سوغاتی دردسر ساز حاجی

آنقدر بدعادت شده ایم که به محض اینکه یکی از اقوام از مکه برمی گردد, اولین چیزی که به ذهنمان می رسد, کلمه سوغاتی است

آنقدر بدعادت شده‌ایم که به محض اینکه یکی از اقوام از مکه برمی‌گردد، اولین چیزی که به ذهنمان می‌رسد، کلمه سوغاتی است.

سوغاتی به خودی خود کلمه زیبایی است. چرا که هیچ کس از هدیه گرفتن بدش نمی‌آید. حالا تصور کنید که این هدیه از سرزمین وحی به دستتان برسد. اما پشت قضیه را که نگاه کنی این هدیه هیچ بار معنوی را به دنبال ندارد فقط یک جنس است که پولی که از سرزمین ما خارج شده را به جیب عرب‌ها وارد کرده و جنسی را به ما رسانده که در اکثر موارد هم به دردمان نمی‌خورد. این اشتیاق ما ایرانی‌ها برای خرید سوغاتی باعث شده که بسیاری از مردم عربستان از قبل ما صاحب پول و ملک و املا ک فراوان شوند و هر سال با نزدیک شدن زمان حج در پوست خودشان نگنجد که «باز هم ایرانی‌ها به مکه می‌آیند و جیب ما را پر می‌کنند» به همین دلیل است که وقتی وارد بازار مکه می‌شوی می‌شنوی:

ده ریال، عشره ریال، ده ریال، عشره ریال. ده ریال تنها واژه‌ای است که این روزها در بازارهای مکه و مدینه بیش از هر واژه دیگری توسط فروشندگانی که اکثر آنان به دلیل مراجعات مکرر ایرانیان برای خرید سوغاتی به زبان فارسی تسلط نسبی پیدا کرده‌اند، به گوش می‌رسد. فروشندگان عرب با دیدن ایرانیان اولین کلمه‌ای را که تکرار می‌کنند، ده ریال است و هنگامی که قصد عبور از مغازه را داری، اعلام می‌کنند که تخفیف نیز می‌دهند، اجناس ده ریالی یا به زبان دیگر دو هزار و ۵۰۰ تومانی، بالاترین آمار سوغاتی زائران ایرانی را به خود اختصاص داده است. میزان استقبال زائران ایرانی از این اجناس به حدی است که برخی از فروشندگان در مکه و مدینه اقدام به ایجاد فروشگاه‌های ده ریالی کرده و از قبل آن سود فراوانی به دست می‌آورند. ولی باید دید اجناس ده ریالی چه اجناسی هستند که زائران ایرانی حاضرند به منظور خرید فله‌ای آنها ساعت‌ها، حتی در وقت نماز یومیه مکه که فروشگاه‌ها تعطیل می‌شوند، پشت درب‌های بسته فروشگاه‌ها زیر آفتاب سوزان گذرانده و به انتظار بازگشت صاحب مغازه بایستند!!

کالاهای ده ریالی را اجناس کم کیفیت چینی تشکیل داده که زائران به دلیل پایین بودن قیمت آن بدون توجه به کیفیت و ماندگاری اهم سوغاتی‌های خود را از آن تهیه می‌کنند. جا افتادن فرهنگ غلط خرید سوغاتی در کشور ما و اشتباه تعبیر کردن فرمایشات پیامبر اکرم(ص) در خصوص لزوم خرید سوغاتی موجب شده که هر ساله در ایام حج، میلیون‌ها تومان ارز از کشور خارج شده و اجناس بی کیفیت چینی جایگزین آن شود.

با وجود اینکه سازمان حج و زیارت در زمینه اسکان، حمل و نقل و تغذیه زائران به مطلوب ترین شکل ممکن عمل کرده و زائران ایرانی در مقایسه با دیگر زائران، از بیشترین تسهیلات در مکه و مدینه برخوردار هستند، ولی هنوز اقدام ویژه ای در زمینه حل معضل سوغاتی زائران و بازگرداندن ارزهای خارج شده، انجام نشده است.

