ص) این بود که عادات و رسوم مستحسن و نیکو را تأیید و تحکیم می‌فرمود و لذا هر رسم و فرهنگی که در عرب و عجم بود و این عادت یک امر محترم و پسندیده بود را اسلام تأیید و توصیه نمود مانند عید نوروز و...

البته این ماه پس از ظهور اسلام به جهت وقایعی چون ولادت امام باقر (اول رجب) شهادت امام هادی (دوم رجب)، ولادت امام جواد (دهم رجب)، ولادت امیرالمؤمنین (۱۳رجب)، شهادت حضرت زینب (۱۵رجب)، شهادت امام کاظم (۲۵ رجب)، وفات حضرت ابوطالب (۲۶ رجب) و بعثت رسول‌الله(ص) (۲۷ رجب) و... مورد توجه و تکریم خاص قرار گرفت ولیکن تکریم ماه رجب و آداب پسندیده آن از ابتدا مورد تأکید حضرت خاتم قرار گرفت و همان طور که شعار پیامبر اتمام اخلاق حسنه بود؛ آداب این ماه را مکتب اسلام تکمیل و تتمیم نمود و این ماه را چشمه‌سار پاکی و طهارت قرار داد.

پیامبر خاتم(ص) در اهمیت توجه به این ماه که آغازگر آمادگی برای ماه رمضان است چنین فرمودند: وقتی هلال ماه رجب را دیدید از خدای سبحان بخواهید این ماه را بر شما مبارک فرماید و شما را به ماه رمضان برساند و در این ماه توفیق روزه‌داری و حفظ چشم و زبان از گناه را نصیب شما گرداند.

در حدیثی دیگر رسول مکرم (ص) فرمودند: هرکس ماه رجب را درک کرد در اول و وسط و پایان آن غسل نماید.

در نقلی دیگر بیان داشتند: رجب نام چشمه‌ای است در بهشت که آب آن از عسل شیرین‌تر و از برف و شیر، سفیدتر است؛ پس هر کس یک روز از این ماه را روزه دارد از آن چشمه برخوردارش کنند.

همچنین فرمودند: ان الله تعالی نصب فی السمائ السابعه ملکا یقال له الداعی فاذا دخل شهر رجب ینادی ذلک الملک کل لیله منه الی الصباح: طوبی للذاکرین، طوبی للطائعمین و یقول الله تعالی: انا جلیس من جالسنی و مطیع من اطاعنی و غافر من استغفرنی الشهر شهری و العبد عبدی و الرحمه رحمتی فمن دعانی فی هذا الشهر اجبته و من سئلنی اعطیته و من استهدائی هدیته و جعلت هذا الشهر حبلا بینی و بین عبادی فمن اعتصم به وصل الی.

ثوبان غلام پیامبر می‌گوید: با عده‌ای از اصحاب به جایی می‌رفتیم که به قبرستانی رسیدیم، پیامبر (ص) لحظاتی در میان قبور درنگ فرمودند و این درنگ به گونه‌ای بود که تعجب و پرسش ما را برانگیخت! حضرت در پاسخ سؤال به شدت گریه کردند و فرمودند: اموات این قبرستان به سختی در حال فشار و عذاب هستند به گونه‌ای که ناله آنان را شنیدم و دلم به حال آنان شکست و دعایشان کردم و خداوند عذاب را بر آنان تخفیف داد ولی ثوبان اگر اینان حداقل در ماه رجب روزه‌ای داشتند اینطور معذب نبودند. چرا که روزی ماه رجب عذاب قبر را برمی‌دارد.

