قبل از دعا بگو«یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین»

همه انسانها, ذاتاً محتاج و نیازمندند اگرچه آنقدر مال داشته باشند که نتوانند حساب کنند آفریننده انسانها هم که از حال آنها با خبر است فرمود «یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمید فاطر ۱۵ ای مردم این شمایید که به خداوند نیاز دارید و تنها خداوند, بی نیاز و ستوده است»

همه انسانها، ذاتاً محتاج و نیازمندند اگرچه آنقدر مال داشته باشند که نتوانند حساب کنند. آفریننده انسانها هم که از حال آنها با خبر است فرمود:‌ «یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمید [فاطر/۱۵]‌ای مردم! این شمایید که به خداوند نیاز دارید و (تنها) خداوند، بی‌‏نیاز و ستوده است». همانطور که در این آیه کریمه فرمود، نیاز همه به خداوند است و هر چه غیر خداست بنده‌ای بیش نیست؛ چون در آیه‌ای دیگر فرمود: «إِنَّ الَّذینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ عِبادٌ أَمْثالُکُمْ فَادْعُوهُمْ فَلْیَسْتَجیبُوا لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صادِقین[اعراف/۱۹۴] آنهایی را که غیر از خدا می‏‌خوانید، بندگانی همچون خود شما هستند آنها را بخوانید و اگر راست می‌‏گویید باید به شما پاسخ دهند (و تقاضایتان را برآورند!)».

● چاره‌ساز بیچارگان!

پس تنها خداست که نیازها را برآورده می‌کند و بیچارگان را چاره‌ساز است (در قرآن کریم می‌فرماید: «أَمَّن یجُِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَ ءِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِیلًا مَّا تَذَکَّرُون‏ [نمل/۶۲] (آیا آن شریکانی که برای خداوند قرار می‌دهید؛ بهترند) یا کسی که (دعای) شخص گرفتار را هنگامی که او را می‌‏خواند، پاسخ می‌‏دهد و آسیب و گرفتاریش را برطرف می‌‏سازد و شما را جانشینان (روی) زمین قرار می‌‏دهد؟ آیا با خدای یکتا معبودی هست؟ بسیار اندک متذکّر می‌‏شوید!»).و این یک احساس فطری است که وقتی همه درهای عالم به روی انسان بسته می‌‏شود و از هر نظر درمانده و مضطر می‌شود، تنها کسی که می‌‏تواند قفل مشکلات را بگشاید و درهای رحمت به روی انسانهای درمانده بگشاید، تنها ذات پاک خداست و نه غیر او [۱].

● توجه به نیازمند بودن انسان

اگر به این نیاز، همیشه توجه داشته باشیم دو اثر مثبت، می‌تواند برای ما داشته باشد:اول اینکه: گرفتار کبر و غرور نمی‌شویم و متوجه می‌شویم که هرچه در ظاهر داریم امانت خداوند نزد ماست و از خود چیزی نداریم و در هر حال به خداوند نیاز داریم و دوم اینکه: دست نیاز به غیر خداوند دراز نمی‌کنیم و طوق بندگی غیر خداوند را بر گردن نمی‌نهیم.[۲]

