اشک فرزندان و شک والدین

گریه کودکان توجه می خواهد یا بی توجهی

تصورش را بکنید؛ نوزاد شما سر شب می‌خوابد و ساعت ۹ صبح، خیلی خوب و خوش‌اخلاق بیدار می‌شود. وقتی با او حرف می‌زنید و بازی می‌کنید، با شادمانی می‌خندد و وقتی می‌خواهید به کارتان برسید، آرام سر جایش دراز می‌کشد و سقف را تماشا می‌کند و هر وقت هم گرسنه‌اش شد، یک نق کوچک می‌زند تا شما متوجه شوید او گرسنه است و غذایش را بدهید...

وضعیت فوق‌الذکر، واقعا دلپذیر است ولی این وضعیت را در خواب هم نمی‌توانید ببینید! واقعیت این است که همه نوزادان در طول روز به‌طور متوسط بیشتر از ۲ ساعت گریه می‌کنند و بدتر از آن، اینکه زمان مورد علاقه بازیگوشی آنها بعد از شیر خوردن حوالی ساعت ۲ نیمه شب است و فقط کافی است در این زمان به آنها کم‌توجهی کنید تا چنان سرو صدایی راه بیندازند که اصلا باورتان نمی‌شود یک بچه این‌قدری تا این حد بتواند در گریه کردن پشتکار داشته باشد. بله، گریه جزیی از زندگی نوزاد و شیرخوار است و شما نمی‌توانید آن را حذف کنید؛ اما می‌توانید با یاد گرفتن اصول ساده‌ای، خونسردی‌تان را حفظ کنید و رفتار درستی از خودتان نشان بدهید.

چه خوشتان بیاید و چه خوشتان نیاید، شیرخوار گریه می‌کند، پس چاره ای جز پذیرش این واقعیت ندارید. وظیفه شما این است که بفهمید چرا کودکتان گریه می‌کند و شما برای آرام کردنش چه کاری می‌توانید انجام بدهید. برای این منظور، اول باید بتوانید تصور کنید که وقتی کودکتان گریه می‌کند، در ذهنش چه می‌گذرد:

▪ آهای، آهای، من گشنمه: بیشتر شیرخواران نیاز دارند که هر ۲ تا ۳ ساعت یک‌بار چیزی بخورند. در این میان، بعضی شیرخواران هستند که وقتی گرسنگی به سراغشان می‌آید، بدجوری شلوغ می‌کنند. این دسته از کودکان ممکن است آنقدر هنگام شیر خوردن هل بزنند که همراه با آن مقداری هوا ببلعند و در نتیجه بالا بیاورند، دچار نفخ شوند یا به دلیل دل‌درد به گریه بیفتند. برای جلوگیری از بروز چنین وضعیتی، به اولین علایم گرسنگی کودک توجه کنید و نگذارید او گرسنه بماند. اگر نوزاد شما هنگام شیر خوردن، با عجله شروع به خوردن کرد، مدتی به او استراحت بدهید.

▪ می‌خواهم آروغ بزنم: در حال شیر خوردن و بعد از آن، به شیرخوار فرصت بدهید که تا دلش می‌خواهد، آروغ بزند ولی قصه به همین‌جا ختم نمی‌شود. شیرخوار شما ممکن است بین وعده‌های غذایی هم نیاز به آروغ زدن داشته باشد.

▪ من جامو خیس کردم: وجود یک پوشک خیس یا کثیف، یک عامل قطعی برای سرازیر شدن اشک شیرخوار است. البته نفخ یا سوءهاضمه هم می‌تواند همین اثر را داشته باشد. به‌طور مرتب، پوشک کودکتان را چک کنید تا مطمئن شوید تمیز و خشک است.

▪ بابا من خسته شدم: بچه‌های خسته معمولا نق‌نقو می‌شوند؛ بنابراین مطمئن شوید که شیرخوار شما به اندازه کافی می‌خوابد و فراموش نکنید که نوزادان در طول روز ۱۶ ساعت و گاهی بیشتر، به خواب نیاز دارند.

