تقوا و پرهیزکاری

لقمان در سخنان حکیمانه اش به فرزندش می گوید در این دنیایی که دریایی عمیق است و خلق بسیاری در آن غرق شده اند کشتی خود را تقوا قرار داده تا این کشتی تو را از میان امواج خطر و توفان های خانمان برانداز هوا و هوس سالم به ساحل نجات برساند تقوا از ماده «وقی» است

‏

لقمان در سخنان حکیمانه‏اش به فرزندش می‏گوید: در این دنیایی که دریایی عمیق است و خلق بسیاری در آن غرق شده‏اند کشتی خود را تقوا قرار داده تا این کشتی تو را از میان امواج خطر و توفان‏های خانمان برانداز هوا و هوس سالم به ساحل نجات برساند.تقوا از ماده‏ «وقی» است. وقی یعنی حصار، قلعه‏ حمایت، حافظ، نگهدار و سپر که این حصار محکم الهی با تمرین ترک گناه به وجود می‏آید و انسان را در پناه و حمایت و حفظ خود قرار می‏دهد و در نتیجه در دنیا از شرور و فتن و فساد و معصیت و گناه و تجاوز در امان قرار می‏گیرد و در آخرت از عذاب دوزخ و آتش ابد مصونیت می‏یابد.از امام صادق علیه السلام از تفسیر تقوا پرسیدند: حضرت جوابی معنوی و پاسخی ملکوتی دادند:أن لَایَفْقِدَک اللَّهُ حَیثُ أمرَک وَلَا یَراک حَیثُ نَهاک‏ «۱»در آنجا و در موقعیت و مکانتی که فرمانت داده قرار داشته باشی (مانند بودن در همه‏ عبادات و بودن در عرصه‏ خدمت به خلق و انجام کار خیر جایت را خالی نبیند) و در آنجا که تو را نهی فرموده نباشی مشاهده‏ات نکند.و این توضیح حضرت در حقیقت بیان عمق تقواست.

