استرس شغلی

همچنانکه تغیر و تحول در روند زندگی جاودانه شده است, استرس نیز یکی از اجزاء لاینفک زندگی امروزی به حساب می آید

پدیده استرس یا فشار عصبی از مسایل بسیار حاد کنونی سازمان‌ها می‌باشد که سلامت جسمی و روانی نیروی کار را به خطر انداخته و هزینه سنگینی را به سازمان‌ها وارد ساخته است، گروهی از صاحب‌نظران رفتار سازمانی، استرس ناشی از شغل را بیماری شایع قرن نامگذاری کرده‌اند شاید هم به راستی دوران ما عصر استرس‌ها است که در آن انسان بیش از هر زمان دیگر در معرض عوامل استرس‌زا قرار گرفته و مسایل و مشکلات زیادی از هر سو او را احاطه کرده است: این عوامل استرس‌زا به طور حتم با پیچیدگی روزافزون سازمان‌ها و گسترش تکنیک‌ها؛ ابزارها و دیگر ابعاد سازمان، در صورت عدم برنامه‌ریزی صحیح دقیق افزایش می‌یابد.

● هدف‌های رفتاری

همچنانکه تغیر و تحول در روند زندگی جاودانه شده است، استرس نیز یکی از اجزاء لاینفک زندگی امروزی به حساب می‌آید. از آنجایی که هیچ کدام از ما به هیچ وجه قصد ندارد زیر آن له شده و از بین برود، بنابراین باید از همین ابتدا آخر خط را برای خود مشخص کنیم و جوانب مختلف امر را بپذیریم. این مطلوب، قابل دسترسی نخواهد بود، مگر در صورت پذیرش وجود استرس.

استرس شغلی یک بیماری مزمن است که در نتیجه شرایط سخت کاری به وجود آمده و بر روی عملکرد فردی و سلامت جسمی و ذهنی فرد تاثیر می‌گذارد. دلیل اصلی تعداد بسیار زیادی از مشکلات روحی و روانی، به طور مستقیم از استرس‌های شغلی نشئت می‌گیرد. استرس موجود در محیط کار، در برخی موارد، حتی می‌تواند ناتوانایی‌هایی را نیز در فرد ایجاد کند. در موارد حاد، روانپزشک برای یافتن شیوه درمانی مناسب، می‌بایست دلیل و درجه استرس شغلی را ارزیابی نماید.

اندی آلیس از کالج راسکین، آکسفورد، انگلستان، اخیراً در حال کار کردن بر روی پروژه‌ای مربوط به استرس شغلی است. او در نموداری نشان داده است که استرس، چگونه می‌تواند بر روی بازده کاری کارمندان تاثیر بگذارد. وی در ادامه توضیح می‌دهند که در مراحل اولیه، استرس شغلی می‌تواند بدن را در وضعیت اضطراری قرار داده و موجب شود تا راندمان کاری فرد، افزایش پیدا کند. شخص در این زمان همواره به خود تاکید می‌کند که: من باید کارهایم را بهتر انجام دهم؛ اما اگر این شرایط نادیده گرفته شده و مورد بررسی قرار نگیرد، بدن همچنان در حالت اضطراری باقی می‌ماند و در نتیجه بازده کاری به طور خودکار کاهش پیدا کرده و سلامت فرد به خطر می‌افتد.

● عوامل به وجود آورنده استرس شغلی:

