نئاندرتال تبرئه شد

شواهد جدید خط بطلانی بر «اسطوره نئاندرتال کودن» می کشد

پژوهشی که توسط دانشمندان بریتانیایی و آمریکایی به سرانجام رسیده حاکی از آن است که به همین زودی‌ها باید از این نظریه که نئاندرتال‌ها به این خاطر منقرض شده‌اند که از ما کم‌هوش‌تر بوده‌اند، دست برداریم. نتایجی که این تیم پژوهشی به دست آورده‌اند نشان می‌دهد که تکنولوژی ساخت ابزارهای سنگی اولیه که توسط گونه ما یعنی Homo sapiens، بسط یافته بود به هیچ وجه کارآمدتر از ابزارهای مشابهی که نئاتدرتال‌ها از آنها استفاده می‌کردند، نبوده است. مقاله این پژوهش که در ژورنال «تکامل انسان» منتشر شده، پنبه نظریه کودن بودن نئاندرتال‌ها که بیشتر از ۶۰ سال است توسط باستان‌شناسان جاانداخته شده، را زده است. طبق این نظریه،‌ نئاندرتال‌ها در زمان رویارویی با انسان مدرن از ابزارهای سنگی یک میلیون ساله استفاده می‌کردند در حالی که انسان مدرن پنج هزار سال پیش از این رو در رویی آنها را کنار گذاشته‌ بود.

باستان‌شناسان نشان‌ داده‌اند که نخستین انسان‌های مدرن که به فرهنگ اورینیاسی (Aurignacian) مشهورند، ۴۰ هزار سال پیش در اروپا به سمت غرب حرکت کرده و به موازات پیشرفت آنها، نئاندرتال‌ها پس رفته‌اند و سرانجام در حدود ۳۰ هزار سال پیش یا حتی قبل از آن، فتح اروپا به دست اورینیاسی‌ها کامل شد و نئاندرتال‌ها از آخرین پناهگاه‌های‌شان در مناطقی که اکنون اسپانیا و پرتغال نامیده می‌شود، ناپدید شدند. تاکنون با تلاش چشمگیر باستان‌شناسان و دیرین‌شناسان اطلاعات بسیاری درباره نحوه زندگی این خویشاوندان از دست رفته به دست آمده است اما این پرسش جان سخت که علت انقراض آنها چه بوده؟ مدت‌های مدیدی است که ذهن کاوشگر نئاندرتال‌‌پژوهان را می‌آزارد. آیا نیاکان ما با جنگ‌افزارهای پیشرفته‌تر، دستجات بزرگ‌تر، امکان ائتلاف میان گروه‌های همسایه‌، هماهنگی کلامی و در مجموع به خاطر هوش بیشتر، نئاندرتال‌های تنومندتر اما بدوی‌تر را ظرف چند هزار سال تا آخرین نفر رانده و کشته‌‌اند؟ تیم پژوهشگران دانشگاه اکستر،‌ دانشگاه متودیست جنوبی، دانشگاه ایالتی تگزاس و شرکت کامپیوتری تینک به مدت سه سال روی تولید ابزارهای سنگی در نئاندرتال‌ها کار کردند. آنها ابزارهای سنگی معروف به تراشه‌های سنگی که ابزارهای پهن‌تری بودند و هم توسط نئاندرتال‌ها و هم انسان‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفتند و همچنین ابزارهایی به نام تیغه‌های سنگی که باریک‌تر بوده و بعدها توسط انسان به کار گرفته شد را بازسازی کردند.

باستان‌شناسان غالبا از میزان پیشرفته بودن تیغه‌های سنگی و کارآمدی فرضی آنها به عنوان مدرک باهوش‌تر بودن انسان مدرن (Homo sapiens) استفاده می‌کنند. تیم پژوهشی برای آزمودن این نظریه، داده‌های مربوط به تعداد ابزارهای تولید شده، تعداد لبه‌های برنده، کارآمدی در هنگام کار با مواد خام و میزان پایداری و دوام ابزارها را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند. تیغه‌ها ابتدا توسط انسان مدرن طی سلطه‌اش بر اروپا ساخته شد. انسان مدرن در حدود ۴۰ هزار سال پیش از آفریقا راهی اروپا شده بود. تا مدت‌ها تصور می‌شد که این پیشرفت تکنولوژی چشمگیر به Homo sapiens کمک کرده تا در رقابت با خویشاوندان عصر حجری‌اش پیروز شود و سرانجام آنها را به کلی از میدان به در کند. اما وقتی این تیم پژوهشی داده‌های‌شان را آنالیز کردند هیچ تفاوت معنی‌داری در کارآمدی این دو نوع تکنولوژی ساخت ابزار نیافتند. در واقع یافته‌های آنها نشان داد که تراشه‌های نئاندرتال‌ها حتی از بعضی جنبه‌ها از تیغه‌های انسان‌ها کارآمدتر هم بوده است.