▪ لطفا مرا بسته‌بندی کنید: برخی نوزادان وقتی قنداق می‌شوند، بیشتر احساس امنیت می‌کنند. شما می‌توانید این نوزادان را به آرامی در یک پتوی کوچک و سبک بپیچید.

▪ می‌خواهم راه بروم: گاهی اوقات، قرار دادن کودک در کالسکه یا بغل کردن او و قدم زدن در خانه برای آرام کردن گریه‌اش کفایت می‌کند. حتی خیلی وقت‌ها یک تغییر وضعیت جزیی یا تغییر محل، تنها چیزی است که کودک به آن نیاز دارد. اگر هوا خوب است، می‌توانید بیرون از منزل قدم بزنید یا کودک را در صندلی مخصوص در اتومبیل بگذارید و کمی توی خیابان‌ها با ماشین بگردید. همچنین در شرایطی که تمام اقدامات احتیاطی را در نظر گرفته‌اید، می‌توانید از تاب بچه یا موارد مشابه کمک بگیرید.

▪ تنهایم، تنهای تنهایم: گاهی وقت‌ها تنها دیدن شما، شنیدن صدای شما یا قرار گرفتن در آغوش شما می‌تواند گریه کودک را متوقف کند. ماساژ ملایم پشت کودک یا نوازش آهسته شما درچنین مواقعی به خوبی جواب می‌دهد.

▪ یا گرممه یا سردمه: کودکی که خیلی گرم یا خیلی سردش است، طبیعی است که ناراحت باشد و گریه کند. در این موارد، بر حسب نیاز، یک لایه از لباس‌های کودک را کم کنید یا یک لایه به آن اضافه کنید.

▪ پستانکم کجاست؟ مکیدن، یک واکنش طبیعی در نوزادان است و هر نوزادی میل به مکیدن دارد. این کار به نوزاد آرامش می‌دهد. بنابراین اگر کودک گریه می‌کند و گرسنه‌اش هم نیست، می‌توانید پستانک یا حتی انگشت تمیز خودتان را در اختیارش قرار بدهید.

▪ به آرامش احتیاج دارم: محرک‌های شنوایی و بینایی و حرکت بیش از حد نیز می‌تواند اشک کودک را دربیاورد. در چنین مواردی، کودک را به یک محیط بی سر و صدا ببرید یا روی تختش قرار بدهید و اجازه دهید کمی آرامش بگیرد. پخش صدای ضبط شده امواج دریا و حتی صداهای یکنواختی مانند صدای فن یا جاروبرقی می‌تواند به آرامش کودک بینجامد.

▪ گریه دوباره من، وقتشه! بسیاری از شیرخواران، دوره‌های قابل پیش‌بینی از نق زدن در طول روز دارند، یعنی هر روز در ساعات مشخصی سروصدای گریه‌شان بلند می‌شود. در این موارد ممکن است کار خاصی از دست شما برنیاید. بنابراین سعی کنید در طول مدتی که کودک گریه می‌کند، حتی‌الامکان به او آرامش بدهید.

▪ باور کنید دلم درد می‌کند: اگر شما خودتان به شیرخوارتان شیر می‌دهید، ممکن است بعد از مصرف یک غذای پر ادویه و حاوی فلفل یا یک غذای نفاخ، نق‌نق او بیشتر شود. کافئین (که در نوشابه و قهوه وجود دارد) هم ممکن است همین اثر را داشته باشد. اگر حدس می‌زنید که خوردن بعضی غذاها باعث ناراحتی فرزندتان می‌شود، چند روزی از آنها اجتناب کنید تا ببینید تفاوتی در حال و روز شیرخوار ایجاد می‌شود یا نه.

