سیری در اندیشه های لوئیس آلفرد كوزر

یكی ازبزرگترین اساتیدجامعه آمریكا,كه سالها استادجامعه شناسی دانشگاه نیویورك بود وسالهانیزرئیس انجمن جامعه شناسی آمریكا,واسم اوچنان با سنت جامعه شناسی آمریكا پیوندخورده است كه اسم هر كدام,خاطره دیگری را به ذهن می آورد,كسی نیست جزء جامعه شناس شهیر لوئیس كوزر,كه اصالتأ آلمانی است

یكی ازبزرگترین اساتیدجامعه آمریكا،كه سالها استادجامعه شناسی دانشگاه نیویورك بود وسالهانیزرئیس انجمن جامعه شناسی آمریكا،واسم اوچنان با سنت جامعه شناسی آمریكا پیوندخورده است كه اسم هر كدام،خاطره دیگری را به ذهن می آورد،كسی نیست جزء جامعه شناس شهیر لوئیس كوزر،كه اصالتأ آلمانی است.

لوئیس آلفردكوزردر سال ۱۹۱۳ دربرلین یكی از شهرهای بزرگ آلمان زاده شد.تحصیلات ابتدائی اش رادر همان جا سپری كرد.اما میل وعلاقه شدید او به مسائل اجتماعی،باعث شد كه به پاریس مهاجرت كند ودرطی سالهای ۱۹۳۵ تا۱۹۳۸ در دانشگاه سوربن یه تحصیل بپردازد.پس از این سالهابودكه او نیزمانندبسیاری دیگراز دانشمندان آلمان ،وطن خود را مكان امنی برای تحصیل علم ندانست،واین گونه بود كه در سال۱۹۴۱ به آمریكارفت كه در آن روزها بدور از غوغای جنگ وفاشیسم،سرزمین امنی برای بسیاری از محققان وجامعه شناسان شده بود.هفت سال بعد۱۹۴۸ بودكه تابعیت آمریكاراپذیرفت وبا خیالی راحت به ادامه تحصیل در دانشگاه كلمبیا پرداخت ودر سال۱۹۵۴ دكترای جامعه شناسی خود را از آن دانشگاه گرفت.وسپس مشغول تحقیق وتدریس دردانشگاه آمریكا شد.اودر دانشگاه های معتبری مانندشیكاگو،بركلی ونیویورك تدریس كرد.ودر هنگام بازنشستگی نیز به عنوان استاد ممتاز مشغول كار در دانشگاه بوستون شد.

اماشهرت وحیطه فعالیت كوزر به اینجامحدود نمی شود،بلكه طی دهه ۷۰ است كه ریاست سه انجمن با اهمیت جهان جامعه شناسی را به او می سپارند.او ابتدا رئیس انجمن بررسی مسائل اجتماعی آمریكامی شود وپس ار دوره موفقیت آمیز،ریاست انجمن جامعه شناسی آمریكا را به عهده می گیردودر اواخردهه ۷۰ ریاست انجمن جامعه شناسی شرق را می پذیرد.

اما باید بدانیم كه كوزر تنها در حیطه اجرائی وتدریس موفق نبود. بلكه بخش اعظم شهرت كوزربخاطرآثاروتالیفات بدیع جامعه شناسی اش است.سبك روان ویدون ابهام كوزرباعث شد كه برخی از آثاراوسالها بعنوان كتاب درسی در دانشگاه ها تدریس شود.مثلا مرتن درپیشگفتاریكی ازآثاركوزردر باب او می گوید:«مهارت چشمگیراستادكوزردرچكیده كردن مفاهیم پیچیده بدون پایین آوردن سطح آنها،اوراقادر می سازد كه به ژرفای این مفاهیم رخنه كند.»(كوزر،۱۳۸۰،پیشگفتار) ما نیز در ایران كوزر را با ترجمه دو تا از آثارش ،می شناسیم.اول كتاب «زندگی واندیشه بزرگان جامعه شناس»ترجمه آقای ثلاثی كه تبدیل به یك كتاب درسی در ایران شده است ودیگركتاب« نظریه های بنیادی جامعه شناختی»ترجمه آقای فرهنگ ارشادكه جزوبهترین وعمیق ترین آثاری است كه به فارسی ترجمه گردیده است.

اما با تمام این احوال اندیشه های اساسی شخص كوزر در ایران همچنان ناشناخته است . در حالی كه ظاهرأ نظریات او برای تبیین بسیاری از مسائل ایران كاریردی وبا اهمیت است اما تا كنون مقاله ای جامع در باب آرا او نگاشته نشده است.

تمام سعی نگارنده در این مختصر آن است كه اولا نگرش كوزر را در باب بنیان گذاران جامعه شناسی نشان دهد.و در ثانی نظریه مهشور كشمكش اورا با نگاهی گذرا به ایران مطرح كند.

