از حکیم و حکمت تا پول و پزشک

امروز , روز پزشک است

روزی روزگاری طبیبان حکیم بودند و به حکمت آراسته، کم‌کم آنها تبدیل به طبیب و سپس پزشک شدند. از نظر جامعه نیز پول جای حکمت را گرفت و رابطه بیمار و پزشک را دیگر پول تعیین نمود. دیگر مدت‌هاست که تصویر ذهنی جامعه از پزشکان تغییر کرده است و البته رفتار پزشکان نیز تا حد زیادی تغییر کرده است. روز پزشک، فرصت مغتنمی است که جایگاه و اعتبار شغل پزشکی در کشورمان را تعریفی دگرباره کنیم و نگاهی به وضعیت پزشکان در ایران داشته باشیم.

در حدیثی پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: العلم علمان، علم الادیان و علم الابدان، این حدیث تاکیدی بر جایگاه والای دانش پزشکی دارد، زیرا به عنوان یکی از ۲ دانش ممتاز که حیات و سعادت آدمی به آن دو وابسته است مطرح می‌گردد و همچنین در حدیث قدسی آمده است که پروردگار یکتا می‌فرماید: ای انسان همه چیز را برای تو و تو را برای خودم آفریدم (خلقت الاشیاء لا جلک و خلقتک لاجلی ـ کتاب جواهرالسینه) و براساس آنچه که از رهنمودهای ادیان الهی و بویژه اسلام استنباط می‌شود، غایت هدف آفرینش کائنات، انسان است. به عبارت دیگر انسان در مسیر کمال، هدف غایی و نهایی خلقت تمام جهان و جهانیان است، لذا حیات انسان و پاسداری از آن جایگاه استثنایی و اهمیتی فراتر از حد تصور دارد. موضوع دانش پزشکی، اشرف مخلوقات یعنی انسان می‌باشد و نگاهداری سلامت او و بازگرداندن سلامت به هنگام از دست رفتن آن هدف این دانش است. شفابخشی امری الهی است (فاذا مرضت فهو یشفین ـ سوره شعراء) و کار پزشک در پاسداری از سلامت و درمان آلام جسمی و روحی در حقیقت فراهم کردن زمینه تحقق اراده الهی در شفای بیمار است و این مقام بسیار والایی است که اندیشه، تدبیر و مهارت پزشک، همسو با اراده خداوند و ماموریتی مقدس از ناحیه پروردگار بی‌چون و چراست .

انسان کامل آیینه صفات ذات باریتعالی است و پزشک آراسته به فضایل اخلاقی و دانش و مهارت شایسته نیز در حقیقت، آیینه صافی است که تجلیگاه صفت جمال پروردگار یکتا در شفابخشی است که قداستی غیرقابل توصیف به پزشکی و پزشکان شایسته می‌بخشد.

پاسداری از این قداست در گروی آراستگی به تقوا، دانش، مهارت، خیرخواهی و تلاش پیوسته و ایثارگرانه پزشکان و جامعه پزشکی است. اصولا کلمه طبیب از اسماء الهی است و امیرالمومنین(ع)‌ نیز در توصیف پیامبر اکرم(ص) ‌از همین لفظ با تعبیر عمیق و الهام‌بخش دوار استفاده کرده است آنجا که می‌فرماید پیامبر(ص) طبیبی بود دوار و در گردش با دانش و مهارت خویش، تا ریشه بیماری‌های روح و جسم را پیش از آسیب رساندن به آدمیان برکند. (طبیب دوار بطبه)‌

● روزی برای پزشکان

در سال ۱۳۷۷ شورای ‌عالی‌ انقلاب فرهنگی‌ پیرو پیشنهاد سازمان نظام پزشکی یکم شهریور ماه ـ مقارن با سالروز ولادت پزشک عالیقدر و فیلسوف بنام ابوعلی سینا ـ را به عنوان روز پزشک انتخاب نمود و این تاریخ در مناسبت‌های رسمی کشور درج گردید. نامگذاری سالروز تولد فخر جهان طبابت و مباهات عرصه علم و حکمت، شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا به عنوان «روز پزشک» نماد قدرشناسی و تجلیل نظام اسلامی و مردم مسلمان ایران از جایگاه، شان، منزلت و خدمات ارزنده جامعه پزشکی کشور به شمار می‌رود و ذکر و یادی است از خدمات بی‌منتها و فداکاری پزشکانی که در همه مقاطع حساس تاریخ پرفراز و نشیب این سرزمین بویژه در ایام پرتنش پیروزی انقلاب اسلامی و سال‌های سخت و پرافتخار دفاع مقدس از بذل توان و جان خویش دریغ نکرده و نام ایران را به عنوان کشوری برخوردار و پیشگام در دانش و اخلاق پزشکی در صفحات تاریخ دنیا جاودانه کردند.