● خودتان هم به مراقبت نیاز دارید

گریه، جزیی از زندگی همه شیرخواران است ولی گاهی وقت‌ها اشک آنها می‌تواند عواقبی برایشان داشته باشد. چگونه؟ کافی است که هر کاری می‌کنید گریه کودک آرام نشود و آن‌وقت شما عصبی شوید. در این موارد چه اتفاقی می‌افتد اگر کنترل خودتان را از دست بدهید و یک لحظه، فقط یک لحظه، یک حرکت اشتباه انجام بدهید؟ بنابراین خیلی مهم است که سنجیده عمل کنید. اگر کودک شما گریه می‌کند، اول از همه به نیازهای اساسی او توجه کنید. به عنوان نمونه به او شیر بدهید، اجازه بدهید آروغ بزند یا پوشکش را عوض کنید. ممکن است زمان خواب، زمان جابه‌جا شدن و تغییر وضعیت دادن کودک یا زمان کالسکه‌سواری رسیده باشد. حتی شاید کودک شما نیاز به کمی توجه بیشتر (و حتی کمتر!) دارد. حواستان به نشانه‌های بیماری مانند تب، استفراغ و تغییر در الگوی خواب یا تغذیه کودک هم باشد. اگر کودک شما از سایر جهات سالم است ولی همچنان گریه می‌کند و اعصاب شما را به هم می‌ریزد، بهتر است در کنار مراقبت از او، کمی هم از خوتان مراقبت کنید. فراموش نکنید برای اینکه بتوانید از کودکتان مراقبت کنید، پیش از هرچیز باید مراقب خودتان باشید. موارد زیر به حفظ آرامش شما کمک می‌کند:

▪ خودتان را نبازید: اگر نمی‌توانید گریه کودکتان را ساکت کنید، به این معنا نیست که شما در مقابل او شکست خورده‌اید یا مثلا مادر تنبلی هستید. گاهی وقت‌ها فقط کودک نیاز دارد که گریه کند؛ به همین سادگی.

▪ عجله نکنید: یک نفس عمیق بکشید و تا ۱۰ بشمارید. یک کلمه یا عبارت آرامش‌بخش را دایما با خودتان تکرار کنید. به عنوان نمونه بگویید: «چیز مهمی نیست، سخت نگیر!»

▪ تخیل‌تان را به کار بگیرید: خودتان را در یک مکان راحت و آرامش‌بخش تصور کنید و به این ترتیب به ذهنتان استراحت بدهید.

▪ روش زندگی سالمی را در پیش بگیرید: غذاهای سالم بخورید و زمانی را برای ورزش کردن در نظر بگیرید. یک پیاده‌روی سریع در برنامه روزانه‌تان می‌تواند تاثیر بسیار مثبتی در روحیه و سلامت جسمانی شما بگذارد. از مصرف سیگار و داروهای مختلف و بی‌مورد هم خودداری کنید.

▪ قدم بزنید: کودک را در کالسکه بگذارید و با چابکی و سرعت قدم بزنید. تقلا کردن باعث می‌شود ذهن شما از اشک‌ها و صدای گریه فرزندتان پاک شود. اگر هوای بیرون برای قدم زدن خیلی سرد است، می‌توانید در یک مرکز خرید یا مکان‌های مشابه قدم بزنید.

▪ وقتی کودک می‌خوابد، شما هم استراحت کنید، حتی در وسط روز: خیلی از مادران فکر می‌کنند بهترین فرصت برای رسیدگی به کارهای عقب‌مانده، زمانی است که فرزند آنها خواب است؛ در حالی که این مساله باعث کم‌خوابی مادر می‌شود و همین کم‌خوابی، مراقبت از یک کودک گریان را مشکل‌تر می‌کند.

▪ احساسات‌تان را نشان دهید: وقتی دچار ناامیدی شدید، راحت و با صدای بلند احساسات‌تان را بیان کنید. بیان کلمات با صدای بلند (چه تنها باشید و با خودتان صحبت کنید و چه یک دوست و آشنای فهیم به حرف‌های شما گوش بدهد) به شما کمک می‌کند که تنش‌هایتان را کمتر کنید.

