در جست و جوی سرگرم سازی بومی

تأملی بر جریان غنی سازی اوقات فراغت در سیما

با آغاز فصل تابستان، بار دیگر بحث درباره اوقات فراغت و پر کردن و غنی سازی این اوقات به صدر مباحث فرهنگی و اجتماعی ارتقا می یابد. هرسال نیز برنامه ها و طرح هایی از سوی ارگان های مختلف در این راستا اجرا می شود.

یکی از دستگاه های مأمور و مسئول در زمینه غنی سازی اوقات فراغت، صدا و سیما است. در موقعیت هایی چون عید نوروز و به خصوص تابستان - که به سه ماه تعطیلی موسوم است- جایگاه رسانه ملی به عنوان یکی از ابزارهای سرگرمی ساز و با توان بالای جذب مخاطب مطرح می شود .

بر این اساس ، برنامه های تابستانی صدا و سیما یک موضوع راهبردی و حیاتی در حوزه مسائل اجتماعی و فرهنگی محسوب می شود. چرا که محور بحث اوقات فراغت ، کودکان و نوجوانان ، آینده سازان کشور است. بدون شک نحوه سیاستگذاری و برنامه ریزی برای چگونگی وقت گذرانی بچه ها در تعطیلات، یکی از عوامل مهم شکل دادن شخصیت آنهاست .

در شرایطی که رسانه های تخریبگر غربی ، ذهن جوانان کشور ما را آماج امواج خود قرار داده اند، مسئولیت صدا و سیما بسیار سنگین تر است. در این زمینه صدا و سیما توان تبدیل کردن اوقات فراغت به یک فرصت فرهنگی والا را دارد. می توان با چینش خاص برنامه ها و انتخاب فیلم های خاصی به اهداف مورد نظر رسید .

اما مرور برنامه های تابستانی امسال در تلویزیون گویای آن است که فضا و ساختار کلی برنامه ها ، مانند سال های گذشته است. به طوری که باز هم شاهدیم ، کمیت گرایی بر کیفیت غلبه دارد. به این ترتیب که شبکه های مختلف سعی دارند فضای آنتن را تا جای ممکن با فیلم ها و سریال های اغلب تکراری و سایر برنامه های سرگرم کننده پر کنند، اما آیا تراکم چنین برنامه هایی که عمدتاً به عنوان سرگرمی غیر مولد تعریف می شوند، می تواند به غنی سازی اوقات فراغت کمک کند؟

یکی از برنامه های اصلی سیما برای تابستان ، نمایش چند سریال شبانه است. امسال چند سریال همچون «راه طولانی»، «پشت کو های بلند»، «سهمی برای دوست»، «کارآگاه رشید»، «مهمانان ویژه» و ... برای فصل تابستان در نظر گرفته شده اند. نمایش برخی از این سریال ها از قبل ادامه دارد و برخی نیز جدید هستند. همچنین درکنار این مجموعه ها، چندین سریال تکراری در ساعات و شبکه های مختلف درحال پخش است. با این حال مجموعه های جدید، به جز یکی دو مورد آن ها قابلیت چندانی برای جذب مخاطب و جریان سازی رسانه ای ندارند.

نمایش فیلم های عمدتاً هالیوودی هم از دیگر رویکردهای تلویزیون کشورمان در فصل تابستان است. راه اندازی شبکه نمایش، حجم فیلم ها را افزایش داده و علاوه بر آن، شبکه اول سیما هم با برگزاری جشنواره ای تابستانه، هر روز یک فیلم سینمایی را برای پرکردن اوقات فراغت جوانان و نوجوانان در نظر گرفته است. شیوه نمایش فیلم های خارجی در سیما یکی از موضوعات بحث برانگیز بوده که همچنان نیز حل نشده است. چون خیلی از فیلم های خارجی و به ویژه فیلم های هالیوودی در کنار جذابیت فراوان اما دارای وجوه فرهنگی و ایدئولوژیک متضاد با جامعه ما هم هستند. پاکسازی این فیلم ها از تصاویری که در شأن مردم و اخلاق جامعه ما نیستند، به تنهایی کافی نیست و نمی تواند به خنثی سازی محتوای آن ها بینجامد. به هر حال فیلم های آمریکایی ، برعکس فیلم های سینمای ما، به شدت هدفمند و ایدئولوژیک هستند و اتاق های فکر فرهنگی و رسانه ای ما باید علاوه بر پاک کردن تصویری این فیلم ها، تمهیدی هم برای از بین بردن جهت گیری محتوایی آنها بیندیشند .

گفتیم ؛ آنچه در این زمینه مشهود است، غلبه کمیت گرایی و در پیش گرفتن سیاست پرکردن آنتن است. هرچند این نوع برنامه ریزی در زمینه تحقق برخی اهداف نظیر جلب توجه بیشتر مخاطب و رقابت با شبکه های بیگانه تاحدودی مفید است، اما یک راهبرد فرهنگساز و کیفی محسوب نمی شود. راه حل توجه به اوقات فراغت از سوی رسانه ملی، تراکم پخش برنامه نیست. بلکه نحوه نمایش این برنامه ها نیاز به مهندسی و سیاستگذاری فرهنگی دارد. یکی از خاصیت های رسانه های تصویری از جمله تلویزیون ، ذائقه سازی است. این گونه رسانه ها نه تنها از ذائقه مخاطب تأثیر می پذیرند بلکه قدرت جهت دهی به ذائقه را نیز دارند. مثلاً برخی از شبکه های فارسی زبان خارجی ، با تحلیل علایق و ذائقه مردم کشورمان فعالیت خود را شکل داده اند. مهم ترین و مطمئن ترین راه برای عقب راندن این گونه شبکه ها توسط صدا و سیما نیز ، این است که علاوه بر پیروی از ذائقه مخاطب ایرانی ، رفته رفته کاری کند تا مردم به سمت چنین شبکه هایی نروند. این هدف یک افسانه یا معجزه نیست. زیرا در جامعه ما همچنان خیل عظیمی از مردم رغبتی به تماشای برنامه های شبکه های فارسی زبان بیگانه ندارند. دلیلش این است که تربیت فرهنگی و هنری و به عبارت بهتر ذائقه آنها با محصولات آن شبکه ها در تضاد است.

صدا و سیما یکی از دستگاه های مسئول در زمینه تربیت رسانه ای هموطنان مان است. پرهیز از مواردی چون کلیشه های امتحان پس داده ، بازتولید زندگی مدرن و رفاه زده شمال شهری ، ملودرام های سطحی و به جای آن تمرکز بیشتر به موضوعات جدید و برجسته کردن ابعاد زیبای فرهنگ ، تاریخ و جغرافیای ایران از جمله ابتدایی ترین راه حل ها برای نیل به مقاصد فرهنگی متعالی صدا و سیما است. غنی سازی اوقات فراغت توسط صدا و سیما نیازمند تعاریف و اجرای الگوهای تازه و کارآمدتری است. تمام تجربه ها نشان می دهد که الگوگیری از فرهنگ بومی ، کارسازتر از تقلید از الگوهای بیگانه است .

امید صدرایی