عن ابی سعید الخدری من النبی (ع) قال: من صام من رجب یومین لم یصف الواصفون من اهل السماء و الارض ماله عند الله من الکرامه و کتب له من الاجر مثل اجور عشره من الصادقین فی عمرهم، بالغه اعمارهم ما بلغت و یشفع یوم القیامه فی مثل ما یشفعون فیه و یحشر معهم فی زمرتهم حتی یدخل الجنه و یکون من رفقائهم – و ساق الحدیث الی ان قال – و من صام من رجب خمسه ایام کان حقا علی الله عزوجل ان یرضیه یوم القیامه و بعث یوم القیامه و وجهه کالقمر لیله البدر- و ساقه الی ان قال – و منصام من رجب سنه ایام خرج من قبره ولوجهه نوریتلالو اشد بیاضا من نور الشمس و اعطی سوی ذلک نورا یستضیء به اهل الجمع یوم القیامه و بعث من الامنین حتی یمر علی الصراط بغیر حساب – و ساقه الی ان قال -: و من صام من رجب تسعه ایام خرج من قبره و هو ینادی: لا اله الا الله، و لا یصرف وجهه دون الجنه و خرج من قبره ولوجهه نوره یتلالو لاهل الجمع حتی یقولوا؛ هذا نبی مصطفی، و ان ادنی ما یعطی ان یدخل الجنه بغیر حساب و من صام من رجب عشره ایام جعل الله له جناحین اخصرین منظومین بالدر و الیاقوت یطیربهما علی الصراط کالبرق الخاطف الی الجنان- و ساقه الی ان قال –: و من صام احد عشر یوما من رجب لم یواف یوم القیامه عبد افضل ثوابا منه الا من صام مثله اوزاد علیه و من صام من رجب اثنی عشر یوما کسی یوم القیامه حلتین خضر اوین من سندس و استبرق یحبر بهما، لو دلیت حله منهما الی الدنیا لاضاء ما بین شرقها و غربها، ولصار الدنیا اطیب من ریح المسک و من صام من رجب ثلاثه عشر یوما وضعت له یوم القیامه مائده من یاقوت اخضر فی ظل العشر قوائمها من در اوسع من الدنیا سبعین مره، علیها صحاف الدر و الیاقوت فی کل صفحه سبعون الف لون من الطعام، لا یشبه اللون اللون و لا الریح الریح، فیاکل منها و الناس فی شده شدیده و کرب عظیم – و ساقه الی ان قال –: و من صام من رجب خمسه عشر یوما وقف یوم القیامه موقف الامنین فلایمر به ملک مقرب ولارسول و لا نبی الا قال: طوباک انت آمن مقرب مشرف مغبوط محبور ساکن الجنان – و ساقه الی ان قال –: و من صام سبعه عشر یوما من رجب وضع له یوم القیامه علی الصراط سبعون الف مصباح من نور حتی یمر علی الصراط بنور تلک المصابیح الی الجنان، تشیعه الملائکه بالترحیب و التسلیم- و ساقه الی ان قاله-: و من صام من رجب احدا و عشرین یوما شفع یوم القیامه فی مثل ربیعه و مضر کلهم من اهل الخطایا و الذنوب – و ساقه الی ان قال –: و من صام من رجب خمسه و عشرین یوما فانه اذا خرج من قبره تلقاه سبعون الف ملک، بیدکل ملک منهم لواء من در و یاقوت، و معهم طرائف الحلی و الحلل ، فیقولون: یا ولی‌الله النجا الی ربک فهو من اول‌الناس دخولا فی جنات عدن مع‌المقربین الذین رضی‌الله عنهم و رضوا عنه ذلک هوالفوز العظیم، و من صام من رجب سته و عشرین یوما بنی‌الله له فی ظل العرش مائه قصر من در و یاقوت،‌علی راس کل قصر خیمه حمراء من حریرالجنان، یسکنها ناعما والناس فی‌الحساب.

درباره آداب این ماه اعمال فراوانی سفارش شده است که فهرست برخی از آنان عبارت است از : استغفار بسیار که در روایت است صبح ۷۰ مرتبه و عصر هم ۷۰ مرتبه بگوید استغفرالله واتوب‌الیه و دستور است در تمام ماه هزار بار بگوید استغفرالله ذالجلال والاکرام من جمیع الذنوب والاثام، امام سجاد در سجده در این ماه چنین زمزمه داشت:

عظم الذنب من عبدک فلیحسن العفو من عندک، هر روز و هر شب سه مرتبه بگوید: اللهم اغفر للمؤمنین و المومنات تلاوت سوره توحید در هر روز آن که بهترین آن روزی ۱۰۰ مرتبه است و همچنین سوره‌های حمد،‌کافرون، فلق، ناس و آیه‌الکرسی ، گفتن ذکر «لااله الاالله» که روایت می‌فرماید در طول این ماه حداقل ۱۰۰۰ بار این ذکر شریف را زمزمه نمایید، بر محمد و آل محمد بسیار صلوات بفرستد. نمازهای مستحبی، اعمال لیله الرغائب (اولین شب جمعه ماه رجب)، اعمال ام‌داوود، زیارت امام‌حسین در اول و نیمه این ماه و شب ۲۷ همچنین زیارت امیرالمؤمنین در شب و روز ۲۷ و...

در روایت است هرکس در این ماه هزار بار خدا را تسبیح کند،‌خداوند صدهزار عمل خوب برای او نوشته و صد قصر در بهشت برای وی مهیا می‌نماید.

پیامبر مکرم در روایتی مفصل فرمودند: بدانید کسی که یک روز از رجب را به خاطر ایمان و پاداش خداوند روزه بگیرد، مستوجب رضایت بزرگ خداوندگردیده و روزه او در آن روز خشم خداوند را خاموش می‌گرداند و دری از درهای جهنم بر او بسته خواهد شد و اگر زمین پر از طلا شود و آن را در راه خدا خرج کند برتر از روزه او نخواهد بود و پاداش او با هیچ چیزی از دنیا غیر از حسنات کامل نمی‌شود و هنگامی که شب فرا رسد، ده دعای مستجاب خواهد داشت. اگر برای موردی در دنیا دعا کند خداوند آن را به او عنایت خواهد فرمود والا بالاترین خیری را که دوستان محبوبات و برگزیدگان او در دعای خود خواسته‌اند برای او ذخیره می‌فرماید.

کسی که دو روز از رجب را روزه بگیرد هیچ کس از اهل آسمان و زمین نمی‌تواند کرامتی را که نزد خداوند دارد، توصیف کند و پاداشی مانند پاداش ده تن از راستگویان که در مدت عمر خود- گرچه بسیار طولانی باشد- دروغ نگفته‌اند خواهد داشت و در روز قیامت همانند و به مقدار آنان شفاعت نموده و با آنان و در میانشان محشور می‌شود تا وارد بهشت گردد و از دوستان آنان باشد.