قرآن و آثار تقوا

آنان که علاقه دارند خود را تا آنجا که قدرت دارند و می‏توانند از دچار شدن به فتنه و فساد و گناه و معصیت و خلاصه گرفتار شدن به عذاب قیامت حفظ کنند و در این زمینه‏ها تقوا به خرج دهند هدایت قرآن نسبت به آنان مؤثر است.«ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدیً لِلْمُتَّقِینَ» «۲».این است کتابی که در (حقانیت) آن هیچ تردیدی نیست، (و) مایه‏ هدایت تقوا پیشگان است.آنان که می‏خواهند برّ و نیکی از افق وجودشان طلوع کند و به هر خیر و خوبی آراسته شوند همه‏ برّ و خیر و خوبی و نیکی در تقواست.«وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقی‏» «۳».بلکه نیکی آن است که کسی تقوا پیشه کند.آنان که می‏خواهند فردای قیامت علم بی‏جهل، عزت بی‏ذلّت، ثروت بی‏فقر، حیات بی‏مرگ به دست آورند «۴» راهی جز پیشه کردن تقوا و پرهیز از همه‏ معاصی و روی آوردن به همه‏ واجباتی که به آنان تعلّق می‏گیرد ندارند.«... وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» «۵».و از خدا بترسید، باشد که رستگار گردید.آنان که مشتاق معیت با حق هستند و علاقه دارند همیشه و در همه جا با خدا باشند و از انس با او لذت ببرند و از سرمایه‏ همراهی با او و همراهی او با خود بهره‏مند شوند باید تقوا پیشه کنند.«... وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ» «۶».و از خدا پروا بدارید و بدانید که خدا با تقوا پیشگان است.آنان که از سختی عقاب و جریمه‏ خدا بیم دارند و نمی‏خواهند چشم به هم زدنی دچار عذاب قیامت شوند، چاره‏ای جز تقوا ورزیدن ندارند.«... وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقابِ» «۷».و از خدا بترسید و بدانید که خدا سخت کیفر است.آنان که دوست دارند برای آخرت خود بهترین زاد و توشه را تهیه کنند و از آن زاد و توشه تا ابد با آسودگی خاطر بهره‏مند گردند و از هر شر و رنج و مشکلی در امان باشند باید به تهیه‏ تقوا برخیزند که به فرموده‏ قرآن، تقوا بهترین زاد و توشه برای انسان است.«... وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوی‏...» «۸».و برای خود توشه برگیرید که در حقیقت، بهترین توشه، پرهیزگاری است.آنان که می‏خواهند در همه‏ شؤون حیات و برای همیشه مورد محبت خدا قرار گیرند و در عرصه‏ محبوبیت حضرت دوست راه یابند، تنها کاری که این محبوبیت را تحقق می‏دهد، تقوا است.«... فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ» «۹».بی‏تردید خداوند، پرهیزگاران را دوست دارد.آنان که علاقه دارند از کید و مکر دشمنان در امان بمانند و دوست دارند هیچ کیدی از سوی دشمن به آنان زیان نزند باید در حصار تقوا منزل گزینند و در پناه تقوا بیارامند.کسانی که می‏خواهند زحماتشان چه در مرحله‏ عبادت و چه در زمینه‏ خدمت به خلق خدا و چه در اعمال خیر مورد قبول حضرت حق قرار گیرد و به این خاطر به بهشت ابد راه یابند واجب است تقوا پیشه کنند، یعنی در همه‏ گناهان را به روی خود ببندند؛ زیرا باطن گناه آتش است و این آتش خوبی‏ها را می‏سوزاند و نمی‏گذارد باقی بماند تا به نقطه‏ قبول حق برسد!«... إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ» «۱۰».خدا فقط از تقوا پیشگان می‏پذیرد.کسانی که عاشق رحمت خدایند و اشتیاق رسیدن به آن را دارند و می‏خواهند هم چون ماهی در دریا غرق رحمت دوست شوند باید از راه تقوا خود را به آن حقیقت الهیه برسانند و با بال تقوا به آن آسمان بی‏نهایت پرواز کنند.«... وَ اتَّقُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ» «۱۱».و پرهیزگاری نمایید، باشد که مورد رحمت قرار گیرید.جامعه و ملّتی که دنبال برف و باران به موقع و ارزاق فراوان هستند و علاقه دارند از هر دری برکات الهی به آنان ببارد و همه‏ مشکلاتشان از برکت آن برکات حل شود باید به ایمان و تقوا روی آرند و در این دو زمینه قدم ثابت داشته باشند.«وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ...» «۱۲».و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند قطعاً برکاتی از آسمان و زمین برایشان می‏گشودیم.آنان که می‏خواهند قدرت تشخیص حق را از باطل در همه‏ امور پیدا کنند و زشتی‏هایشان محو شود و مورد آمرزش حضرت حق قرار گیرند و ازفضل و احسان عظیم پروردگار بهره‏مند شوند واجب است در همه‏ امور زندگی خویش تقوا را رعایت نمایند.«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً وَ یُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ» «۱۳».ای کسانی که ایمان آورده‏اید، اگر از خدا پروا دارید، برای شما [نیروی‏] تشخیص [حق از باطل‏] قرار می‏دهد؛ و گناهانتان را از شما می‏زداید؛ و شما را می‏آمرزد؛ و خدا دارای بخشش بزرگ است.

روایات و تقوا

یعقوب بن شعیب می‏گوید: از حضرت صادق علیه‌السلام شنیدم می‏فرمود:مَا نَقَلَ اللَّهُ عَزّ وَجلّ عَبداً مِن ذُلِّ المَعَاصِی إلَی عِزِّ التَّقوَی إلّاأغنَاهُ مِن غَیرِ مَالٍ وَأعَزَّهُ مِن غَیرِ عَشِیرَةٍ وَآنَسَهُ مِن غَیرِ بَشَر «۱۴». خدای عز و جل بنده‏ای را از ذلّت گناهان به عزت تقوا منتقل نکرد مگر این که او را بدون مال بی‏نیاز کرد و بدون قوم و قبیله عزت بخشید و بدون یک بشر انس داد.امام باقر علیه السلام می‏فرماید: امیرالمؤمنین علیه السلام همواره می‏فرمود: برای اهل تقوا نشانه‏هایی است که به آنها شناخته می‏شوند: راستی در سخن، ادای امانت، وفای به پیمان، کمی عجز و بخل، صله‏ ارحام، مهرورزی به ناتوانان، بذل نیکی، حسن خلق، گستردگی بردباری و پیروی دانش در آنچه که انسان را به خدا نزدیک می‏کند، خوشا به حال اهل تقوا، و بر آنان باد خوبی عاقبت‏. در وصیت پیامبر به ابوذر است:عَلَیکَ بِتَقویَ اللَّه فإنّهُ رأسُ الأمرِ کُلّه‏ «۱۵».. بر تو باد به تقوا و خداترسی، زیرا تقوا رأس همه‏ کارهاست.

آیت‌ا...حسین انصاریان

منابع در دفتر روزنامه موجود است