بهترین عمل بعد از نماز اوّل وقت

وقتی به خودمان و گذشته مان نگاه می کنیم , می بینیم که تنها کسانی که بعد از خداوند مهربان , یار وپشتیبان ما در زندگی بوده و خواهند بود , پدر و مادر می باشند

وقتی به خودمان و گذشته مان نگاه می کنیم ، می بینیم که تنها کسانی که بعد از خداوند مهربان ، یار وپشتیبان ما در زندگی بوده و خواهند بود ، پدر و مادر می باشند .

در آیات قرآن کریم بالأخص سوره لقمان ، به این مهم توجه شده وبه بیان آن می پردازد .

« وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلی‏ وَهْنٍ وَ فِصالُهُ فِی عامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لِی وَ لِوالِدَیْکَ إِلَیَّ الْمَصِیرُ ؛ و ما انسان را درباره‏ی پدر و مادرش سفارش کردیم ، مادرش او را حمل کرد ، در حالی که هر روز ناتوان‏تر می‏شد ، (و شیر دادن) و از شیر گرفتنش در دو سال است ، (به او سفارش کردیم که) برای من و پدر و مادرت سپاس گزار، که بازگشت (همه) فقط به سوی من است .» (لقمان ۱۴)

● نکات آیه :

۱) از سخن حقّ پیروی کنیم ، چه موعظه‏ی بنده‏ی خدا باشد ، «لقمان» و چه وصیّت خداوند سبحان : «وَصَّیْنَا»

۲) همه‏ی انسان‏ها ، در هر رتبه و شرایطی که باشند مدیون والدین هستند : «وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ» ( «الانسان»، شامل همه‏ی مردم می‏شود)

۳) احترام والدین ، حقّی است انسانی نه فقط اسلامی ، حتّی والدین کافر را باید احسان نمود : «وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ»

۴) آن که زحمت بیشتری می‏کشد ، باید به صورت ویژه تقدیر شود و نامش جداگانه برده شود : «بِوالِدَیْهِ ... أُمُّهُ»

۵) در فرمان‏های عمومی ، باید استدلال نیز عام باشد :(چون مخاطب ، همه انسان‏ها هستند ، بارداری مادران مطرح است که مربوط به همه‏ی مردم است و هر انسانی مادر دارد). «حَمَلَتْهُ أُمُّهُ»

۶) به بهانه آن که کاری ، وظیفه‏ی طبیعی فرد است ، نباید از سپاس و احسان او ، شانه خالی کنیم : (بارداری ، امری طبیعی است ، ولی ما مسئولیّت داریم که به مادر احترام گذاریم و از زحمات او قدردانی کنیم). «حَمَلَتْهُ أُمُّهُ»

۷) یادی از گذشته‏ها کنیم تا روحیّه‏ی شکرگزاری در ما زنده شود: «حَمَلَتْهُ أُمُّهُ»

۸) دوران بارداری و شیردادن ، از عوامل پدیدآورنده‏ی حقوق مادر بر فرزند و مهم‏ترین دوران شکل‏گیری شخصیّت فرزند است : «حَمَلَتْهُ أُمُّهُ ... وَ فِصالُهُ»

۹) جدا کردن کودک از شیر می‏تواند در خلال دو سال باشد و واجب نیست بعد از پایان دو سال باشد . (کلمه‏ی « فصال » ، به معنای بازگرفتن کودک از شیر است و « فِی عامَیْنِ » ، نشان آن است که در لابلای دو سال نیز می‏توان کودک را از شیر گرفت ، گرچه بهتر است دو سال تمام شود .)

۱۰) تحمّل سختی در راه انجام وظیفه ، سرچشمه‏ی پیدایش حقوق فوق العاده است . کسانی که با وجود ضعف و خستگی بار مسئولیّتی را بر دوش می‏کشند ، حقّ بیشتری بر انسان دارند : «وَهْناً عَلی‏ وَهْنٍ»

۱۱) سپاسگزاری از والدین، از جایگاه والایی نزد خداوند برخوردار است : «أَنِ اشْکُرْ لِی وَ لِوالِدَیْکَ» به طوری که بعد از شکر خداوند ، تشکر از والدین مطرح است .

