دنده سنگین فولكس واگن

فولكس واگن همیشه نمادی از مهندسی تمام عیار در آلمان ـ چه به لحاظ فنی و چه از نظر اجتماعی ـ بوده است

فولكس واگن همیشه نمادی از مهندسی تمام عیار در آلمان ـ چه به لحاظ فنی و چه از نظر اجتماعی ـ بوده است. هیتلر این شركت را در دهه ۱۹۳۰ تاسیس كرد تا خودرویی موسوم به خودروی مردم را بسازد. این شركت با تولید میكروباس و بیتل، هم توانست به این هدف برسد و هم استانداردی برای بازار سخاوتمند آلمان تبیین كند. بعد از تصویب قانونی در دهه ۱۹۷۰ كه آزادی بیشتری به كارگران می‌داد، فولكس واگن حتی پا را فراتر از این قانون گذاشت و بیش از پیش به كارگران آزادی داد. در سال ۱۹۹۴ فولكس واگن به دلیل حذف ۸/۲۸ ساعت كار در هفته و اجرای برنامه‌های كاری دیگر كه موجب صرفه‌جویی در نیروی كار می‌شوند، مورد تقدیر قرار گرفت. سخاوتمندی این شركت آنچنان در ذهن عامه مردم رخنه كرده است كه به گفته یكی از مدیران اسبق یك شركت خودروسازی رقیب بسیاری از آلمانی‌ها آرزو دارند كشورشان بسان فولكس واگن اداره شود.

آنجلا مركل نخست وزیر آلمان یكی از طرفداران اصلاحات اقتصادی بنیادی است. اما شخصیت مفیدتری كه می‌تواند در این زمینه به ایفای نقش بپردازد، ولفگانگ برنارد است كه ماه می سال ۲۰۰۴ به ریاست كمپانی فولكس واگن برگزیده شد. او با شركتی روبه روست كه ناگزیر نیازمند اصلاحات است؛ این در حالی است كه چندین دهه سابقه فعالیت شركت، قانون‌ها و فرهنگ موجود موانع این كار به شمار می‌آیند. در واقع اقدامات او بسان الگویی برای كل سیاست كشور خواهد بود. استفان چیتام یكی از تحلیلگران این صنعت می‌گوید: فولكس واگن در حقیقت به قالبی برای كل آلمان می‌ماند. این شركت آیینه‌ای از فراز و فرودهای اقتصاد آلمان است. در نتیجه می‌توان گفت كه برنارد چهل و چهارساله بیش از مركل شجاعت به خرج داده است. در حالی كه مركل گاهی مشكلاتی را كه در زمان رسیدن به قدرت با آنها مواجه می‌شد، كم اهمیت می‌شمرد، برنارد با وضعیتی حادتر از آنچه كه انتظار داشت رو به رو شده است.

برند پیچتریدر رئیس هیئت مدیره شركت خواهان حذف شغل از طریق بازنشستگی زودهنگام و ترك داوطلبانه بود كه به اعتقاد منتقدان، حدود ۱۴ هزار نفر را از كار بركنار خواهد كرد. برنارد ـ این هنرمند دگرگون‌ساز كه كرایسلر را از سقوط نجات داد ـ برنامه‌های خود را برای سامان دادن به فولكس واگن در جولای سال ۲۰۰۴ اعلام كرد: كاهش هزینه‌ها تا ۷ میلیارد یورو تا سال ۲۰۰۸، افزایش كیفیت (كه ارتقای شركت به این مهم بستگی دارد) و عرضه محصولات جدید. برنارد معتقد است فولكس واگن باید برای یك رقابت سخت آماده باشد.

به سادگی می‌توان گفت كه مشكل بزرگترین شركت خودروسازی اروپا این است كه بیش از كاری كه به ثمر می‌رساند، هزینه می‌كند. به بیان ساده‌تر سیستمی كه برای دوره بعد از جنگ مناسب بوده، دیگر برای رقابت در این اقتصاد جهانی مناسب نیست. میانگین دستمزدها در صنایع خودروسازی آلمان از بالاترین دستمزدها در جهان است كه در فولكس واگن ۲۰ درصد از این مقدار نیز بیشتر است. مسؤولان این شركت اعلام كردند كه در عوض ۲۸ ماه ثبات حقوق تا سال ۲۰۱۱ شركت دیگر تعطیلی كاری نخواهد داشت. آلمان در خارج شدن از مرز و ورود به كشورهای ارزان قیمت در آسیا و اروپای شرقی روند كندی داشته است.