۱) حمایت نکردن مسوولان از کارکنان

۲) ارزشیابی‌های ناعادلانه

۳) عدم امنیت شغلی و عدم امکان ارتقاء و پیشرفت

۴) وجود همکاران ناخوشایند

۵) حجم زیاد کارها یا بیش از اندازه کم بودن کارها

۶) ساعات کاری نامعلوم و مشکلات خانوادگی و عدم استراحت به موقع کارکنان

۷) تقاضاهای زیاد ارباب رجوع

۸) رقابت غیرمعمول بین کارکنان و نادیده گرفتن خواسته‌های آنان

۹) عدم رسیدگی به شکایات کارکنان

۱۰) فشار بیش از حد ناشی از غیرواقعی بودن مهلت انجام کارها

۱۱) نداشتن مهارت کافی در نحوه انجام کار

۱۲) شرایط فیزیکی نامطلوب محیط کار

۱۳) عدم حضور به موقع در محل کار

● ناامنی شغلی

اداره‌جات سازمان یافته در حال دگرگونی هستند و دلیل آن نیز چیزی جز تغییر و تحول در ساختارهای اقتصادی و گریز از فشارهای مالی نیست. این روزها فاکتورهایی نظیر: سازماندهی مجدد تشکیلات، اعمال کنترل، ادغام شرکت‌ها، نقل و انتقال و... به عنوان موارد اصلی ایجاد استرس برای کارکنان درآمده‌اند. از سوی دیگر کارخانجات و شرکت‌های متفاوت نیز سعی می‌کنند تا حتی الامکان در این چالش باقی مانده و پیروز از میدان خارج شوند. چنین اصلاحات اساسی و بنیادینی بر روی همه مشاغل (چه یک پزشک و چه یک کارگر ساده) تاثیر می‌گذارد.

● تقاضای بالا در اجرا

انتظارات غیرواقعی، به ویژه در زمان سازماندهی مجدد شرکت‌ها، گاهی فشار بی‌دلیل و مضری را بر روی کارکنان اعمال می‌دارد به عنوان یکی از منابع مهم و بزرگ تنش و اضطراب محسوب می‌شود.حجم بالای کار، ساعات طولانی کاری، و گرایش شدید به اتمام پروژه‌ها در مدت زمان معین، می‌تواند کارمندان را از نظر جسمی و روحی تحت فشار بی حد و حصری قرار دهد. سفرهای مکرر تجاری و دور بوده بیش از اندازه از خانه و خانواده نیز می‌تواند به عنوان یکی دیگر از عوامل ایجاد استرس به شمار آید.

● تکنولوژی

گسترش تکنولوژی در سیمای بهره‌گیری از فن‌آوری‌هایی نظیر: کامپیوتر، پیجر، تلفن همراه، دستگاه فکس، و اینترنت، باعث افزایش سرعت و دقت شده است. از اینرو کارفرمایان انتظار دارند تا کارمندان با استفاده از امکانات فوق‌الذکر، خلاقیت، سودمندی، و لیاقت خود را بیش از پیش افزایش دهند. پی رو این انتظار، فشار بر روی کارکنان، به منظور انجام به موقع و بی‌نقص کارها را به طور طبیعی زیاد می‌شود. کارگرانی که با ماشین‌های سنگین کار می‌کنند، به منظور برخورداری از هوشیاری دایمی، می‌بایست استرس بی‌حد و اندازه‌ای را تحمل کنند. از سوی دیگر مسأله همسو شدن با پیشرفت‌های تکنولوژیکی مطرح می‌شود و کارکنان مجبور هستند کاربرد نرم‌افزارهای متعدد را در مدت زمان بسیار کوتاهی فرا گیرند، که این مطلب خود یکی از عوامل موثر برای ایجاد استرس در افراد به شمار می‌رود.

● فرهنگ محیط کار

پیدایش سازگاری با محیط کار، می‌تواند از ابعاد مختلف، امری استرس‌زا محسوب شود و فرقی نمی‌کند که تازگی وارد فضای جدید کاری شده باشید و یا اینکه برای سالیان دراز در آن بخش مشغول به خدمت باشید. فرد برای اینکه بتواند خود را با گزینه‌های مختلف فرهنگ محیط کار از قبیل: الگوهای ارتباطی میان افراد مختلف، رعایت سلسه مراتب، رعایت فرم و پوشش مخصوص‌ (در صورت نیاز) و مهم‌تر از همه الگوهای رفتاری و کاری کارفرما و همقطارهایش وفق دهد، ملزم به رعایت یکسری خط‌مشی‌های از پیش تعیین شده می‌باشد. در نتیجه فرد خواه ناخواه به سمت مشکلات عدیده‌ای با همکاران و یا حتی با مقامات بالاتر سوق داده می‌شود. در بسیاری از موارد سیاست‌های شغلی و یا شایعات بی‌پایه و اساس در محیط کار، از مهمترین منابع تولید استرس می‌باشند.