▪ کمک بخواهید: وقتی هر کاری از دستتان برمی‌آید، کرده‌اید و هنوز فرزندتان گریه می‌کند، با همسرتان یا یکی از آشنایان‌تان تماس بگیرید و از آنها بخواهید به کمک شما بیایند (این کار برای حفظ جان فرزندتان ضروری است!) اگر همسایه‌ها یا دوستان شما هم پیشنهاد کمک به شما دادند خجالت نکشید و از کمک آنها استفاده کنید. خودتان هم کمی قدم بزنید و یک دوش بگیرید. همین استراحت کوتاه می‌تواند تاثیر فوق‌العاده‌ای در تجدید قوای شما داشته باشد.

▪ استراحت کنید: اگر تنها هستید و کسی نیست که کودک را برای مدتی نزد او بسپارید و از سوی دیگر کم‌کم دارید کنترل خودتان را از دست می‌دهید، کودک را به پشت، روی تختش بخوابانید، رادیو یا ضبط را روشن کنید و در اتاق را ببندید. هر ۱۰ دقیقه به کودکتان سری بزنید تا وقتی که یا کودکتان آرام شود، یا خودتان! خودتان هم در این مدت استراحت کرده و تجدید قوا کنید.

▪ فراموش نکنید که این وضع موقت است: حملات گریه شیرخوار معمولا طی ۶ هفته به اوج خود می‌رسد و سپس به تدریج کاهش پیدا می‌کند.

▪ بدانید که چه‌وقت باید بروید دکتر: اگر گریه‌های کودک، نگرانتان کرده یا اینکه فرزندتان غذا یا شیر نمی‌خورد، نمی‌خوابد یا رفتارش عادی و طبیعی نیست، این موارد را به پزشک کودک اطلاع بدهید. او می‌تواند به شما کمک کند که تفاوت گریه معمولی و موارد جدی‌تر را تشخیص بدهید.

▪ محدودیت‌های خودتان را بشناسید: اگر کنترل خودتان را از دست داده‌اید یا نگران توانایی خودتان در مقابله با گریه کودک هستید، با پزشکتان تماس بگیرید و در هر حال به یاد داشته باشید که یک کودک گریان فقط ممکن است به یک رفتار ملایم پاسخ بدهد. این نکته را هم فراموش نکنید که اگر کودک شما دایما گریه می‌کند، شاید واقعا یک مشکل جسمی داشته باشد. در این موارد، حتما برای اطمینان به یک پزشک مراجعه کنید.

● بیشتر بخوانید

▪ کـودک، شـکـسـتـنـی اسـت!

وقتی هر کاری می‌کنید گریه کودکتان قطع نمی‌شود، ممکن است وسوسه شوید که برای آرام کردن او دست به کارهای عجیب و غریب بزنید. البته خلاقیت چیز خوبی است ولی فراموش نکنید که کودک ضعیف است و هر کاری که با او می‌کنید، باید توام با ملایمت باشد بنابراین هنگام عصبانیت مراقب اعمال خود باشید.

گاهی اوقات پدر و مادرها (اغلب، پدرها) وقتی نمی‌توانند گریه کودک را ساکت کنند، کنترل خود را از دست می‌دهند و از فرط ناامیدی فرزندشان را به شدت تکان می‌دهند.چنین اقدام خشنی گاه به وضعیتی منجر می‌شود که «نشانگان تکان کودک» نام دارد.