روز پزشک فرصت مغتنمی است تا سیاستگذاران و نخبگان عرصه سلامت کشور با همفکری و همدلی همه نیروها و مجامع دلسوز جامعه پزشکی سیاست‌ها و راهکارهای ترویج و اشاعه ارزش‌های معنوی و اخلاق پزشکی و ارتقای جایگاه و منزلت شاغلان حرف پزشکی بخصوص شاغلان جوان را مورد بازخوانی و توجه قرار داده و در جهت حل مشکلات و معضلات اساسی سلامت کشور قدم‌های بلندتر و ماندگاری بردارند.

● پول در مقابل حکمت

رازی وقتی کتاب طب الملوکی را می‌نویسد و احساس می‌کند هزینه درمان براساس آن کتاب از عهده اقشار ضعیف جامعه برنمی‌آید، کتاب من لا یحضره الطبیب یا طب الفقرا را می‌نویسد. پیش از او ابن ماسویه نیز چنین کرده و بعد از او، ابن جزار و ابن عبدو نیز کارهای مشابهی کرده‌اند. برای مثال در کتاب تقویم الا بدان اثر ابن عبدون در برابر نام و مشخصات هر بیماری ۲ نوع درمان یکی درمان شاهانه و دیگری درمان درویشانه را می‌بینیم. اما آیا اکنون نیز پزشکان همان دید را دارند؟

در تمام کشورهای جهان پزشکان زندگی حرفه‌ای خود را با سوگند آغاز می‌کنند. در ایران نیز با این جملات زندگی حرفه‌ای یک پزشک در ایران آغاز می‌شود: اکنون که با عنایات و الطاف بیکران الهی در شرف پذیرفتن مسوولیت خطیر پزشکی قرار گرفته‌ام... من در برابر قرآن کریم به خداوند قادر متعال، خدایی که بر همه امور آگاه است و تمامی موجودات در قبضه قدرت اوست سوگند یاد می‌کنم که به احکام مقدس اسلام و حدود الهی با دیده احترام بنگرم، از خیانت و تضییع حقوق بیماران به‌طور جدی پرهیز کنم. نسبت به حفظ اسرار آنان جز در مواقع ایجاب ضرورت شرعی پایبندی کامل داشته باشم و خدا را در همه حال حاضر و ناظر شئون خود بدانم. اعتماد بیمار به پزشک شرط اساسی در موفقیت درمان است، اما متاسفانه امروز شاهد آن هستیم که دیگر مردم اعتماد لازم را به پزشکان ندارند، بلکه عقیده دارند پزشکان فقط به فکر سرکیسه کردن آنها هستند! مقصر واقعی در این بین کیست؟ پزشکان؟ مسوولان وزارت بهداشت؟ شرایط جامعه؟ یا...

شاید همه به نحوی در به وجود آمدن این شرایط دخیل باشند. جامعه همواره پزشکان را قشری مرفه، آسوده‌طلب و بی‌دغدغه می‌داند در حالی که این موضوع برای قسمت اعظمی از پزشکان صدق نمی‌کند.

فاصله درآمدی میان پزشکان بسیار زیاد است در حالی که معدودی از آنان درآمدی بالغ بر یک میلیارد تومان در ماه دارند (درست خواندید و اشتباه چاپی رخ نداده است) عده‌ای نیز با کمتر از ۵۰۰ هزار تومان درآمد ماهانه در زیر خط فقر به سر می‌برند. براساس یک بررسی ۲۵ درصد پزشکان کشور که اکثریت آنان را پزشکان جوان تشکیل می‌دهند به دلیل درآمدهای محدود روی مرز خط فقر قرار دارند. فقط ۲۵ درصد پزشکان ساکن در تهران صاحب خانه هستند و ۵۰ درصد در مکان‌های استیجاری زندگی می‌کنند. همچنین ۵۰ درصد پزشکان ساکن در شهرستان‌ها نیز فاقد منازل مسکونی شخصی هستند.

هر دو سوی این طیف موجب بی‌اعتمادی جامعه می‌شوند؛ چه پزشکانی که فقط پول را می‌بینند و چه افرادی که از سر ناچاری به انجام کارهای اضافی و بی‌مورد برای بیمار خود اقدام می‌کنند. البته این نکته را هم ذکر کنیم که مقصود ما تعداد محدودی از پزشکان است وگرنه بخش غالب این جامعه عموما تحت هر شرایطی قداست حرفه خود را حفظ می‌کنند ولی افسوس که رفتار همان گروه محدود باعث بدنامی کل جماعت می‌شود. با این وجود متاسفانه اکثرا مردم و حتی دولتمردان تصور می‌کنند پزشکان از وضع مالی خوبی برخوردار هستند. در صورتی که اکثر جامعه پزشکی چوب ۵ درصد همکاران خود را می‌خورند که از وضع مالی بسیار خوبی برخوردار هستند و اکثر بیمارستان‌های خصوصی را در اختیار دارند.