● مشکلات شخصی یا خانوادگی

کارمندانی که دچار مشکلات خانوادگی و یا شخصی دیگر هستند، معمولاً تنش‌های شخصی خود را با مسایل کاری مخطوط کرده و آن‌ها را با خود به محیط کارشان می‌آورند. زمانی که فرد در حالت افسردگی و خستگی مفرط باشد، توجه او متمرکز نشده و انگیزه‌هایش تا حد بسیار زیادی کاهش پیدا می‌کنند و همین امر سبب می‌شود تا از عهده مسوولیت‌های شغلی خود به خوبی برنیاید.

● خانم‌ها و استرس شغلی

خانم‌ها علاون بر استرس‌های شغلی رایج، ممکن است در محیط کار مورد آزار و اذیت فیزکی نیز قرار بگیرند. از مدت‌ها قبل، آزار و اذیت و سوءاستفاده‌های جنسی از خانم‌ها در محیط‌های کاری، به عنوان یکی از موارد تنش‌زای مهم برای این قشر به شمار می‌رفته است. خانم‌ها ممکن است استرس بسیار زیادی را به دلیل مثلاً آزاد محیط‌های خشن‌ کاری تجربه کنند که از نظر قانونی در قالب رفتارهای زننده و مرعوب در محیط کار تشریح می‌شود، و می‌تواند در پرتو رفتارهای ناخوشایند زبانی یا فیزیکی نمود پیدا کند؛ همانطور که پیش‌تر نیز اشاره شد، این امر به عنوان یکی از منابع استرس‌زای دایمی برای خانم‌ها به شمار می‌آید. همچنین تبعیضات بی‌رویه در محیط‌های کاری، فشارهای خانوادگی، و نیازهای اجتماعی نیز به این منبع استرس، افزوده می‌شوند.

● علایم و نشانه‌های استرس شغلی

علایم استرس شغلی در افراد مختلف، متفاوت بوده و به عوامل بیشماری از قبیل: موقعیت و شرایط کاری مختلف، مدت زمان قرار گرفتن در معرض استرس، و میزان استرس وارد شده به فرد، بستگی دارد. اما نمونه‌های بارز علایم استرس شغلی عبارتند از:

▪ بی‌خوابی

▪ پرتی حواس

▪ اضطراب و تنش

▪ غیبت از کار

▪ افسردگی

▪ خستگی

▪ ناامیدی و عصبانیت در حد افراطی

▪ مشکلات خانوادگی

▪ بیماری‌های جسمی از قبیل:

۱) بیماری‌های قلبی،

۲) میگرن،

۳) سردرد،

۴) سوءهاضمه

۵) دیسک کمر

● پیامدهای استرس شغلی:

استرس دارای پیامدهایی نیز می‌باشد. اگر فشار عصبی مثبت باشد ممکن است نتیجه آن، فعالیت، جدیت و انگیزش بیشتر باشد اما آنچه بیشتر مورد توجه است پیامدهای منفی استرس می‌باشد که این پیامدها ممکن است فردی باشند و عدتا بر فرد تأثیر بگذارد هر چند ممکن است سازمان نیز به طور مستقیم و غیرمستقیم از این پیامد متأثر شود. ولی این فرد است که بهای آن را می‌پردازد.

▪ پیامدهای فردی استرس را می‌توان در گروه‌های زیر قرار داد:

۱) پیامدهای رفتاری (مصرف دخانیات، خشونت، حادثه‌آفرینی)

۲) پایمدهای روانی (افسردگی، پرخوابی، بی‌خوابی، مشکلات خانوادگی و...)

۳) پیامدهای جسمی(حمله قلبی، سردرد، کمردرد، زخم معده، ناراحتی‌های پوستی)

همچنین استرس دارای پیامدهای سازمانی از جمله: کاهش عملکرد مناسب، افزایش تعداد غیبت‌ها، موارد استعفا، کاهش رضایت شغلی، کاهش تعهد سازمانی و... می‌باشد.

● روش‌های فردی کاهش استرس شغلی:

۱) قوانین کاری و مسوولیت کاری خود را به طور روشن مشخص کنید.

۲) درباره مشکلات کاری خود به سرپرست یا رییس خود صحبت کنید.

۳) به توانایی‌های خود باور داشته باشید و مهارت‌ها و توانایی‌های خود را با مطالعه و استفاده از تجربیان دیگران به خصوص همکاران با سابقه بالا ببرید.