نگاهی به جنگ روانی و آمادگی نظامی از منظر قرآن

بیداری اسلامی و تأثیرات شگرف انقلاب اسلامی, پیروزی های پی درپی مسلمانان را در كشورهای دیگر به ویژه در لبنان به دنبال داشته است

پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام راحل(ره) صحنه های رویارویی و چالشی فراوانی را تاكنون با دشمنان قسم خورده خود پشت سر گذاشته، و در هر یك از آنها بحمدالله با حضور امت شهیدپرور و قهرمان این مرز و بوم سربلند و موفق بیرون آمده است. بیداری اسلامی و تأثیرات شگرف انقلاب اسلامی، پیروزی های پی درپی مسلمانان را در كشورهای دیگر به ویژه در لبنان به دنبال داشته است.

پیروزی حزب الله در جنگ ۳۳ روزه شوك عظیمی به دنیای كفر و استكبار وارد كرد، كه نتیجه آن صف آرایی جدید دشمنان علیه مسلمانان در جبهه ای واحد و تشكیل ناتوی فرهنگی به فرموده مقام معظم رهبری است.

بنابراین در شرایط حساس كنونی كه فشارهای جنگ روانی چه از سوی دشمنان خارجی و چه ایادی آن در داخل رو به تزاید است، ضرورت دارد امت سلحشور ایران آموزه های جنگ روانی و آمادگی های نظامی قرآنی را بیش از گذشته مورد توجه و عنایت خود قرار داده و در حفظ دستاوردهای عظیم این انقلاب شكوهمند و نظام اسلامی در مقطع حساس كنونی كوشاتر باشد. مطالب حاضر در مقام تبیین این موضوع از منظر قرآن است كه با هم آن را از نظر می گذرانیم.

● عوامل و زمینه های بروز جنگ

هرچند كه جوامع انسانی برای رفع نیازهای مشترك پدیدار شده اند و به نظر می رسد كه هدف اساسی تشكیل این جوامع گریز از هرگونه برخورد و جنگ و ایجاد بستری برای صلح و آرامش و آسایش است، ولی از آن جایی كه سرشت انسانی به گونه ای است كه گرایش به جنگ به شكل طبیعت ثانوی در او نهادینه شده، نمی توان از جنگ و تضاد منافع گریخت. اگر بخواهیم به زبان فلسفی این مطلب را بازگو نماییم شاید بتوان گفت كه انسان دارای طبیعتی است كه وی را به سوی بهره گیری و استخدام دیگری می كشاند.

همین روحیه انسانی است كه تضاد منافع را موجب و وی را وادار به جنگ و تجاوز به حریم خصوصی افراد و عمومی جامعه می كند. مرحوم علامه طباطبایی با اشاره به مسئله استخدام گری انسان و طبیعت او بر این باور است كه همین سرشت استخدام گری است كه وی را مجبور می سازد كه به جامعه گرایش داشته باشد و این كه گفته شده است كه جامعه پذیری طبیعت انسانی است به یك معنا نادرست است. این خلق و خوی استخدام گری اوست كه وی را مجبور می سازد كه برای رسیدن به منافع اهم و اصلح با قانون كنار آید و از برخی از حقوق طبیعی خود دست بكشد.

برپایه این نظریه فلسفی، تضاد و جنگ به عنوان یك امر طبیعی قلمداد می شود؛ زیرا انسان به طور طبیعی مایل است دیگری را به استخدام خود درآورد و این دیگری خود به نوبه خود می كوشد تا از مستخدم شدن از سوی آن دیگری رهایی و خود به عنوان استخدام گر چیره گردد. این تضاد و خوی انسانی است كه جنگ و تجاوز را به همراه دارد.

● فلسفه تشكیل جوامع

بنابراین تشكیل جامعه و تدوین و قوانین تنها برای محدودسازی این خلق و خوی انسانی و كاهش تنش ها و تضادها در سطح و حد معقول است به گونه ای كه امور اساسی و بنیادین هر فرد و یا جمعی نادیده گرفته نشود. تضاد منافع میان دو شخص و یا دو جامعه اقتضای درگیر و تنش و جنگ را دارد ولی انسان در طول تاریخ دریافته است كه اگر بخواهد این گونه بی محابا عمل كند بسیاری از منافع اساسی خود را در خطر خواهد انداخت و به جای رسیدن به بعضی از منافع، ممكن است نه تنها منافع اصلی خود را از دست دهد، بلكه ممكن است جان خود را در این راه از دست بدهد؛ از این رو با تدوین قانون كوشید تا جلوگیری فسادی را بگیرد كه جانش را می گیرد. تلاش انسان برای تشكیل جامعه، تدوین قانون، گرایش به صلح و آرامش از آن رو صورت گرفته است تا بتواند به آسایش دست یابد و دست كم منافع مهم تری چون جان و مال و عرض خود را حفظ نماید. هرچند كه در این راه برخی از منافع را از دست دهد و حقوق طبیعی خود را از دست دهد.

