چگونه آموختم نگران نباشم و به سینمای معناگرا عشق بورزم

شاید در ابتدا لازم باشد به این سؤال كه در طول جشنواره خیلی مطرح می شد جواب دهم كه, سینمای معناگرا به چه معناست و مگر مابقی فیلمهای جشنواره كه در این بخش قرار نگرفته اند بی معنی هستند و از این دست صحبتها اول اینكه بر اساس دیدگاه فكری و عقیدتی ما معنا اصلاً در مقابل ماده نیست, بلكه ماده طرف معناست و در تلاقی با آن پس اگر گفتیم «معنا» از ماده دور نشده ایم بلكه به ب ُعدی از هستی, نگاهی متمركز انداخته ایم

شاید در ابتدا لازم باشد به این سؤال كه در طول جشنواره خیلی مطرح می‌شد جواب دهم كه، سینمای معناگرا به چه معناست و مگر مابقی فیلمهای جشنواره كه در این بخش قرار نگرفته‌اند بی‌معنی هستند و از این دست صحبتها. اول اینكه بر اساس دیدگاه فكری و عقیدتی ما معنا اصلاً در مقابل ماده نیست، بلكه ماده طرف معناست و در تلاقی با آن. پس اگر گفتیم «معنا» از ماده دور نشده‌ایم بلكه به ب‍ُعدی از هستی، نگاهی متمركز انداخته‌ایم. در واقع ماده و معنی اجزاء هستی‌اند و بشر نیز به‌عنوان بخشی از هستی، متشكل از هر دو اینهاست. نكته دوم اینكه معناگرایی چیزی جز بازگشت به فطرت نیست و بازگشت نیز جز با «تأمل» برنمی‌آید و تأمل نیز غالباً در «رازها» شكل می‌گیرد و بزرگ‌ترین راز هستی نیز خداست. در گفت‌وگویی كه با جناب دكتر حسن بلخاری در نشست بررسی سینمای معناگرا كه در طول جشنواره برگزار شد داشتم، ایشان هم با تأیید و تأكید بر همین مضامین، سینمای معناگرا را سینمایی دانست كه انسان را در مقابل پیچیدگیها و رازهای برملا نشده خود بگذارد و به‌نوعی او را به‌سوی هستی خود رهنمون سازد. از دیدگاه ایشان، معناگرایی دارای مفهومی عام و فراگیر است كه می‌تواند حتی در یك فیلم كه گویای یك داستان ساده است رخ دهد، لذا طبقه‌بندیهای خاص در این حیطه، رنگ می‌بازد و تنها چند و چون تلاقی نگاه انسان و اثر هنری است كه معناگرا بودن یا نبودن آن اثر را نسبت به مخاطب، تعیین می‌كند. اما در كنار این عقیده، این نكته را هم باید به خاطر داشت كه تعیین یك بخش ویژه به‌عنوان سینمای معناگرا ـ كه به خودی خود كاری مثبت و اقدامی هدفمند است ـ صرفاً تمام كار نیست و نیازمند دقت نظر و تحقیق كامل و جامع و مانع در باب آثاری است كه با تعاریف و قدر متیقنهای نسبی به دست آمده میان صاحب‌نظران و آگاهان هنر، مطابقت و نزدیكی داشته باشند. گو اینكه معتقدم این دقت نظر در انتخاب فیلمهای این بخش به‌طور كامل صورت نگرفته و برخی انتخابها قابل خدشه‌اند ـ همان‌طور كه یكی از مسئولین این بخش و از اعضاء محترم هیئت داوران نیز به این نكته اذعان و اعتراف كرد ـ این مطلب را نیز اضافه می‌كنم كه واقعاً فاصله و دافعه نوع مضامین و پرداخت برخی از این فیلمها مثل دو قطب یك آهن‌ربا، از هم جدا و مجموعه آثار به نمایش درآمده، از ناهمگونی ـ ناخواسته‌ای‌ـ رنج می‌برند. ـ ایضاً تماشاگرانشان! ـ مثلاً مقایسه كنید دو فیلم «بشارت منجی» و «خیلی دور، خیلی نزدیك» را یا «لوتر» و «یك تكه نان» را. آدم می‌ماند كه واقعاً «تعریف» و وجه «تمییز» آقایان از معناگرایی در سینما چه می‌تواند باشد. از مجموعه آثار به نمایش درآمده در این بخش، به بررسی شش اثر پرداخته‌ام كه به‌طور كلی از دیگر موارد، مهم‌تر و بازتابشان هم در طول جشنواره بیشتر بود. شاید هم دلیل دیگرش تن دادن به این ضرب‌المثل است كه: «مشت نمونه خروار است» البته نشستی هم با همین عنوان برگزار شد كه به جز بعضی موارد كوتاه از سخنرانیها كه قابل تحمل و استفاده بود، بیشتر جنبه خالی نبودن عریضه داشت و حتی موجبات انبساط خاطر مخاطبین را فراهم آورد و بعضی حرفهای كاملاً نامربوط با موضوع مورد بحث هم به سمع مباركمان رسید و...

