موانع و تنگناهای استفاده از CNG در صنعت حمل و نقل

مصرف بنزین در ایران با روند سرسام آوری رو به افزایش است, به طوری که علاوه بر مصرف کل محصول پالایشگاه های داخلی, امسال بیش از سه میلیارد دلار نیز صرف واردات بنزین خواهد شد برای کاهش مصرف بنزین و جایگزینی آن با گاز, در قانون بودجه امسال, وزارت صنایع و معادن مکلف شده است به گونه ای برنامه ریزی کند که حداقل ۲۰ درصد از خودروهای سبک و سنگین تولید داخل دوگانه سوز باشند

علاوه بر آن مقرر شده است که ۴۰۰ پمپ گاز جدید در کشور احداث شود. در این چارچوب، هفته پیش میزگردی با عنوان ”توسعه و چالش CNG در صنعت حمل‌ونقل“ از سوی مرکز مطالعات تکنولوژی دانشگاه صنعتی شریف، و با حضور آقایان مهندس محمودی از سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت، مهندس فیض‌بخش از ایران خودرو، مهندس امیری پروژه CNG از سایپا، مهندس هادی‌زاده از شرکت مهندسین مشاور خودرو، دکتر سوادکوهی از سازمان پژوهش‌های علمی صنعتی، دکتر کردستانچی، دکتر قماشی، مدیر طرح خودرو وزارت صنایع، مهندس غائمی و خانم مهندس قالیمی از فن‌آوران پارسیان برگزار شد و برخی از مسائل مطرح در زمینه احداث جایگاه‌های گازرسانی و تولید خودروهای دوگانه‌سوز در آن مورد بحث و بررسی قرار گرفت. نوشتار ذیل حاصل حضور خبرنگار گسترش صنعت در این میزگرد است.CNG گاز طبیعی فشرده (Compressed Natural Gas) است. یعنی دارای همان ترکیب شیمیائی گاز موجود در شبکه گاز شهری است با این تفاوت که حاوی مقدار آب کمتری است.ایران به تنهائی حدود ۵/۱۵ درصد از ذخایر گاز طبیعی دنیا را در اختیار دارد و در حال حاضر از تولیدکنندگان عمده گاز در جهان است و برنامه‌های گسترده‌ای نیز برای افزایش تولید گاز در منطقه پارس جنوبی در دست اجراء دارد. ایران همچنین دارای شبکه گسترده خط لوله گاز است که نصب جایگاه سوخت‌رسانی را در اغلب نقاط کشور میسر می‌سازد. کل شبکه جاده‌های کشور حدود ۱۲ هزار کیلومتر است که خطوط لوله گاز در حاشیه ۹۷۰۰ کیلومتر از این جاده‌ها گسترده شده است.از طرفی به‌ علت طراحی قدیمی و فرسوده بودن خودروها، مصرف سرانه سوخت خودروهای ایران در مقایسه با معیار متوسط جهانی بسیار زیاد است. در حال حاضر میزان متوسط مصرف روزانه بنزین هر خودرو سواری در ایران، ۷۵/۱۰ لیتر است که این میزان بیش از ۴ برابر کشور انگلیس و بیش از ۵/۵ برابر کشور فرانسه است.ایران در سال گذشته، ۵/۲ میلیارد دلار از صندوق ذخیره ارزی در جهت واردات بنزین برداشت کرده است از این‌رو ادامه این وضع روز به روز بر مشکلات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی کشور می‌افزاید.در چنین شرایطی، تلاش برای شناسائی و تأمین سوختی ارزان و پاک جایگزین مناسبی برای سوخت‌های مایع متداول همچون بنزین و گازوئیل باشد ضرورت می‌یابد.