معجزه روزنامه نگاری در قلب آفریقا

نگاهی به یک نشریه موفق موزامبیکی

صبح زود یکی از روزهای شنبه است؛ دسته‌ای از موتورهای سه‌چرخه به رنگ زرد روشن در ماپوتو پایتخت موزامبیک به سوی نواحی فقیرنشین شهر به حرکت درمی‌آیند. روی موتورها، انبوهی از نسخه‌های نشریه Jornal@verdade به چشم می‌خورد؛ نشریه‌ای رایگان که به صورت هفتگی منتشر می‌شود و طی تنها دو سال، به پرخواننده‌ترین نشریه کشور تبدیل شده است. همین که این موتورها یا اصطلاحا تکسوپلاس‌های حامل نشریه به حوالی شهر می‌رسند، مردم برای گرفتن نسخه‌های خود هجوم می‌آورند، با دستانی گشوده موتورها را دنبال می‌کنند و پس از توقف آنها، اطرافشان حلقه می‌زنند.

Verdade که به زبان پرتغالی یعنی زبان رسمی این کشور به معنای صداقت است، با خوانندگانی هفتگی که بنا به آمار ارائه شده از سوی این نشریه حدود چهارصد هزار نفر برآورد شده‌اند، بیش از هر نشریه دیگری در کشور موزامبیک، در میان مردم توزیع شده و در دسترس آنان قرار می‌گیرد. این مطلب، توسط گروه تحقیقات بازار نشریه نیز تایید شده است. در حالی که اکثر ناشرین به اینکه نشریه آنها با اقبال عمومی مواجه شود قانع هستند، برای اریک چاراس بنیانگذار verdade، انتشار چنین نشریه باکیفیت و رایگانی تنها یک آغاز محسوب می‌شود. این مدیر ۳۶ ساله موزامبیکی معتقد است که نشریه وی می‌تواند به ابزاری برای تغییرات گسترده اجتماعی تبدیل بشود؛ ابزاری که به بیرون کشیدن کشور از فقر و تنگدستی کمک کرده و به وابستگی و نیاز این کشور به حمایت و پشتیبانی سایرین پایان بدهد. او می‌گوید: «ما فعالیت مطبوعاتی را با هدف انتشار یک روزنامه خوب آغاز نکردیم، بلکه این کار را به منظور دستیابی به تغییرات اساسی در کشور شروع کردیم تا از این راه، امکان دسترسی به اطلاعات و نهایتا ایجاد بلندهمتی و تحقق رویاهای آحاد جامعه را در موزامبیک فراهم کنیم.»

۷۵ درصد از مردم موزامبیک با درآمدی کمتر از ۱.۲۵ دلار در روز زندگی می‌کنند. از این رو تهیه بیشتر روزنامه‌های پرفروش کشور که بین ۴۵ تا ۷۵ سنت قیمت دارند، امری غیرضروری و تجملاتی محسوب شده و از عهده اکثریت افراد خارج است. چاراس می‌گوید: «با وجود verdade مردم می‌توانند هم غذا بخرند و هم از اخبار مطلع شوند. آنها دیگر ناچار به انتخاب میان این دو نخواهند بود.»

Verdade در سال ۲۰۰۸ و با سرمایه‌ای حدود نیم میلیون دلار تاسیس شد که چاراس آن را از کسب و کار قبلی خود در زمینه معاملات و سرمایه‌گذاری خصوصی به دست آورده بود. هم‌اکنون ۱۵ کارمند در تحریریه این نشریه مشغول به فعالیت هستند. در کنار درآمد حاصل از راه تبلیغات، این نشریه از راه تکسوپلاس‌های خود که به نسبت تاکسی‌ها کم‌هزینه‌تر هستند و نیز از طریق مشارکت با افرادی که از طریق تلفن همراه با این نشریه در ارتباط هستند، کسب منفعت می‌کند. Verdade خوانندگان خود را تشویق می‌کند که اخبار، نظرات و درخواست‌های خود را به عنوان مشاوره از طریق پیام‌های متنی به این نشریه ارسال نمایند.

Verdade سیاست پوشش تمام و کمال وقایع را برای سایر نشریات باقی‌گذاشته و بر پوشش اخبار تاثیرگذار بر مردم ساکن در حواشی ماپوتو تمرکز می‌کند؛ مواردی چون یارانه‌های دولت برای نان، قیمت برق، جرائم به وقوع پیوسته در نواحی فقیرنشین و ایدز. انیا تمب ۲۹ ساله، خدمتکار سرویس بهداشتی یکی از مراکز خرید ماپوتو که حدود ۷۰ دلار در ماه درآمد دارد، می‌گوید:«من تا حالا روزنامه نخریده‌ام، هرگز امکان خرید آن را پیدا نکرده‌ام.» وی می‌افزاید: « verdade به ما کمک می‌کند که بفهمیم در اطراف‌مان چه می‌گذرد.»