فیلم‌شناسی بخش مسابقه سینمای معناگرا در بیست و سومین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر

ـ بابا عزیز (ناصر خمیر، محصول ایران و فرانسه، تونس، آلمان، مجارستان، انگلستان) پیرمردی درویش، عارف و نابینا به نام «عزیز» در بیابان، به‌سوی مقصدی طی طریق می‌كند. نوه‌اش به نام «ایشتار» همراه اوست. پرسش و پاسخ بین نوه و پدربزرگ، خبر از گردهمایی بزرگ درویشان می‌دهد كه هر شش سال یك‌بار برپا می‌شود.

ـ بازگشتگان (رابین كامپیلو، محصول ۲۰۰۴، فرانسه)

مردگان در دسته‌ها و گروههای هزار نفری بازگشته‌اند. در این میان پرسشی طرح می‌شود كه چگونه مرده‌ها و زنده‌ها می‌توانند در كنار یكدیگر زندگی كنند؟

ـ بشارت منجی (نادر طالب‌زاده، محصول ایران) فلسطین، سال ۲۹ میلادی، متحدان فلسطین، در حوزه استیلای امپراطوری روم قرار دارند. فساد سكه رایج است چه در دربار هیرودس پادشاه دست‌نشانده روم و چه در تالارهای معبد مجلل سلیمان، یحیی بن زكریا(ع) پیامبر بنی‌اسرائیل، برآشفته و خشمناك، نزدیكی نزول قهر الهی را بر مردمان خبر می‌دهد.

ـ بن‌بست (ژان ـ باتیست آندره‌آ، محصول ۲۰۰۳، آمریكا و فرانسه)

خانواده‌ای آمریكایی در تعطیلات كریسمس تصمیم می‌گیرند كه به سفر بروند. هنگامی كه پدر پشت فرمان خودرو خوابش می‌گیرد، راه را گم می‌كنند و...

ـ بوسه زندگی (امیلی یانگ، محصول ۲۰۰۳، انگلستان و فرانسه)

«هلن» با پدر و فرزندانش در لندن زندگی می‌كند و «جان»، همسر او، چندین ماه است كه برای كار به منطقه‌ای در اروپای شرقی رفته است و...

ـ خیلی دور، خیلی نزدیك (رضا میركریمی، محصول ایران) دكتر «عالم»، متخصص برجسته مغز و اعصاب است. فرزندش «سامان» درون كویر به رصد كردن ستاره‌ها مشغول است. بر اثر حادثه‌ای دكتر موفقیتهای حرفه‌ای خود را رها می‌كند و از میان كویر می‌گذرد تا به فرزندش نزدیك شود.

ـ در آیینه (سئینگ ـ هوكیم، محصول ۲۰۰۳، كره جنوبی)

«وویونگ مین» پس از اینكه سبب مرگ همكارش در یك ماجرای گروگان‌گیری می‌شود، نیروی پلیس را ترك می‌كند تا به‌عنوان مسئول امنیتی در فروشگاه بزرگ عمویش كار كند و...

ـ دشت گریان (تئو آنجلوپلس، محصول ۲۰۰۴، یونان، ایتالیا، فرانسه)

گروهی پناهنده از ا‌ُدسا وارد محلی در نزدیكی تسالونیكی می‌شوند. در میان آنها دو كودك دیده می‌شود. الكسیس و النی. ما شاهد بزرگ شدن و دلبستگی این دو كودك هستیم، اما دوران سخت دیكتاتوری و جنگ فرا می‌رسد.

ـ رودخانه نور (هیروشی سوگاوارا، محصول ۲۰۰۳، ژاپن)

«هاجیمه میوا» پس از موفقیت در ورود به دبستان به‌عنوان آموزگار، سرگرم كار با دانش‌آموزان دبستانی می‌شود و...

ـ سفری بزرگ (اسماعیل فروخی، محصول ۲۰۰۴، فرانسه و مراكش)

مردی در مراكش، همراه پسرش سفری را با خودرو از یكی از مناطق حاشیه‌ای فرانسه به قصد مكه برای حضور در مناسك حج آغاز می‌كند و...

ـ لوتر (اریك تیل، محصول ۲۰۰۳، آلمان)

در ۱۵۰۵ نوری به قلب «لوتر» جوان می‌تابد و او را وا می‌دارد تا از مطالعه حقوق دست بردارد و ساكن صومعه اگوستین شود. پنج سال بعد او به ر‌ُم می‌رود، نود و پنج رساله خود را در ۱۵۱۷ در وینبرگ به در می‌كوبد و...

ـ موهبت الهی (نیك هام، محصول ۲۰۰۴، آمریكا و كانادا)

جسی و پل پس از مرگ فرزند هشت‌ساله‌شان در روز تولدش با پزشكی در مقابل مركز تحقیقات ژنتیك آشنا می‌شوند. پزشك تلاش می‌كند برای تسلی زوج جوان و غم‌زده قوانین طبیعت را تغییر دهد و...

ـ یك تكه نان (كمال تبریزی، محصول ایران)

جوانان جویای كار، دختری كه با پای مجروح، راه مدرسه را پیش گرفته، گروهبانی كه برای انجام مأموریت راه افتاده است و كربلایی كه از معتمدین محل است منتظر گروهبان است و...

ـ فاخته (الكساندر روگوژكین، محصول ۲۰۰۲، روسیه)

جنگ دوم جهانی، ۱۹۴۴، دو سرباز روسی و فنلاندی از چنگ اسارت گریخته و به خانه زنی به نام «آنی» پناه آورده‌اند و...

---