●كوزر و رستاخیز بنیان گزاران جامعه شناسی:

كوزر در زمانی وارد آمریكا می شود كه دو اندیشه غالب و كاملأمتضاددر آن حاكم بودند.اولین اندیشه رایج كه از دانشگاه شیكاگوبه پا خاست،ادیشه كنش متقابل نمادی بود.ودومین اندیشه كه تازه سر برآورده بودكاركردگرایی ساختاری بود.البته اندیشه كاركردگرایی ساختاری آنقدرپرمایه وجذاب بودكه كم كم در طی دهه ۵۰ و۶۰ بر جامعه شناسی آمریكاغالب شدوتا حدودزیادی دیدگاه رقیب را تحت وشعاع قرار داد.اما چندی از افول مكتب كنش متقابل نمادی نگذشته بود كه دیدگاه های خرد وجذاب دیگری سر برآوردند. دیدگاه هایی كه بجای پرداختن به جامعه به عنوان یك واقعیت اجتماعی ،آنراتنها ساخته كنشهای اجتماعی می دانستند.واز همین روی توجه خود را بر زندگی روزمره(مانند اتنومتدولوژی)یا تنها بر فرد وشیوه زندگی ،تفكر وعمل انسانها متمركز می كردند(مانند جامعه شناسی وجودی)و...(ریتزر،۱۳۷۷)واز قضا طرفداران زیادی را نیز جذب كرد.

همین عوامل باعث شد تا برخی از جامعه شناسان نامدار به پاسداری از جامعه شناسی سنتی به پا خیزند .در این میان نامهای بزرگانی همچون مارتین لیپست،رابرت مرتن وپیتر یلاو به چشم می خورد كه اینان نیاز به تاكید مجددبرساختارهای پهن دامنه را احساس می كردندوبطوركلی جامعه شناسی خرد(در معنایی كه بیشتر گفته شد)را خطری برای ماهیت جامعه شناسی قلمداد می كردند.(همان،۱۳۷۷).

كوزر نیز مانند لیپست ومرتن وبلاووحتی بسیار شدیدتر به نقد این نگرش های تنگ دامنه وخرد پرداخت وعلم دفاع از بنیان گزاران جامعه شناسی را به دست گرفت .ودر این راستانیز بیشتر آثارخودرامنتشركرد.مشهورترین حمله كوزربه نظریات خرد از جمله روش شناسی مردمنگارانه در سال۱۹۷۵ در خطابه ای كه به مناسبت انتخابش به ریاست انجمن جامعه شناسی آمریكاانجام داد كه در آن خطابه او انواع نسبتهای رواوناروارابه این دیدگاه ها زدوآنهارا نظریاتی«بی مایه»و«كاملأروحیه باخته»دانست ... كوزربیشتر از این ناراحت بود كه چرا بسیاری از همكارانش در رشته جامعه شناسی با اقتباس نظریه های تنگ دامنه ای چون پدیده شناسی وروش شناسی مردمنگارانه،در واقع به« زیاده روی های ذهن گرایی »تسلیم شده اند.او می گوید كه بررسی ساختارهای پهن دامنه ،«شالوده»جامعه شناسی است.كوزر از جامعه شناسان می خواهد كه به جای وادادن در برابرذهن گرایی ،به كارهای دوركیم وزیمل وماركس روی آورندكه به ما می آموزندكه انگیزه های فردی نباید ما رااز بررسی الزامهای اجتماعی غافل كند....

البته باید بدانیم كه این به آن معنا نیست كه كوزر تنها می خواست بر ساختارهای پر دامنه تاكید ورزد،بلكه بیشتر در صدد آن بود كه این ساختارهارا به عنوان تعیین كنندگان نهایی جنبه های دیگر واقعیت اجتماعی در نظر گیرد(همان:۵۶۶).

كوزر بارهاوبارهادر مقالات وجاهای گوناگون جامعه شناسان را دعوت به خواندن مجدد كلاسیكهای جامعه شناسی كرده است وبه شیوه های گوناگون در پی آن بوده است كه ثابت كند تا سالهای بسیاری مراجعه به آثار كلاسیك امری ضروری ولازم است.(زتیلین ودیگران،۱۳۷۳:۲۲۷) كوزر بر این عقیده بود كه كارهای آیندگان فقط در صورتی نتیجه بخش است كه از آثار گذشته بهره گرفته باشند.چنانكه تی.ای.الیوت می نویسد:«كسی می گفت نویسندگان مرده به این دلیل از ما فاصله دارندكه ما بیش ازآنچه آنهامی دانسته اند،میدانیم ،دقیقأهمینطور است،وما آنهاراهمانطوركه هستند می شناسی.(كوزروروزنبرگ،۱۳۷۸:۲۱)

●نظریه ستیزه كوزرپلی میان كاركردگرایی وستیزه دارندورف:

