نمادشناسی عرفانی چیست

نماد چیست و چرا شاعران عارف و فرهیخته ایرانی در اشعار خود از نماد استفاده کرده اند
بی شک این پرسشی اساسی است و همواره ما را به عنوان یک مخاطب بر سر چهارراهی از پرسش های گوناگون …

نماد چیست و چرا شاعران عارف و فرهیخته ایرانی در اشعار خود از نماد استفاده کرده اند

بی شک این پرسشی اساسی است و همواره ما را به عنوان یک مخاطب بر سر چهارراهی از پرسش های گوناگون می نشاند.

نمادشناسی عرفانی از یک سو با مسائل و موضوعات انتزاعی و معرفت شهودی سروکار دارد، و از جانبی پیچیدگی حالات و تناوبات روحی و کشف و شهود عرفاست. این امر باعث شده تا رمز و رازها در گفتار آنها بیشتر بکار برده شود بنابراین مغلق ترین مبحث در ادبیات، نمادشناسی است. شاید بتوان تنها متون باز مانده از کیمیاگران قرون وسطی را با ادبیات عرفانی زبان و ادب فارسی از دیدگاه عمق نمادها و وسعت کاربرد آنها مقایسه کرد. براستی چرا عرفا علاقه مند به استفاده از نمادها بوده اند و یا چرا آنها همیشه مرموز و مبهم سخن می گفته اند برای پاسخ به این پرسش ها می توان دلایل ذیل را بر شمرد:

اول این که؛ برای جان دادن و شخصیت بخشیدن به پدیده های انتزاعی و غیرمادی. به همین دلیل عرفان به تبیین پدیده های غیرمادی و انتزاعی می پردازد و ناگزیر از بکار بردن نمادها برای تشخص بخشیدن به آنها است. زیرا هستی غیرمادی که به تعبیر عرفا «هستی مطلق» است، از جهان مادی در برابر آن به «نیستی» تعبیر می کنند، همچنین زبانی که از آن برای تشریح پدیده های مادی به کار می گیریم، توضیح پذیر نیست. ابوالمعانی بیدل می گوید:

ای بسا معنی که از نامحرمی های زبان‎/ با همه شوخی مقیم پرده های راز ماند

این بیت شعر به نارسایی زبان در بیان موضوعات انتزاعی و غیرمادی اشاره دارد.

هنر و بویژه شعر نیز زمانی که می خواهد به بیان حقایقی فراتر از واقعیات و جهان مادی بپردازد، ناگزیر از بهره بردن از نماد است.

[فرید منصوری ]