● دغدغه تعرفه

داستان تعرفه خدمات بهداشتی درمانی، داستانی تکراری و کهنه شده است. هر ساله هیات وزیران مبالغی را برای تعرفه خدمات درمانی اعلام می‌کنند. پزشکان به آن اعتراض دارند و میزان آن را بسیار ناچیز می‌دانند. سازمان نظام پزشکی سعی کرد تعرفه‌های بخش خصوصی را به تعرفه‌های واقعی نزدیک و کاری کند که پزشکان بخش خصوصی بتوانند به فعالیت خود ادامه دهند. این حرکت اگر از یک جنبه مثبت باشد و آن تامین پزشکان است، اما از جنبه‌های مختلف برای بهداشت و درمان کشور ایجاد ضرر و زیان خواهد کرد. تفاوت فاحشی که میان تعرفه‌های بخش دولتی و خصوصی با اعلام تعرفه‌های خصوصی به وجود خواهد آمد، تاثیر مستقیمی بر ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در ۲ بخش خصوصی و دولتی خواهد گذاشت. واقعیت این است که بسیاری از پزشکان متخصص ما در هر دو بخش شاغل هستند. وقتی یک استاد دانشگاه در بیمارستان خصوصی عمل سزارین را به مبلغ یک میلیون تومان انجام می‌دهد، آیا می‌توان از او انتظار داشت در بخش دولتی همین عمل را با مبلغ ۱۰۰ هزار تومان انجام دهد؟!

از سوی دیگر اکثر پزشکان عمومی جوان از این افزایش تعرفه طرفی نمی‌بندند و کماکان وضعیت نامطلوب قبل را دارند. به بیان ساده‌تر هر وقت صحبت از افزایش تعرفه می‌شود از پزشک عمومی مثال زده می‌شود، اما وقتی رقم افزایش داده می‌شود، حق عمل جراح قلب و چشم است که زیاد می‌شود. از سوی دیگر افزایش تعرفه بدون افزایش سرانه و مشارکت بیمه‌های درمانی نمی‌تواند باری از دوش پزشکان بردارد و تنها بار مضاعفی بر شانه بیماران می‌نهد.

اکنون هم دولت در لایحه برنامه ۵ ساله پنجم قصد نقض قانون نظام پزشکی مصوب مجلس دارد. تا جایی که رئیس سازمان نظام پزشکی اعلام می‌کند امیدواریم نمایندگان هوشمند مجلس شورای اسلامی با حذف بند «د» ماده ۴۲ لایحه دولت، از قانون مصوب خود صیانت کرده و نگرانی‌های آحاد مختلف جامعه پزشکی در سراسر کشور را برطرف کنند. این موضوع نیز خود نگرانی‌هایی در جامعه پزشکی ایجاد کرده است.

● بیکاری پزشکان

برای خانواده‌ای که فرزندی را با هزار آمال و آرزو روانه دانشگاه کرده و برای ورود او به هر دری زده است چقدر زجرآور و شکننده است که پس از فارغ‌التحصیلی آن هم در رشته پزشکی و گذراندن تعهدات قانونی شاهد بیکاری او باشد و فرصت‌های شغلی پیش از او به تصاحب دیگران درآمده است تا آنجا که در نهایت متخصصان این رشته یا به مشاغل دیگری رومی‌آورند که اغلب در شان آنها نیست و یا استمرار این بیکاری خانواده‌ها را به سویی می‌برد که زمینه خروج فرزندشان از کشور را فراهم سازند. بیکاری و اشتغال خارج از حرفه پزشکی از سویی بخشی از سرمایه ملی را که صرف تعلیم این نیروهای متخصص شده به سمت نابودی می‌کشاند و از سوی دیگر در وضعیت زندگی و شرایط روحی افراد تاثیرات ناگواری به‌جا می‌گذارد. بنابراین پیامدهای نامطلوب ناشی از بیکاری و کم‌کاری پزشکان از یک طرف در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی قابل بررسی است و از سوی دیگر به دلیل اعمال تاثیر نامناسب بر نظام بهداشتی و درمانی کشور و بخصوص آثاری که در برنامه‌ریزی نیروی انسانی پزشکی بر جای می‌گذارد.

علی اخوان بهبهانی