● اهداف آمادگی نظامی

از آن جایی كه هر فرد و جامعه ای احساس خطر می كند و احتمال قوی می دهد كه از سوی دیگران مورد تهاجم و تجاوز قرار گیرد و به استخدام آنان درآید، آمادگی دفاعی و نظامی را به عنوان یك اصل اساسی سرلوحه اهداف و وظایف خود قرار می دهد. به یك معنا آمادگی نظامی و دفاعی از جان و مال و عرض از ضروریات زندگی اجتماعی به شمار می آید و به عنوان پذیرفته ترین هدف از سوی همه افراد و جوامع در برنامه های زندگی فردی و جمعی مورد تأیید و تأكید قرار می گیرد.

قرآن به عنوان كتاب هدایتی كه بر پایه فطرت انسانی فرو فرستاده شده است براین اصول انسانی توجه داشته و در برنامه های خود بر آن پا می فشارد. حفاظت از منافع مادی و معنوی فرد و اجتماع در آموزه های دستوری قرآن مورد توجه بوده و بر آن تأكید می ورزد. از آن میان می توان به آموزه های دستوری قرآن به جنگ های روانی و ترساندن دشمن از عمل به هرگونه تحركات مخرب و ایجاد تنش اشاره كرد. بسیاری از آیات قرآن كه به شكل انذار وارد شده است نوعی جنگ روانی را مدنظر دارد.

در آیه ۶۰سوره انفال، قرآن به مسأله جنگ روانی اشاره داشته و می فرماید: ترهبون به عدوالله و عدوكم؛ تا دشمنان خدا و خودتان را بترسانید. در حقیقت آمادگی نظامی را كه به دو شكل شمار نظامیان آموزش دیده و آماده و تجهیزات نظامی پیشرفته و آماده تهیه می شود را به عنوان عوامل مؤثر در حوزه جنگ روانی مورد ارزیابی و تحلیل قرار می دهد و به نقش بازدارنده آن اشاره می كند. روشن است كه آمادگی در همه جهات می تواند از تجاوز دشمنان به مرزهای جغرافیایی و معنوی مسلمانان بازدارد.

در آیات قرآن با تأكید بر جنگ روانی این مسأله نمایانده می شود كه انسان ها به طور طبیعی گرایش به روحیه تجاوزگری دارند و برای خاموش كردن و از میان بردن بسترهای مناسب آن باید همه امكانات پیشرفته و سلاح های بازدارنده فراهم آید. هدف از این تهیه نفرات و تجهیزات آن است كه به دشمن هشدار داده شود كه هرگونه جنگ و دامن زدن به آن نه تنها برای او منافع اقتصادی و یا معنوی نخواهد داشت بلكه منافع مهم تری از دست خواهدداد.

در حقیقت قرآن بیان می دارد كه آمادگی نظامی مسلمانان نه برای تهاجم و تجاوز بلكه برای دفاع از منافع امت است به گونه ای كه رویارو نشدن دشمنان با چنین مسلمانان آماده ای به نفع دشمنان خواهدبود.آمادگی نظامی به گونه ای باید باشد كه هم دشمنان ظاهر و آشكار از هرگونه تجاوز و جنگی پرهیز كنند و هم دشمنان پنهان و منافقان، هوس حمله و تجاوز به حقوق مسلمانان واقعی و همكاری با دشمنان را نكنند؛ زیرا منافقان هرگاه مسلمانان را ازنظر دفاعی و آمادگی ناتوان ببینند هوس همكاری با دشمنان را در سر می پرورانند ولی آمادگی مسلمانان، منافقان را وامی دارد تا برای منافع زودگذر خود هم شده از همكاری با دشمنان پرهیز كنند.بنابراین هدف از آمادگی همیشگی، جلوگیری از تجاوز و حمله دشمنان شناخته شده و ناشناخته به حریم امت و جامعه اسلامی است.

● ابعاد آمادگی نظامی و جنگ روانی

یكی از مهم ترین ابزارهای بازدارنده از هرگونه تجاوز دشمنان، جنگ روانی است كه با كم ترین هزینه بیشترین بهره و منافع به دست می آید. آیات قرآنی در همه مواردی كه با دشمنان مشرك و منافق و كافر سخن می گوید از حربه جنگ روانی بهره می برد. در همه این آیات ما در آخر آیات با كلمات تند و انذار و هشدارهای سختی مواجه می شویم كه روحیه دشمن را خرد می كند. خداوند پس از بیان هر مطلبی كه درباره دشمنان اسلام است آنان را به عذاب سخت، بدبختی و بدفرجامی و آتش دوزخ و مانند آن مژده می دهد و بیان می كند كه رفتار دشمنان نه تنها برای آنان سود و نفعی نخواهد داشت بلكه موجبات بدبختی آنان را فراهم می آورد. تخطئه آنان و درهم شكستن روحیه ایشان، از اهداف این جنگ روانی است.