برای نمونه در شركت فولكس واگن حتی روكش صندلی‌ها نیز در آلمان تولید می‌شود و همچنین بسیاری از قطعات دیگر در داخل كشور و با نرخ اتحادیه اروپا تولید می‌شوند. مطابق برآورد فردیناند دودنهوفر مدیر مركز تحقیقات خودرو، فولكس واگن در حال حاضر تنها با ۶۵ درصد از ظرفیت خود تولید می‌كند و كارخانه این شركت در ولفسبورگ باید به ظرفیت ۹۰ درصد برسد تا بازده مناسب داشته باشد. به عبارت دیگر با حمل هر محصول به امریكا فولكس واگن ضرر زیادی را متحمل می‌شود.

در حالی كه جمعیت نزولی آلمان درآمدها را به سمت مسائل رفاهی جذب می‌كند، رشد اقتصادی كشور در عدد ۱ درصد در حال نوسان و درصد بیكاری ۱۱ است. سیاستمداران نیز تنها به متهم كردن بروسل، یورو و چین اكتفا كرده‌اند. فولكس واگن در حال حاضر با رقیبانی در آسیا و جنگ قیمت در كل جهان مواجه است. استراتژی تداوم حیات برای این دو ـ سیاستمداران و فولكس واگن ـ متفاوت است. فولكس واگن باید مطابق همین سیستم كار كند؛ در حالی كه سیاستمداران باید به بازسازی آن بپردازند اما مشكل هر دو به صورت بغرنجی به هم مرتبط است.

در ماه‌های اخیر فولكس واگن ـ ندانسته ـ بحثی در مورد این كه آیا شركت‌های آلمانی باید به گونه‌ای اداره شوند كه به جنبه رقابتی آنها خدشه‌ای وارد نشود یا خیر، به راه انداخته است. مطابق سیستم تعیین مشاركتی، نمایندگان كارگران نیمی از هیئت نظارت كارخانه‌های بزرگ را تشكیل می‌دهند. هفت نفر از این ده نفر از نیروهای كاری و سه نفر از اتحادیه تجاری هستند.

رسوایی بزرگی نیز در جولای سال ۲۰۰۴ در فولكس واگن روی داد كه طی آن، عده‌ای از مدیران به كارگران رشوه دادند تا از ساخت یك كارخانه جدید در هندوستان حمایت كنند. بسیاری از مردم خواستار بازجویی از این مدیران حتی پیتر هارتز یكی از دوستان نزدیك گرهارد شرودر ـ صدراعظم سابق آلمان ـ شدند. مدیران فولكس واگن از جمله برنارد مجاز به صحبت در مورد این رسوایی در طول بازجویی قانونی نیستند اما عده‌ای در داخل شركت اعتراف كرده‌اند كه این رسوایی باعث شده كه روابط دوستانه درون سازمانی از بین برود و این موضوع كار را برای برنارد آسان كرده است.

این جریان در فولكس واگن چندان دامنه‌دار نبود اما مسئله زمانی روشن می‌شود كه مدیران مجبور شوند به اعضای این هیئت برای گرفتن امتیاز تاسیس كارخانه در بازار پرسود هند رشوه دهند. یك پروفسور حقوق به نام تئودور باوم معتقد است كه استراتژی‌ها مانند گروگانی در دست ذی‌نفعان هستند زیرا كارگران در مورد دستمزد و قراردادهای جدید حق وتو دارند. چنین تصمیماتی اجمــاع ۳/۲ اعضا این هیئت را لازم دارد. او معتقد است كه باید كرسی كارگران مانند شركت‌هایی كه كمتر از ۲۰۰۰ كارگر دارند، كاهش یابد اما در مورد محقق شدن آن چندان خوشبین نیست.

در حالی كه این سیستم به بروز بحثی جنجالی در رسانه‌ها و بین محققان منجر شده است، كمتر مدیری جرات حرف زدن در این مورد را دارد. زمانی كه باوم خواهان بررسی مجدد اختیارات سازمانی شد، به دلیل جنجالی بودن آن، رد شد. شرودر برای حل مسئله رسوایی كمیته‌ای به منظور بررسی سیستم تعیین مشاركتی ایجاد كرد اما در راس این هیئت دوباره همان سیاستمدارای كه قانون اصلی را نوشته بود، قرار داشت.