۱۲) سرانجام همه‏ی ما به سوی خداست ، پس از ناسپاسی نسبت به والدین بترسیم : «إِلَیَّ الْمَصِیرُ»

۱۳) ایمان به رستاخیز ، انگیزه‏ی عمل صالح از جمله احسان به والدین است : «إِلَیَّ الْمَصِیرُ»

۱۴) حقِّ خداوند ، بر حقّ والدین مقدّم است : «أَنِ اشْکُرْ لِی وَ لِوالِدَیْکَ» به طوری که تشکّر و احسان به والدین ، ما را از خداوند غافل نکند.

در پایانِ پیام‏های این آیه ، به طور گذرا به دو بحثِ احسان به والدین و شکر خداوند ، اشاره اجمالی داریم :

هر گاه نعمتی از نعمت‏های الهی را یاد کردید ، به شکرانه‏ی آن صورت بر زمین گذارده و سجده کنید و حتّی اگر سوار بر اسب هستید ، پیاده شده و این کار را انجام دهید و اگر نمی‏توانید ، صورت خود را بر بلندی زین اسب قرار دهید و اگر این کار را هم نمی‏توانید ، صورت را بر کف دست قرار داده و خدا را شکر کنید

● احسان به والدین

در آیه‏های ۸۳ سوره‏ی بقره ، ۳۶ سوره‏ی نساء ، ۱۵۱ سوره‏ی انعام و ۲۳ سوره‏ی اسراء در رابطه با احسان به والدین سفارش شده ، ولی در سوره‏ی لقمان ، احسان به والدین به صورت وصیّت الهی مطرح شده است .

پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمو د: بعد از نماز اوّل وقت ، کاری بهتر از احترام به والدین نیست .(میزان الحکمه)

● گستره‏ی معنای والدین چه قدر است؟

در فرهنگ اسلام ، به رهبر آسمانی ، معلّم و مربّی و پدرِ همسر نیز پدر گفته می‏شود .

در روزهای پایانی عمر پیامبر که حضرت در بستر بیماری بودند ، به علی (علیه السلام) فرمودند : به میان مردم برو و با صدای بلند بگو:

" لعنت خدا بر هر کس که عاقّ والدین باشد ، لعنت خدا بر هر برده‏ای که از مولایش بگریزد و لعنت خدا بر کسی که حقّ اجیر و کارگر را ندهد ."

حضرت علی (علیه السلام) آمد و در میان مردم این جملات را گفت و برگشت . بعضی از اصحاب این‏ پیام را ساده پنداشتند و پرسیدند : ما درباره‏ی احترام به والدین و مولا و اجیر قبلًا این گونه سخنان را شنیده بودیم ، این پیام تازه‏ای نبود که پیامبر از بستر بیماری برای ما بفرستد .

حضرت که متوجّه شد مردم عمق پیام او را درک نکرده‏اند ، بار دیگر علی (علیه السلام) را فرستاد و فرمود : به مردم بگو : " مُرادم از عاقّ والدین، عاق کردن رهبر آسمانی است . یا علی ! من و تو پدر این امّت هستیم و کسی که از ما اطاعت نکند ، عاقّ ما می‏شود .

من و تو مولای این مردم هستیم و کسانی که از ما فرار کنند ، مورد قهر خداوند قرار می گیرند .

من و تو برای هدایت این مردم اجیر شده‏ایم و کسانی که حقّ اجیر را ندهند ، مورد لعنت خدا هستند ."

در این ماجرا ملاحظه می‏فرمایید که گرچه احسان و اطاعت از والدین یک معنای معروف و رسمی دارد ، ولی در فرهنگ اسلام مسأله از این گسترده‏تر است .

● آیا خداوند احتیاجی به شکر بندگانش دارد؟

خداوند ، نیازی به عبادت و تشکّر ما ندارد و قرآن، بارها به این حقیقت اشاره نموده و فرموده است : خداوند از شما بی‏نیاز است : (نمل، ۴۰ لقمان، ۱۲ و زمر، ۷) ولی توجّه ما به او ، مایه‏ی عزّت و رشد خود ماست .