دشمن پیش از آن كه واقعا با عذاب آخرتی مواجه شود از هجوم بی وقفه آیات كوبنده نابود و سست می گردد و روحیه تهاجمی و هدفمند خود را از دست می دهد. دشمن درمی یابد كه به جای آن كه منفعتی از حمله به دست آورد، همه چیزش را از دست داده است. توهم و تخیل از دست دادن وی را به كنجی می كشد و توان حركت و تهاجم را از او سلب می كند. خرد كردن روحیه دشمن و ایجاد جنگ روانی، اصل راهبردی بسیاری از آیات قرآن است. ¤ لزوم تشدید جنگ روانی علیه دشمن برای رسیدن به این هدف قرآن به مسلمانان روش ها و شیوه های دیگری می آموزد تا به كمك آن جنگ روانی را تشدید و با متزلزل كردن روحیه دشمن، هرگونه تحرك تنش آفرین و خشونت باری را از آنان سلب نماید.

۱) ساخت ابزار و ادوات جنگی

از آن میان می توان به ساخت هرگونه ابزار و ادوات جنگی و غیرجنگی كه نقش دفاعی و بازدارندگی را به عهده دارند، اشاره كرد. در آیات قرآن به ویژه در آیه ۶۰ سوره انفال به اصول كلی توجه شده و تنها برای بیان نمونه های عصری از برخی از مصادیق نام برده شده است. اصل كلی كه قرآن به صورت آموزه ای دستوری به مسلمانان آموزش می دهد فراهم آوری توان و نیرو است. توان شامل هرگونه ابزار و آلات بازدارنده و یا هجومی و یا دفاعی است. از این رو تنها به سلاح اشاره نشده است. تهیه هر چیزی كه قدرت امت و دولت اسلامی را افزایش می دهد امری لازم و ضروری است و با توجه به شرایط مكانی و زمانی تغییر می كند.

ممكن است چیزی در زمانی ابزار جنگی مناسبی باشد ولی در عصر دیگری نه تنها مفید نباشد بلكه زیانبار به قدرت اسلام و مومنان باشد. در زمانه ما رسانه ها به عنوان یكی از ابزارهای جنگی قوی مطرح هستند بنابراین بر امت است كه از این توان نیز برخوردار گردند. چنان كه فراهم آوری نفرات و نیروی انسانی زبده و كارآمد امری است كه هرگز نباید آن را دست كم گرفت. در زمانی نیروی زبده كسی است كه سوار بر اسب تیراندازی می كند و در زمانی دیگر كسی است كه در پس شبكه جهانی اینترنت و یا حوزه خبری و رسانه ها به جنگ روانی می پردازد. فراهم آوری و آموزش نیروی زبده به معنای آن است كه در همه زمینه ها (توان و نیرو) از آمادگی لازم و بازدارنده برخوردار باشیم. در همه این ابزارها و نیروها آن چه مهم و اساسی است اصل هراس انگیزی و ایجاد بازدارندگی است. (نگاه كنید: مجمع البیان، ج ۳ ص ۱۱۲ و نیز جامع البیان مجلد ۴ جلد ۴ ص ۲۲۷).

۲) شناخت نقاط ضعف و قوت دشمن

آگاهی از نقاط ضعف و قوت دشمن یا امور دفاعی جزیی از این آمادگی است كه مفسران در بیان این آیه آورده اند. آیات دیگری از قرآن بر این جنبه از آمادگی دفاعی تاكید دارند كه از آن میان می توان به آیه ۹۴ سوره نساء اشاره كرد؛ زیرا از لوازم مصونیت یافتن از دشمن، شناخت دقیق موقعیت جغرافیایی و توان و قوت و قدرت دشمن است. چنان كه شناخت نقاط ضعف و اختلاف فكری و یا روشی نیز از ابزارهای مهم است كه در ایجاد قوه بازدارندگی نقش مهمی را ایفا می كند.

۳) انجام مانورها و رزمایش های مختلف

رزمایش های مختلف در حوزه موثر و كاربردی، از دیگر ابزارهای جنگ روانی است. افزون بر این در این رزمایش ها، نیروهای نظامی با توان و امكانات خود به صورت علمی آشنا می شوند ، مهارت آنان افزایش می یابد و تاثیر مهمی در روحیه دشمن نیز به جا می گذارد.

نمایش قدرت و توان نظامی به معنای ایجاد رعب و هراس در دل دشمن است تا فكر تجاوز را به ذهن خود راه ندهد. برخی از مفسران در بیان شدت عملی كه در آیه ۱۲۳ سوره توبه آمده است گفته اند: مراد از آن ضرورت نمایش قدرت و روحیه جنگ آوری سپاهیان اسلام است. (تفسیر نمونه ج ۸ ص ۱۹۷).

بنابراین بر دولت و امت اسلامی است كه به روش های جنگ روانی آشنا و با به كارگیری شیوه نوین هرگونه تحرك را از دشمن سلب كنند. تحقق این هدف جز به آشنایی با ابزارهای عصری ممكن نیست. از این رو گفته شده است كه باید فرزند زمان خویش بود و كسی كه به زمانه خود آگاه است و ابزارهای آن را می شناسد هرگز دچار تردید نمی شود در عمل درمانده نخواهد شد.

علی پوریا