با توجه به روند کنوکنی رشد تولید خودرو در کشور انتظار می‌رود تعداد خودروهای ایران در سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۱۵ میلیون دستگاه باشد که به این ترتیب میزان کسری مصرف بنزین در کشور نسبت به تولید داخلی آن طی ۲۰ سال آینده بالغ بر ۵۰۰میلیارد لیتر خواهد بود. با درک این شرایط فکر کردن در مورد سوخت‌های جایگزین امری اجتناب‌ناپذیر است. با توجه به ذخایر فراوان گاز طبیعی در ایران، استفاده CNG یا همان گاز طبیعی فشرده در خودروها یک راه‌حل مناسب است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از نظر اقتصادی نیز این سرمایه‌گذاری از توجیه کافی برخوردار است و از جنبه زیست‌محیطی نیز CNG سوختی کاملاً پاک و سالم است.اکثر کشورها به‌دلیل ملاحظات زیست‌محیطی، کارآئی تجهیزات، هزینه کمتر و سهولت دسترسی به گاز طبیعی، در زمینه گسترش استفاده از خودروهای گازسوز طرح‌های بلندمدتی را در دستور کار دارند. روند استفاده از CNG در کشورهائی چون ایتالیا، برزیل، پاکستان، هند، آمریکا، چین، ونزوئلا، مصر، کانادا، کلمبیا، آلمان و نیوزیلند در حال گسترش است.در کشور ما در دسترس بودن ذخایر عظیم گاز طبیعی و وجود شبکه توزیع گسترده آن و همچنین ضرورت کاهش واردات بنزین، ایجاد اشتغال و کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی، از مزایای بارز استفاده از این سوخت است.از نظر زیست‌محیطی، CNG سوختی کاملاً پاک و سالم است. برای مثال در حالی که برای اتومبیل‌های گازوئیلی کشور رعایت استاندارد یورو ۲ به آسانی امکان‌پذیر نیست. یک خودرو CNGسوز، به راحتی به استاندارد یورو ۳ دست خواهد یافت. آلودگی صوتی موتورهای CNGسوز نیز بسیار ناچیز است.به گفته مهندس فیض‌بخش، شرکت خودروسازی یک بنگاه اقتصادی است بنابراین زمانی می‌تواند تولید کند که برای محصولات خود تقاضا داشته باشد. مشتری عمده خودروهای گازسوز، سازمان تاکسیرانی است که به‌دلیل فرآیند پیچیده‌ای که در خارج کردن خودروهای فرسوده و جایگزینی آن توسط خودروی گازسوز وجود دارد، تاکنون نتوانسته‌ایم تعامل مناسبی را با سازمان تاکسیرانی برقرار و محصولات خود را عرضه کنیم. در واقع جایگزینی خودورهای گازسوز به‌دلیل مشکلات اجرائی محقق نشده است. در بخش خودروهای شخصی، تقاضای قابل توجهی مشاهده نشده است اما اخیراً فعالیت‌هائی برای فرهنگ‌سازی و تبلیغ در این مورد آغاز شده است که اگر بازار مناسب آن پیدا شود، ایران خودرو به تعهدات خود در قبال سازمان بهینه‌سازی و دولت عمل خواهد کرد. در راستای تولید خودروهای پایه گازسوز، مدت‌ها پیش قراردادی با سازمان بهینه‌سازی منعقد کرده‌ایم و اقدامات اجرائی برای طرحی و تولید موتورهای گازسوز آغاز شده است. این خودروها به‌صورت پایه گازسوز با نسبت تراکم بالا طراحی می‌شوند. دو نوع موتور برای این طرح در نظر گرفته شده است که یکی در ایران خودرو و دیگری با همکاری شرکت پژو فرانسه در دست ساخت است. در تولید خودروی ال ۹۰ نیز تولید به‌صورت دوگانه‌سوز و پایه گازسوز برنامه‌ریزی شده است.مهندس امیری نیز در این‌باره گفت: در شرکت سایپا سعی شده است به تأثیرات ناشی از گازسوز کردن خودروها توجه شود تا از این طریق خطرات و ضایعات جانبی منفی را به حداقل برسانیم. بنابراین لازم است در ابتدا یک پایلوت ایجاد شود تا بازخورهای این طرح مشخص و در صورتی که مثبت ارزیابی شود پایلوت را توسعه دهند و موانع را حل کنند. بنابراین عرضه به بازار، زمانی منطقی است که تمام امکانات و زیرساخت‌ها مانند جایگاه سوخت‌گیری به تعداد کافی فراهم باشد.