● و فرشته‌ای به نام اسماعیل

بعد از روشن شدن اینکه انسان در هر حالی به خداوند، نیاز دارد، این می‌ماند که چطور، نیازهایش را از خداوند بخواهد؟آداب و شرایط‌ دعا،‌ در روایات و کتابهای مختلف بیان شده است[۳] و هرچه بتوانیم،‌ این آداب و شرایط را رعایت کنیم به اجابت دعا نزدیکتر می‌شویم.بعضی از اذکار، هم وقتی به این آداب و شرایط،‌ ضمیمه شود،‌ تأثیر دعا؛‌ بهتر می‌شود؛ مانند ذکر «یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ»، که در روایتی تأثیر گفتن این ذکر، قبل از دعا را بیان کرده است:امام صادق(علیه السلام) در این مورد می‌فرمایند:‌ «إِنَّ لِلَّهِ مَلَکاً یُقَالُ لَهُ إِسْمَاعِیلُ سَاکِنٌ فِی السَّمَاءِ الدُّنْیَا إِذَا قَالَ الْعَبْدُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ سَبْعَ مَرَّاتٍ قَالَ إِسْمَاعِیلُ قَدْ سَمِعَ اللَّهُ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ(سَلْ حَاجَتَکَ) [۴] همانا برای خداوند فرشته‌‏ای است که به او اسماعیل می‏‌گویند و او در آسمان دنیا ساکن است هرگاه بنده هفت‌بار بگوید یا ارحم الراحمین، اسماعیل می‌‏گوید: خداوند که ارحم الراحمین است صدایت را شنید حاجتت را از او بخواه».و در روایتی دیگر آن حضرت فرمود: «کَانَ أَبِی إِذَا لَجَّتْ بِهِ الحَاجَةُ یَسْجُدُ مِنْ غَیْرِ صَلاةٍ وَ لَا رُکُوعٍ ثُمَّ یَقُولُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ سَبْعَ مَرَّاتٍ ثُمَّ یَسْأَلُ حَاجَتَهُ ثُمَّ قَالَ مَا قَالَهَا أَحَدٌ إِلَّا قَالَ اللَّهُ تَعَالی هَا أَنَا أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ سَلْ حَاجَتَکَ [۵] وقتی حاجتی پدرم را در فشار می‌گذاشت بدون نماز و رکوع سجده می‌کرد سپس هفت‌بار می‌گفت: «یا ارحم الرّاحمین» سپس حاجتش را از خدا می‏‌خواست، سپس فرمود: هیچ کس هفت‌بار این سخن را نمی‌‏گوید مگر این که خداوند بلند مرتبه می‌‏فرماید: بله منم ارحم الرّاحمین حاجتت را بخواه».

● اذکاری که سفارش شده است

همچنین امام صادق(علیه السلام) فرمود: «مَنْ قَالَ: یَا رَبِّ یَا رَبِّ، حَتَی یَنْقَطِعَ نَفَسُهُ قیلَ لَهُُ: لَبَّیْکَ، مَا حَاجَتُکَ؟ [۶] کسی که بگوید: یَا رَبِّ یَا رَبِّ، تا نفسش قطع شود به او گفته می‌شود: لَبَّیْکَ، حاجتت چیست؟»و از امام صادق(علیه السلام) روایت شده در مورد کسی که ده ‌مرتبه بگوید: «یا الله یا الله» به او گفته می‌شود: لبیک بنده من حاجتت را بخواه تا به تو عطا شود.»[۷]و آن حضرت در روایتی دیگر فرمود: «مَنْ قَالَ: یَارَبِّ یَاأَللهُ یَارَبِّ یَاأَللهُ، حَتَی یَنْقَطِعَ نَفَسُهُ قیلَ لَهُُ: لَبَّیْکَ، مَا حَاجَتُکَ [۸] کسی که بگوید: «یَارَبِّ یَاأَللهُ یَارَبِّ یَاأَلله» تا نفسش قطع شود به او گفته می‌شود: لَبَّیْکَ، حاجتت چیست؟».همچنین در روایتی دیگر فرمود: «لَا یَزَالُ الدُّعَاءُ مَحْجُوباً حَتَّی یُصَلَّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ [۹] پیوسته دعا محجوبست (و میانه آن و استجابتش حجاب و پرده‌‏ای حائل است) تا بر محمد و آلش صلوات فرستاده شود (که آنگاه پرده و حائل برطرف شود)» .

● تأثیرات دعا

البته باید این را هم در نظر بگیریم که دعا به خودی خود،‌ عبادت است[۱۰] و اگر دعایی مستجاب نشود؛ یا در حقیقت دعا نیست، چون دعا به معنای طلب خیر است و بسیاری از خواسته‏‌های ما شرّ است نه خیر؛ یا مشابه آن مستجاب می‏‌شود یا اثر دعا در آینده خود انسان یا خانواده و نسل او یا در قیامت نتیجه می‌‏دهد و فوری مستجاب نمی‌‏شود.[۱۱]

* منابع در دفتر روزنامه موجود است