تا اینجا سعی كردیم بطور خلاصه بخش مهمی از دیدگاه های كوزر راكه اتفاقأبسیاری از آثارش رادر همان راستا نوشته بود، معرفی كنیم.ازاین پس سعی می كنیم بصورت مختصر نظریه ستیزه كوزر را عنوان كنیم.همچنین اهمیت وجایگاه ونیز ریشه فكری آنرادر آثار كوزر نشان دهیم.در بالا گفتیم كه از دهه ۴۰ به بعد در آمریكا نظریه كاركردگرایی ظهور كردوبه عنوان یك جریان اساسی بر دیگر رویكردها غالب شد.امااز جهتی دیگر نیز سیل انتقادات به سوی این نظریه قوت گرفت (كه البته همین خود نشانه اهمیت این نظریه است).از جمله منتقدان اساسی كاركردگرایی رالف دارندورف است او نظریه ستیزه را به عنوان واكنشی به كاركردگرایی ساختاری ،بنیان گذاشت.دارندورف هواداراین موضع نظری است كه جامعه دو بعد (ستیزه وتوافق)دارد،بنابراین هر نظریه جامعه شناختی باید به دو بخش وبه دو نظریه كشمكش وتوافق تقسیم شود.وظیفه نظریه پردازان توافق باید بررسی یكپارچگی ارزشی در جامعه باشند درحالی كه نظریه پردازان كشمكش می بایست برخورد منافع ونقش اعمال زور را مورد بررسی قراردهند.(ریتزر،۱۳۷۷:۱۶)او مصرانه براین عقیده بود كه طرح پارسونزی وبطوركلی كاركردگرایی،تنهابر توافق در جامعه تاكید می كندوشكل بسیار اجماع یافته،یگانه وایستایی از جامعه را پیشنهاد می كند.دارندورف اظهار داشت وقت آن رسیده است كه تحلیل «چهره زشت»جامعه آغاز شود وبرداشت مدینه فاضله ای جامعه كه بوسیله كاركردگرایی ایجادگردیده ،رهاگردد.(ترنر،۱۳۷۳:۱۲۶)

دارندروف بر مبنای دیدگاهی كه در بالا ذكر شد ،نظریه ستیزه دیالكتیكی خودرا(كه می توانیم آنراكاركردگرایی وارونه نیز بنامیم)بنیان می گذارد.اما با آنكه او در ابتدامتذكر می شود كه جامعه دوبعدودوچهره دارد،نها یتا خودش بقول معروف از آن وربام می افتد ونظریه اش به دیدگاهی یكسویه كه تنها بعد زشت جامعه را نمایان می سازد تبدیل شد.ودر ثانی نتوانست از ریشه های كاركردی خود خارج شود.

كوزرنیزبر عدم توان كاركردگرایی پارسونزی در نشان دادن موضوع ستیزه در جامعه تاكید می كند اما از سوی دیگر دارندورف را نیز بخاطر تاكید كم بر كاركردهای مثبت ستیزه،مورد انتقاد قرار می دهد.(همان:۱۴۵)به همین خاطر نظریه مشهور خود یعنی «كاركردهای ستیزه اجتماعی »را كه به مثابه پلی میان كاركردگرایی پارسونزی وستیزه دارندورف است را ارائه می نماید.

●ریشه فكری نظریه ستیزه كوزر:

همان طور كه در مقدمه اشاره كردم،كوزر اصلیتش آلمانی بوده است.ودرست به همین خاطر نیز آثار صاحبنظران كلاسیك آلمان رامطالعه كرده است.اماازمیان كلاسیكهای آلمان زیمل بیشترین تاثیررابرآراوافكار كوزرداشته است،تاآنجاكه اوچندین كتاب زیمل رابه انگلیسی ترجمه می كندوحتی یك كتاب مفصل درباره آرا زیمل تالیف می كند.از جمله آثار زیمل كه مورد توجه كوزر قرارگرفته،كتاب«ستیزه»بود.اثركلاسیكی كه توجه به كاركردمثبت ستیزه را باعث شد.بقول خود كوزر:«این كاركرد،مورد غفلت نظریه پردازان وپژوهشگران قبلی قرارگرفته بود.این افراددنباله روعقل سلیم بودندودررفتار مبتنی برستیزه فقط به ابعاد منفی ومتلاشی كننده توجه داشتند.امازیمل عملكردستیزه راباعث انسجام گروهی می دانست.»(زیتلین ودیگران،۱۳۷۳)

كوزر ایده نظریه اش را از زیمل گرفته است اما او كار زیمل را بسط داده است واین كار را با توانایی شگرف به انجام رسانده است تا آنجا كه” بودون“ در یكی از آثار خودش چنین می گوید:«كوزر اهمیت نوشته های زیمل در باره ستیزه ای اجتماعی را به نحو تحسین برانگیزی نشان داده است .»(بودون،۱۳۸۳:۲۱۷)از این پس سعی خواهیم كرد نظریه ستیزه اورا بصورتی موجز بیان كنیم.

---