یکی از ستایش‏هایی که خداوند در قرآن از انبیا دارد ، داشتن روحیه‏ی شکرگزاری است .

به طوری که درباره‏ی حضرت نوح ، خداوند از شکر او یاد کرده و او را شاکر می‏نامد : «کانَ عَبْداً شَکُوراً» (اسراء، ۳)

ما غالباً تنها به نعمت‏هایی که هر روز با آنها سر و کار داریم توجّه می‏کنیم و از بسیاری نعمت‏ها غافل هستیم ، از جمله آنچه از طریق نیاکان و وراثت به ما رسیده و یا هزاران بلا که در هر آن از ما دور می‏شود و یا نعمت‏های معنوی ، مانند ایمان به خدا و اولیای او ، یا تنفّر از کفر و فسق و گناه که خداوند در قرآن از آن چنین یاد کرده است : « حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ » (حجرات ، ۷)

علاوه بر آنچه بیان کردیم ، بخشی از دعاهای معصومین نیز توجّه به نعمت‏های الهی و شکر و سپاس آنهاست، تا روح شکرگزاری را در انسان زنده و تقویت کند .

شکر الهی، گاهی با زبان و گفتار است و گاهی با عمل و رفتار .

در حدیث می‏خوانیم: هر گاه نعمتی از نعمت‏های الهی را یاد کردید، به شکرانه‏ی آن صورت بر زمین گذارده و سجده کنید و حتّی اگر سوار بر اسب هستید ، پیاده شده و این کار را انجام دهید و اگر نمی‏توانید، صورت خود را بر بلندی زین اسب قرار دهید و اگر این کار را هم نمی‏توانید، صورت را بر کف دست قرار داده و خدا را شکر کنید.(کافی، باب الشکر، حدیث ۲۵)

پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمو د: بعد از نماز اوّل وقت، کاری بهتر از احترام به والدین نیست

● نمونه‏های شکر عملی‏:

۱) نماز ؛ بهترین نمونه‏ی شکر خداوند است . خداوند به پیامبرش می‏فرماید: به شکرانه‏ی اینکه ما به تو «کوثر» و خیر کثیر دادیم ، نماز بر پا کن : «إِنَّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ» (کوثر، ۱- ۲)

۲) روزه ؛ چنان که پیامبران الهی به شکرانه نعمت‏های خداوند ، روزه می‏گرفتند . (وسائل، ج ۱۰، ص ۴۴۶)

۳) خدمت به مردم ؛ قرآن می‏فرماید : اگر بی‏سوادی از باسوادی درخواست نوشتن کرد ، سر باز نزند و به شکرانه سواد ، نامه‏ی او را بنویسد : «وَ لا یَأْبَ کاتِبٌ أَنْ یَکْتُبَ کَما عَلَّمَهُ اللَّهُ» (بقره، ۲۸۲)

۴) قناعت ؛ پیامبر اکرم (صلی اللَّه علیه و آله) فرمودند : «کن قنعا تکن اشکر الناس ؛ قانع باش تا شاکرترین مردم باشی .» (مستدرک ، ج ۱۱ ، ح ۱۲۶۷۶)

۵) یتیم نوازی ؛ خداوند به پیامبرش می‏فرماید : به شکرانه‏ی اینکه یتیم بودی و ما به تو مأوا دادیم ، پس یتیم را از خود مران : « فَأَمَّا الْیَتِیمَ فَلا تَقْهَرْ» (ضحی، ۹)

۶) کمک به محرومان و نیازمندان ؛ خداوند به پیامبرش می‏فرماید : به شکرانه‏ی اینکه نیازمند بودی و ما تو را غنی کردیم ، فقیری را که به سراغت آمده از خود مران : «وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ» (ضحی ، ۱۰)

۷) تشکّر از مردم ؛ خداوند به پیامبرش می‏فرماید : برای تشکّر و تشویق زکات دهندگان ، بر آنان درود بفرست ، زیرا درود تو ، آرام‏بخش آنانخواهد بود : «وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ» (توبه ، ۱۰۲)

تشکّر از مردم تشکر از خداوند است ، همان گونه که در روایت آمده است : کسی که از مخلوق تشکّر نکند ، از خداوند شکرگزاری نکرده است : « من لم یشکر المنعم من المخلوقین لم یشکر الله » (عیون الأخبار، ج ۲ ، ص ۲۴)

● تلخی‏ها هم تشکّر می‏خواهد !