خاموشی سیاستمداران مشكل فولكس واگن را بسیار حاد كرده است. بستن یك كارخانه در آلمان به هیچ وجه ساده نیست و در مورد فولكس واگن كه سابقه دیرینه‌ای دارد، این كار غیرقابل تصور به نظر می‌رسد. به دلیل مالكیت دولتی این شركت عده‌ای از دولتمردان ساكن ایالت لاورساكسنی ـ ایالتی كه فولكس واگن در آن واقع شده است ـ كه ۱۸ درصد از سهام شركت را مالك هستند، بی‌تفاوت بر كرسی هیئت نظارت تكیه زده‌اند. اما قانونی در شركت فولكس واگن وجود دارد كه دادن حق رای را به كسانی كه سهم ۲۰ درصدی دارند رد می‌كند و سدی در برابر عوامل تاثیرگذار بازار آزاد است.

به نظر می‌رسد برنارد نمی‌خواهد با موانعی كه در رویارویی با آنها دچار فرسایش می‌شود، مقابله كند. وقتی از او در مورد مشكلات ناشی از سهامداران دولتی سوال می‌شود، پاسخ می‌دهد: مسئله اخراج افراد همیشه بسیار جنجالی بوده است. ما به دنبال مشخص كردن ساختار هزینه‌های شركت هستیم اما كارگران مورد اصلی این هزینه‌ها نیستند. مواد اولیه حدود ۵۰ درصد هزینه‌ها را شامل می‌شود و جنگ واقعی با این مسئله است. در مورد كرایسلر هم مسئله بحرانی همین بود.

اخراج نیروهای شاغل در كارخانه‌ها بدون در نظر گرفتن هزینه‌ای كه برای آن شركت دارند، در سال‌های اخیر در آلمان رواج پیدا كرده است. این موضوع در شركت فولكس واگن در زمان ریاست فردیناند پیچه به نهایت رسید؛ به طوری كه زمانی بر روی یكی از مدل‌های گلف، اكسل عقبی با قیمت ۸۰۰ یورو قرار گرفت اما مشتریان از این موضوع خبردار نشدند. در حالی كه هم اكنون نوآوری‌ها مطابق خواسته مشتریان است [باید هزینه آن را بپردازند]. در ضمن گروه‌های مسؤول خرید مواد اولیه نیز باید به فكر صرفه‌جویی در هزینه‌ها باشند.

برنارد به فكر آزمایش نهایی است كه رویه كارخانه را تعیین كند. فولكس قصد دارد یك اس یو وی سایز كوچك ـ به شرط سودآوری ـ در كارخانه ولفسبورگ تولید كند. بررسی‌های صورت گرفته نشان داده است كه این مدل كاهش هزینه‌ای معادل ۲۰۰۰ یورو در هر خودرو دارد اما برنارد معتقد است ۸۵۰ یورو كمتر از حد انتظار سود می‌دهد. شورای كارگران با مواردی مانند حذف شیفت كاری شب مخالفت كرده است. به همین دلیل شركت تصمیم گرفته است این اس یو وی را در پرتغال تولید كند تا ۱۰۰۰ یوروی دیگر در هزینه‌ها صرفه‌جویی شود.

برنارد می‌گوید: ما نمی‌توانیم سرمایه این افراد را در كاری كه سود ندارد، هزینه كنیم.

او همچنان معتقد است كه می‌توان در آلمان یك خودروی ارزان قیمت‌تر تولید كرد و ۲۶ سپتامبر سال ۲۰۰۴ را ضرب‌الاجل خود قرار داده بود. اما مدل جدید را كه همه منتظر آن بودند، در نمایشگاه خودروی فرانكفورت به نمایش نگذاشت.

برند استرلو رئیس هیئت كارگران در این باره اظهارنظر نكرد اما هشدار داد كه انتقال فرصت‌های شغلی به خارج از كشور، امتیازات اتحادیه را به سوی كمپانی‌های آلمانی دیگر خواهد كشاند.