تکامل انسان معمایی است که از هزاران قطعه سنگواره تشکیل شده اما محتمل‌ترین پاسخ آن با توجه به شواهد دیرین‌شناختی و ژنتیک آن است که ما انسان‌های مدرن و نئاندرتال‌ها در حدود ۵۰۰ هزار سال پیش از نیای مشترکی به نام Homo heidelbergensis واگرائیده‌ایم. قدمت جنس Homo که ما، نئاندرتال‌ و بسیاری دیگر از گونه‌های منقرض‌شده انسان به آن تعلق داریم، به دو میلیون سال می‌رسد. گونه‌های بسیاری در این دودمان به وجود آمده‌اند که غیر از ما همه از میان رفته‌اند که نئاندرتال‌ها جزء آخرین از دست‌رفتگان به شمار می‌آیند. نئاندرتال‌ها ساکن اروپا، خاور نزدیک، آسیای مرکزی و احتمالا غرب سیبری بوده‌اند. قدیمی‌ترین سنگواره نئاندرتال‌ بیش از ۲۰۰ هزار سال قدمت دارد. آنها ۱۰ هزار سال به عنوان شکارچی و جمع‌آورنده غذا بر دشت‌ها، جنگل‌ها و کوهستان‌های شمال و غرب اوراسیا حکومت می‌کردند. در اواسط آخرین عصر یخبندان، در دوره‌ای تقریبا به طول ۱۰ هزار سال، از ۴۰ تا ۳۰ هزار سال پیش، گونه جدیدی از انسان شروع به گسترش در قلمرو نئاندرتال‌ها کرد. این انسان‌های جدید «انسان مدرن اولیه»‌ نامیده می‌شوند زیرا استخوان‌بندی آنها عموما از نئاندرتال‌ها و دیگر انسان‌های پیش از آن ظریف‌تر اما از استخوان‌های ما اندکی محکم‌تر بود. شواهد نشان می‌دهد که انسان مدرن اولیه و نئاندرتال‌ها به مدت چند هزار سال در اوراسیا در کنار یکدیگر زندگی‌ کرده‌اند اما سرانجام نئاندرتال‌ها برای همیشه منقرض شدند و انسان مدرن کاملا جانشین آنها شد.

در سال‌های اخیر بسیاری از حدس‌هایی که درباره علت انقراض نئاندرتال زده می‌شد، مردود دانسته شده‌اند. شواهد اخیر هم حاکی از آن است که نئاندرتال‌ها به همان خوبی انسان مدرن شکار می‌کردند و حتی هیچ مشکلی در برقراری ارتباط با سایر اعضای گونه خود نداشتند. بقایای این خویشاوندان ناپدید شده نشان می‌دهد که آنها از بیماران خود پرستاری می‌کردند، مردگان‌شان را با تشریفات به خاک می‌سپردند یا می‌سوزاندند، زیورآلات می‌ساختند، احتمالا آواز می‌خواندند و چه‌بسا که مانند ما به زبان‌های مختلف سخن می‌گفتند و حتی با کمی فروتنی باید بگوییم که حجم مغزشان نیز اندکی از ما بیشتر بوده است و بالاخره نتایج حاصل از بررسی ابزارهای سنگی هم نشان می‌دهد که نئاندرتال‌ها از نیاکان ما کم‌هوش‌تر نبوده‌اند.

متین ارن (M.Eren)، دانشجوی فوق‌لیسانس باستان‌شناسی تجربی دانشگاه اکستر و نویسنده اول گزارش این پژوهش می‌گوید «پژوهش ما این فرضیه قدیمی که Homo sapiens از نئاندرتال‌ها پیشرفته‌تر بوده را بدجوری زیرسوال برده است. اکنون وقت آن رسیده که باستان‌شناسان دنبال دلایل دیگری برای انقراض نئاندرتال‌ها و بقای نیاکان ما بگردند. از این به بعد وقتی درباره نئاندرتال‌ها فکر می‌کنیم باید واژه‌هایی مانند «کودن» و «کم‌هوش‌تر» را از یاد ببریم و بیشتر به واژه «متفاوت» بیندیشیم.»

اکنون که ثابت شده تیغه‌های ساخت انسان هیچ مزیتی بر تراشه‌های نئاندرتال‌ها نداشته، پس چرا Homo sapiens طی استیلای خود بر اروپا این تکنولوژی را اتخاذ کرده است؟ پژوهشگران حدس می‌زنند که علت آن به احتمال زیاد فرهنگی یا نمادین بوده است. ارن توضیح می‌دهد: تسلط و ساکن شدن در یک قاره جدید کار آسانی نیست، مخصوصا اگر قرار باشد این کار در عصر یخبندان انجام شود. بنابراین برای انسان‌های مدرن اولیه که در دوره یخبندان در اروپا ساکن شدند، یک تکنولوژی مشترک جدید و پرزرق و برق که حسابی به چشم می‌آمد، احتمالا مانند یک‌جور چسب اجتماعی برای پیوند دادن شبکه‌های اجتماعی بزرگ‌تر به کار گرفته شد. بنابراین در آن دوره سخت و کمبود منابع‌، تشکیل این شبکه‌های اجتماعی بزرگ‌تر مانند نوعی «بیمه عمر» عمل می‌کرد.

طاهره رنجبر

Science Daily,Aug.۲۷,۲۰۰۸