«نشانگان تکان کودک» معمولا هنگامی رخ می‌دهد که یک نوزاد یا کودک را از شانه‌ها یا سینه بگیرید و به شدت تکان دهید. در این حالت، مغز کودک داخل جمجمه به جلو و عقب پرت می‌شود و در اثر برخورد با استخوان جمجمه، بافت مغز کوفته و متورم می‌شود. از طرف دیگر، حرکت ناگهانی مغز باعث پاره شدن عروق ظریف مغز کودک می‌شود. کودکی که دچار این وضعیت شده، در مراحل اولیه دچار بی‌حالی، تشنج، استفراغ، تحریک پذیری، مشکلات تنفسی و در نهایت کما و مرگ می‌شود ولی حتی اگر بتواند از مرگ جان سالم به در ببرد، آینده چندان خوبی در انتظارش نیست. این کودکان به علت آسیب های مغزی در درازمدت دچار عقب ماندگی ذهنی، معلولیت جسمی، کوری، کاهش شنوایی، اختلالات گفتاری، تشنج و... می‌شوند. تنها در کشور آمریکا سالانه ۱۲۰۰ تا ۱۴۰۰ کودک دچار این نشانگان می‌شوند که یک‌چهارم آنها می‌میرند و اکثر آنهایی که زنده می‌مانند، دچار ناتوانی‌های شدید و دایمی می‌شوند.

ممکن است سوال کنید ‌که چرا بزرگسالان در اثر چنین تکان‌هایی دچار مشکل نمی‌شوند. پاسخش ساده ‌است: سر کودک به نسبت جثه‌اش بزرگ و سنگین است و تقریبا ۲۵ درصد وزن نوزاد را تشکیل می‌دهد (وزن مغز بزرگسالان ۱۰ درصد وزن آنها است)، در حالی که عضلات گردن نوزاد و کودک خیلی ضعیف است و در نتیجه نمی‌تواند فشار ناشی از تکان شدید را تحمل کند.

تحقیقات مختلف نشان داده که اکثریت قریب به اتفاق موارد «نشانگان تکان کودک» به‌صورت تصادفی ایجاد شده و کسی قصد جنایت نداشته است. قاتلان غیر عمد نیز معمولا والدین یا پرستار کودکی هستند که به هر دری می‌زنند و نمی‌توانند گریه کودک را ساکت کنند و در نهایت، در کمال نا امیدی و عصبانیت، بچه را به شدت تکان می‌دهند. اکثر این افراد وقتی می‌فهمند که با این کارشان باعث مرگ کودک بی‌گناه شده‌اند، باورشان نمی‌شود و نمی‌توانند خود را ببخشند. در سمت مقابل، اکثر کودکانی که دچار این نشانگان می‌شوند نیز کودکان بخت‌برگشته‌ای هستند که به دلیل ابتلا به کولیک، دایما دل درد دارند و به همین دلیل مرتب در حال گریه کردن هستند.

با همه این حرف‌ها لازم نیست خیلی بترسید و بازی کردن با کودک را کنار بگذارید. قضیه به همین سادگی هم نیست. بالا انداختن کودک، تکان دادن کودک روی پاها، تاب دادن کودک (روی تاب بچه) یا بالا و پایین پریدن با کودک معمولا خطری ندارد و باعث «نشانگان تکان کودک» نمی‌شود. در واقع، برای ایجاد مشکل، نیاز به یک تکان شدید و پرخشونت است که البته یک بزرگسال عصبانی، به راحتی از پس چنین کاری برمی‌آید.

دکتر رابرت بلاک، رییس کمیته کودک‌آزاری آکادمی اطفال آمریکا می‌گوید: «اینکه فقط به والدین بگویید که بچه را تکان ندهند، فایده‌ای ندارد. این را همه می‌دانند که نباید کودک را تکان داد ولی وقتی تحملشان را از دست می‌دهند، همه توصیه‌ها را فراموش می‌کنند.» بنابراین خیلی مهم است که در چنین مواقعی یک برنامه درست داشته باشید تا قبل از اینکه به نقطه انفجار برسید، بتوانید عصبانیت خود را کاهش دهید.

دکتر محمدعلی شهاب‌الدین