اما با وجود اینکه verdade در کشوری به فروش می‌رسد که اقتصاد آن متاثر از جنگ‌های داخلی ۱۶ ساله است، این نشریه تمام‌رنگی به طرز قابل‌توجهی به مرور محصولات آیپاد یا اتومبیل‌های تجملاتی نیز می‌پردازد؛ محصولاتی که تا حد زیادی از دسترسی به بازار هدف این کشور فاصله دارند. چاراس معتقد است که اشتیاق و آرزو، کلید سازندگی مجدد در موزامبیک است. وی می‌گوید: «اگر بلندپرواز باشید، چیزهایی را برای خود خواهید خواست و برای به دست آوردن آنها تلاش خواهید کرد. سرانجام، این کشور شماست که از این قضیه سود خواهد برد.» علامت @ در عنوان این نشریه یعنی Jornal@verdade نشانگر تعریف چاراس از موفقیت است؛ زمانی که مردم موزامبیک به قدر کافی به سواد دیجیتال دست پیدا کنند و تشخیص بدهند که این علامت به عنوان بخشی از آدرس ایمیل به کار می‌رود، چاراس وظیفه خود را به انجام رسانده است.

با این حال منتقدین هنوز متقاعد نشده‌اند که Verdade می‌تواند آرزوی خود را برای دگرگون‌سازی یک کشور محقق کند. گیل لاریسیانو خبرنگار محلی اشاره می‌کند که پسرعموی وی که ساکن یکی از نواحی فقیرنشین در حومه شهر است، گرفتارتر از آن است که بتواند زمانی را به فکر کردن در خصوص داشتن یک آیپاد اختصاص بدهد. او می‌گوید: « وقتی فاصله زیادی میان یک شی و وضعیت حقیقی زندگی افراد وجود داشته باشد، آنها آرزوی داشتن آن شیء را نمی‌کنند و فقط آن را تحسین خواهند کرد.»

وقتی فرناندو لیما مدیر موسسه مدیاکوپ که هفته‌نامه مستقل ساوانا را منتشر می‌کند، ابتکار بزرگ چاراس را مورد تحسین قرار می‌دهد، این پرسش را نیز مطرح می‌کند که آیا مضامین و زبان به کار گرفته شده در Verdade با مخاطبان هدف این نشریه متناسب و سازگار است یا خیر؟ او می‌پرسد: «آیا مردم این نشریه را به دلیل رایگان بودن آن تهیه می‌کنند یا اینکه از مطالعه آن لذت می‌برند؟»

آیا چاراس یک خیال‌پرداز بی‌تجربه است؟ مطالعه‌ای روی تعدادی از رای‌دهندگان در موزامبیک که پل کالیر مدرس دانشگاه آکسفورد سرپرستی آن را بر عهده داشته است، نشان می‌دهد که پاسخ این پرسش، منفی است. کالیر نویسنده کتاب «زیر میلیارد» است که مباحثی را

در خصوص مفهوم توسعه و فقیرترین کشورهای جهان مطرح می‌کند. وی پژوهش فوق را در اکتبر سال ۲۰۰۹ و در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور به انجام رساند تا از این طریق، ارتباط میان دسترسی به اطلاعات از طریق Verdade و سایر منابع و عملکرد رای‌دهندگان را بررسی کند. پس از انتخابات، محققان از مردم موزامبیک خواستند تا پیام‌های متنی خود را در خصوص فعالیت‌هایی که ترجیح می‌دهند در اولویت کاری رئیس‌جمهور جدید قرار بگیرد، برای Verdade ارسال کنند. این نشریه هم متعهد می‌شود که تمامی پیام‌ها را به رئیس‌جمهور منتقل کند. این پژوهش نشان داد که توزیع Verdade عملکرد رای‌دهندگان را حدود ۱۰ درصد بهبود بخشیده است و افرادی که این نشریه را دریافت کرده‌اند، ۱۰ درصد بیشتر احتمال دارد که یک پیام متنی را خطاب به رئیس‌جمهور ارسال نمایند.

کالیر معتقد است که مطالعه داستان‌های Verdade در خصوص مواردی که بر زندگی مردم موزامبیک تاثیر می‌گذارد و معرفی دنیایی برتر از دنیای آنها، مردم را تشویق می‌کند که خواسته‌هایی را از دولت این کشور طلب کنند. او می‌گوید: «مردم از این موقعیت که صدایشان به گوش مسئولان برسد، نهایت استفاده را کردند. آنان از دولت انتظار داشتند که برایشان قدری رفاه به ارمغان بیاورد.»

این حقیقت که مردم در پیام‌های متنیشان خطاب به رئیس‌جمهور درخواست مراقبت‌های بهداشتی بهتر، تحصیلات و سایر خدمات را مطرح کرده بودند، چاراس را نسبت به تاثیرگذاری Verdade بر آینده موزامبیک امیدوار می‌کند. چاراس می‌گوید: «ما فهمیدیم که دسترسی به اطلاعات، در واقع مردم را صاحب قدرت و اختیار می‌کند. این مسئله آنها را وادار می‌کند که روی دانشی که به دست آورده‌اند، کار کنند.»

وی اضافه می‌کند: «به نظر می‌رسد پربهاترین چیز برای یک محرک پرتوان که قصد دارد کشور را با تغییر مواجه کند، صداقت است.»

‌منبع: تایم

مریم عربی