قرآن می‏فرماید: «عَسی‏ أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسی‏ أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ؛ چه بسیار چیزهایی که شما دوست ندارید، ولی در حقیقت به نفع شماست و چه بسیار چیزهایی که شما دوست دارید، ولی به ضرر شماست.» (بقره، ۲۱۶)

▪ اگر بدانیم دیگران مشکلات بیشتری دارند .

▪ اگر بدانیم مشکلات ، توجّه ما را به خداوند بیشتر می‏کند .

▪ اگر بدانیم مشکلات ، غرور ما را می‏شکند و سنگدلی ما را برطرف می‏کند .

▪ اگر بدانیم مشکلات ، ما را به یاد دردمندان می‏اندازد .

▪ اگر بدانیم مشکلات ، ما را به فکر دفاع و ابتکار می‏اندازد .

▪ اگر بدانیم مشکلات ، ارزش نعمت‏های گذشته را به ما یادآوری می‏کند .

▪ اگر بدانیم مشکلات ، کفّاره‏ی گناهان است .

▪ اگر بدانیم مشکلات ، سبب دریافت پاداش‏های اخروی است .

▪ اگر بدانیم مشکلات ، هشدار و زنگ بیدارباش قیامت است .

▪ اگر بدانیم مشکلات ، سبب شناسایی صبر خود و یا سبب شناسایی دوستان واقعی است .

و اگر بدانیم ممکن بود مشکلات بیشتر یا سخت‏تری برای ما پیش آید ، خواهیم دانست که تلخی‏های ظاهری نیز در جای خود شیرین هستند .

حضرت علی (علیه السلام) در جنگ احد فرمود : شرکت در جبهه از مواردی است که باید شکر آن را انجام داد : « و لکن من مواطن البشری و الشکر» (نهج البلاغه ، خطبه ۱۵۶)

و دختر او حضرت زینب (علیها السلام) در پاسخ جنایتکاران بنی امیّه فرمود : در کربلا جز زیبایی ندیدم : «ما رأیت الا جمیلا» (بحار، ج ۴۵، ص ۱۱۶)

به یکی از اولیای خدا گفته شد حقّ تشکّر از خداوند را بجا آور. او گفت: من از تشکّر و سپاس او ناتوانم . خطاب آمد : بهترین شکر همین است که اقرار کنی من توان شکر او را ندارم .

● نتیجه گیری

با توجه به بحثی که پیرامون آیات قرآن داشتیم ، ما رابه این نتیجه می رساندکه احترام ، قدردانی و اطاعت از والدین در حیطه دستورات خداوند ، در کنار پرستش خداوند بیان شده ومورد تأکید قرار گرفته است .

در حیطه عبادت و تشکر از خداوند نیز ، به این مطلب پی بردیم که خداوند نیازی به ستایش و عبادت بندگان ندارد ، بلکه این خود بندگان هستند که با پرستش وعبادت پروردگارشان ، خود را رشد داده و شکوفا می شوند .

و دربحث آخر بیان کردیم که شکر و سپاسگزاری تنها محدود به خوبی ها و نعمات نمی باشد ، بلکه می توان گفت ؛ تلخی ها ومشکلات زندگی نیز شایسته شکر گزاری و سپاس گزاری می باشند .

آمنه اسفندیاری

منابع:

۱- تفسیر نور ، ج ۹

۲- میزان الحکمه

۳- کافی ، باب الشکر ، حدیث ۲۵

۴- وسائل ، ج ۱۰، ص ۴۴۶

۵- مستدرک ، ج ۱۱