دولت و تحول جهانی

یکی از راه های ممکن برای اصلا ح اقتصادی کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا را آزادسازی و اصلا حات اقتصادی می دانند نهادهای اقتصادی بین المللی همچون بانک جهانی صندوق بین المللی پول حامی این اصلا حات و گذار به سوی اقتصاد بازار محسوب می شوند و در تحقیق آن نهایت کوشش را به عمل می آورند

یکی از راه‌های ممکن برای اصلا‌ح اقتصادی کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا را آزادسازی و اصلا‌حات اقتصادی می‌دانند. نهادهای اقتصادی بین‌المللی همچون بانک جهانی صندوق بین‌المللی پول حامی‌این اصلا‌حات و گذار به سوی اقتصاد بازار محسوب می‌شوند و در تحقیق آن نهایت کوشش را به عمل می‌آورند. در نهایت دولت به عنوان عاملی که هم می‌تواند مانع این اصلا‌حات شود و هم در جهت تسهیل این اصلا‌حات بکوشد، به مرکز توجهات دراین مباحث تبدیل شده است.

ضمن تلا‌ش‌های دو دهه گذشته در چارچوب آزادسازی اقتصادی لا‌زم است پیامدهای این فرآیند را مورد بررسی قرار دهیم. این امر انگیزه اصلی را برای بخش خاورمیانه‌ای بانک جهانی به وجود آورد تا کنفرانسی را به منظور بررسی و بسط موضوع نقش دولت در این منطقه مطرح نماید که سرانجام منجر به برپایی کنفرانسی تحت عنوان نقش متغیر دولت در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا انجامید. اکثر مقالا‌ت این کتاب نیز در آن کنفرانس ارائه شده‌اند. کنفرانسی که در آن جمع منحصر به فردی از کارشناسان ارشد بانک جهانی واساتید دانشگاه در خاورمیانه، بریتانیا و آمریکا حضور یافتند و اصلا‌حات در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را به بحث گذاشتند.

کتاب معرفی شده ، نقش متغیر دولت در توسعه را در منطقه فوق مورد بررسی قرار می‌دهد.

یکی از نکاتی که در اکثر پژوهش‌ها مدنظر قرار گرفته است، آهنگ کند و حوزه محدود اصلا‌حات در منطقه فوق‌الذکر بوده است; چنانچه به‌رغم تمایل و حرکت بسیاری از کشورهای در حال توسعه به سوی سیاست‌های بازار آزاد، دولت‌های این منطقه تمایل چندانی به انجام اصلا‌حات در کشورشان نداشته‌اند; چنانچه این عدم تمایل باعث ناامیدی نهادهای مالی بین‌المللی و محققان مربوط شده است. چنانچه این نهادها علت چنین وضعیتی را در وضعیت‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی منطقه جست‌وجو کرده‌اند; چنانچه این کشورها همیشه از دو موضوع رنج برده‌اند، رشد تزلزل اقتصادی و عدم توانایی در بهره‌مندی از فرصت‌های روزافزون جهانی.

بعد از رونق اقتصادی ناشی از افزایش قیمت نفت در دهه ۷۰، این منطقه دچار افول نسبی شده است. شاخص‌هایی از قبیل کاهش میزان سرانه تولید خالص داخلی، درآمدهای نفتی و میزان سرمایه‌گذاری، ضرورت انجام اقدامی‌را بر توقف این روند و احیای دوباره فرصت‌های اقتصادی مورد تاکید قرار می‌دهند. عامل دوم نگران کننده یعنی هزینه فرصت بالا‌ برای کشورهای عقب مانده بسیار نگران کننده است; البته بحران اقتصادی شرق آسیا تا حدی این نگرانی‌ها را تعدیل کرد.

اما سئوال اینجاست که اگر توسعه اقتصادی در آسیای غرب و شمال آفریقا تا این حد پائین است و از طرف دیگر این کشورها به راحتی فرصت استفاده از موقعیت‌های جهانی را از دست می‌دهند و البته منطق این حرف‌ها بسیار ساده فهم است، پس چرا دولت‌های این منطقه تمایلی به اجرای سیاست‌های بازار آزاد نداشته و اگر هم داشته باشند چرا کشورهای متبوعشان از وضعیت بهتری برخوردار نشده‌اند؟

کتاب فوق که شامل مقالا‌ت متعددی است کاملا‌ به بررسی این دو موضوع اختصاص یافته است.

مقالا‌تی که در آن به منطق و استراتژی‌های تحول دولت پرداخته شده است.

البته دراین مقاله به طرز گزینشی به آن جنبه‌هایی از فرآیند گذار توجه شده که بر منطق و استراتژی‌های گوناگون مدنظر نویسندگان تاثیر داشته‌اند. فصل دوم کتاب شامل مقالا‌تی است که بر فرآیند تحول در کشورهای برگزیده‌ای توجه شده است.

یک مطالعه تطبیقی از سیاست آزادسازی میان دو کشور مصر و سوریه و نیز یک مقاله از تاثیر محیط‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در سه کشور اردن، تونس و مصر مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند.

البته برخی از مقالا‌ت به بیش از یک جنبه از فرآیندگذار می‌پردازند; چنانچه در برخی از مقالا‌ت به شکلی مستقیم یا غیرمستقیم موضوع استراتژی‌ها و دلا‌یل اصلی اصلا‌حات مطرح می‌شود.

نویسندگان مقاله اول فصل اول (جان چپچ وون جلدر) به دنبال حلقه گم شده واسط اصلا‌حات در حوزه سیاستگذاری و رشد اقتصادی هستند و این سئوال را مطرح می‌کنند که چرا رهنمودهای کنفرانس بانک جهانی (توافق واشنگتن) بااقبال عمومی‌مواجه نشده ودر اکثر جاهایی نیز که به کار گرفته شده است، نتایج کار مایوس کننده بوده‌اند. بنابراین گویا یک دور مطلوب میان اصلا‌حات نهادی، اصلا‌حات در حوزه سیاستگذاری در رشد برقرار می‌شود.

تالیف و گردآوری: حسن حکیمیان و زیبامشاور

ترجمه: عباس حاتمی‌زاده/نشر: کویر

امین فیروزگر‌