اما مهندس محمودی گفت: کشور ما در شرایط ویژه‌ای قرار دارد و باید واقعیت‌ها را دید. در طرح گازسوز کردن خودروها تکنولوژی ساخت، تولید و تبدیل توسط شرکای خارجی منتقل شده است. در عین حال، با ۳۴ هزار خودرو گازسوز، فقط در یک سال گذشته، حدود ۸۰ میلیون دلار، جدای از هزینه‌های زیست‌محیطی، صرفه‌جوئی اقتصادی شده است. لذا باید توجه داشت که نباید به این طرح به شیوه سیاه و سفید نگاه کرد. با هم‌اندیشی در یک نظام مدیریت شده و توانمند می‌توانیم صاحب این تکنولوژی و دانش فنی شویم و حتی با ذهن‌های خلاقی که در مملکت داریم، این تکنولوژی را توسعه و به کشورهای دیگر انتقال دهیم.

خبرنگار ما در گزارش خود می‌‌افزاید: در اسفند ماه گذشته نیز میزگردی با عنوان ”سوخت مطلوب، سوخت جایگزین“ به میزبانی گروه نفت و انرژی مرکز مطالعات تکنولوژی دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد که در آن دکتر رئیسی‌فر، رئیس کانون جایگاه داران پمپ بنزین با اشاره به اینکه بحث جایگزینی سوخت CNG به‌جای فرآورده‌های نفتی مثل بنزین و گازوئیل از سال‌ها پیش در کشور مطرح بوده است، گفت: با این حال تاکنون بررسی و تحقیقات میدانی برای فرهنگ‌سازی مصرف و عرضه CNG نداشته‌ایم. در حالی که احداث جایگاه‌های گاز CNG نسبت به احداث جایگاه‌های بنزینی بسیار پرهزینه‌تر است.در حال حاضر جایگاه‌های عرضه گاز توسط دولت احداث می‌شود و اگر قرار باشد که بخش خصوصی وارد این کار شود باید زیرساخت‌ها را با توجه به کشورهائی که سوخت دوگانه عرضه می‌کنند در نظر داشت و به جنبه‌های اقتصادی و بازگشت سرمایه اندیشید. نکته مثبتی که درباره سوخت CNG ذکر می‌شود کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی است، در حالی که روش‌هائی در دنیا مرسوم است که آلودگی خودروهای بنزینی را کاهش می‌دهد و سوختی که به‌دست می‌آید، سوخت مطلوبی است.دکتر قماشی مدیر طرح خودرو وزارت صنایع نیز گفته بود: قبل از انقلاب از گاز طبیعی به‌عنوان سوخت جایگزینی در تعداد زیادی خودرو تاکسی در مشهد و شیراز استفاده می‌شد. اما به‌علت مسائلی که به‌وجود آمد این طرح توسعه پیدا نکرد. توسعه طرح موانع مختلفی دارد، گاهی انگیزه افراد با پیشبرد یک پروژه است و اگر این افراد کنار گذاشته شوند توسعه طرح متوقف می‌شود و این یکی از معضلات موجود در کشور ماست.بیش از ۱۰ سال پیش از آن گاز طبیعی به‌عنوان سوخت جایگزین مطرح نشد، تا اینکه در سال ۷۱ پروژه‌ تازه‌ای برای جایگزینی سوخت CNG به‌جای گازوئیل در اتوبوس‌های شرکت واحد تهران برای کاهش آلایندگی اتوبوس‌ها مطرح شد. اتوبوس‌هائی که تبدیل شدند از نظر میزان آلایندگی شرایط روز اروپا را داشتند اما در اروپا هر چهار سال استاندارد آلایندگی سخت‌تر می‌شد البته در آن زمان استانداردی برای خودرو مطرح نبود. در سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۳ استاندارد یورو یک مطرح بود و در حال حاضر استاندارد یورو ۴ مطرح است. بنابراین تحول عظیمی برای کاهش آلاینده‌ها در خودروهای سواری و سنگین در اروپا اتفاق افتاده است که ما از آنها عقب هستیم.با مطرح کردن سوخت جایگزین از سوخت مطلوب دور می‌مانیم، زیرا سوخت مطلوب، بنزین و دیزل کم گوگرد است. بعد از مطرح شدن گاز طبیعی از بنزین و گازوئیل تا اندازه زیادی غافل شدیم. با اینکه ایران از توان علمی و فنی بالائی برخوردار است اما استفاده از این ظرفیت‌ها محدود است. طی شدن مسیر درست این پروژه مستلزم استفاده فعال‌تر از توان علمی دانشگاه‌ها است. باید قوای محرکه را مناسب گاز طبیعی طراحی کرد و بدنه از نظر استقرار مخزن گاز مناسب باشد.