از آنجا كه برنارد تجربه برخورد رودررو با اتحادیه كارگران خودروسازی امریكا را داشته است، در این راه با مشكلی روبه رو نخواهد بود. نوامبر ۲۰۰۰ زمانی كه كرایسلر به شدت دچار بحران مالی شده بود و به سرعت پول خرج می‌كرد، برنارد به همراه دیتر ـ رئیس هیئت مدیره كرایسلر ـ به دیترویت فرستاده شدند. در آن زمان برنارد به تامین‌كنندگان خود گفت كه بودجه آنها را ۵ درصد كاهش خواهد داد.

پیتر دلورنزو ـ یكی از مشاوران برنارد كه سال‌ها با او كار كرده است ـ می‌گوید: او دیدگاه و نگرش ملایمی را كه تجارت امریكا به آن معطوف شده، ندارد. او كارفرمایی متحجر است كه هر چیزی را به صورت كامل می‌خواهد.

او در كرایسلر ۲۶ هزار شغل را حذف كرد، ۶ كارخانه را بست و هزینه‌ها را ۳۵ درصد كاهش داد. با این اوصاف رهبران اتحادیه كارگران خودروسازی امریكا از روش حل مشكل او بسیار قدردانی كردند. او می‌گوید: بگذارید ما به مسائل، صریح و مستقیم نگاه كنیم،؛ با آن كه این كار به راحتی صورت نمی‌گیرد. در امریكا مشكل حادتر است زیرا قرارداد كاری ارائه شده از سوی اتحادیه كارگران خودروساز، مسائل را بسیار پیچیده‌تر از آلمان می‌كند.

با این حال وضعیت كرایسلر هم اكنون بهتر از دیگر خودروسازان امریكا از جمله فورد و جنرال موتورز است.

صداقت بیش از حد برنارد برای محبوبیت داشتن، هزینه گزافی برای او به بار آورد. دایملر كرایسلر دو روز قبل از این كه برنارد مسؤولیت زیرمجموعه دایملر كرایسلر،‌ مرسدس بنز، را در آوریل ۲۰۰۴ به عهده بگیرد، او را به قیمت ناچیزی از دست داد. یكی از مدیران مرسدس می‌گوید كه برنارد در این برند لوكس ساز محبوب، جنجالی به راه انداخته كه باعث ترس سرپرستان و رهبران كارگران در هیئت‌های نظارت شده است. دایملر كرایسلر از اظهارنظر در این مورد خودداری كرده است. وضعیت در فولكس واگن بدتر است زیرا پیچتسریدر برنامه اصلاحی‌ای را آغاز كرده بود كه در زمان اخراج خود، این شغل پیچیده را به برنارد واگذار كرد.

برنارد فرصت كافی ندارد و نمی‌تواند كارخانه‌ای را ببندد، در نتیجه مجبور است به حذف شغل فكر كند. خودروهای جدید كه بتوانند خط تولید كارخانه‌ها را پركنند تا چند سال دیگر موجود نخواهند بود. او به فروشندگان خود اعلام كرده كه قرار است چهار مدل جدید (شامل یك اس یو وی كوچك، یك خودروی روباز، یك سدان و مدل جدید همان اتوبوس كلاسیك) را در امریكا تولید كند. با آن كه برنارد و خانواده‌اش با میكروباس فولكس واگن در روستاهای باواریا سروكار داشته‌اند و با آن بزرگ شده‌اند اما به گفته او، این مینی‌ون مانند بیتل جدید از مدل قدیمی تاثیر نگرفته است. در ضمن گرچه این تصمیم قطعی نیست اما برنارد در حال مذاكره با دوستان خود در كرایسلر است تا بتواند این خودروی هفت نفره فولكس واگن را در امریكا بسازد و اظهار می‌دارد كه این یك الگو منحصر به فرد نیست بلكه بیانگر این نكته است كه فولكس واگن می‌تواند برای كرایسلر هم محصول بسازد. البته چنین ایده‌های بكری پیش از این نیز در فولكس وجود داشته است اما گویا تصور می‌شده كه نتایج حاصل از آن چندان رضایت بخش نخواهد بود. برنارد خوب می‌داند كه با روند سریع جهانی شدن، شكست در این كار یك فاجعه بزرگ تلقی خواهد شد و همچنین بر این نكته واقف است كه چشم آلمانی‌ها به او دوخته شده است.

محمدرضا شرع ‌پسند [e-mail]