اینکه خرید سوغاتی تاچه اندازه اصل حضور زائران در سرزمین وحی و معنویت حضور در حرمین شریفین را تحت شعاع قرار می‌دهد جای خود دارد.

به نظرمی‌رسد؛ سازمان حج و زیارت با توجه به آمار بالای زائران ایرانی در کشور عربستان در ایام حج، برای حل این مشکل می‌تواند با کمک بخش خصوصی اقدام به راه‌اندازی فروشگاه‌هایی با کالاهای ایرانی در سطح شهر مکه و مدینه کرده و یا فروشگاه‌های زنجیره‌ای مانند شهروند در مکه و مدینه احداث کند که هم معضل سوغاتی زائران حل شده و هم به رشد اقتصادی کشور کمک شود. تردید نیست که برنامه‌ریزی دقیق و فرهنگ‌سازی در میان زائران در ایام حج موجب خواهد شد که حجاج بتوانند در کنار بهره مندی از اهداف اصلی حج و کسب معنویت در حد متعارف و معمول، پایبند به فرهنگ سنتی ایرانی و آوردن سوغاتی برای اقوام خود باشند.

● فلسفه سوغاتی

سوغاتی آوردن یکی از آداب نیکوی ایرانی است، به ویژه آن که از یک مکان مذهبی آورده شود. آنها که سوغاتی می‌آورند اما دو دسته‌اند. عده‌ای چنان سوغاتی می‌آورند که گویی، بازار کشور محل سفر را خریده‌اند و آورده‌اند و عده‌ای هم هستند که حد اعتدال را رعایت کرده و تنها به نیت شاد کردن خانواده و آشنایان، هدیه‌ای می‌آورند. افراط عده‌ای در آوردن سوغاتی، برخی کسانی که تنها و تنها با نگاه تنگ نظرانه اقتصادی به این پدیده مبارک نگاه می‌کنند را به این اندیشه واداشته که مسافران حج، عتبات و سوریه بهتر است اجناس خود را در ایران تهیه کنند و به بستگانشان بدهند غافل از اینکه فلسفه سوغاتی آوردن، چیز دیگری است. رسول اکرم(ص) می‌فرمایند: «وقتی به سفر می‌روید هدیه بیاورید ولو اینکه یک سنگ باشد.» منظور ایشان از سنگ؛ چیزی است که ارزش اقتصادی چندانی ندارد اما به لحاظ اینکه شخص از سفر برگشته در مدت سفر خود، به یاد خانواده و آشنایان بوده، ارزش معنوی بالایی دارد و ایجاد مودت می‌کند.

بنابراین کسانی که به سفر، به ویژه سفرهای زیارتی داخلی یا خارجی می‌روند خوب است که سوغاتی گران قیمت و بی ارتباط به محل سفر نیاورند تا از تجمل گرایی و اشرافی‌گری و هدر دادن سرمایه‌های کشور جلوگیری شود. از طرفی نیکو است که سوغاتی از محل سفر یا زیارت تهیه شود چرا که فلسفه سوغاتی آوردن، نشان دادن این نکته است که فرد به سفر رفته طی ایام سفر، در فکر بستگان و آشنایان خود بوده و آنها را در مکان‌های زیارتی یاد کرده است و این هدیه هم برای اثبات توجه مسافر به اطرافیان در آن ایام محسوب می‌شود. شاید بهترین سوغاتی از مکان‌های زیارتی همچون مکه، مدینه، کربلا، نجف و سوریه چیزهایی مثل عطر، تسبیح، جانماز، مهر و از این قبیل باشد آن هم در مقیاس کم. نه اینکه مصنوعات غرب و شرق عالم اعم از البسه تا اسباب بازی را بیاوریم و فقط ارز مملکت را هدر دهیم.

در سفرهای سیاحتی نیز همین نکته باید مدنظر مسافران و گردشگران ایرانی باشد. یعنی سوغاتی باید از محل سفر تهیه شود اما در حد اعتدال. سالانه هزاران دلار صرف خرید البسه، لوازم آرایش و دیگر مصنوعاتی می‌شود که مسافران ایرانی از غرب و شرق دنیا به کشور می‌آورند و به اقوام و آشنایان می‌دهند یا خودشان استفاده می‌کنند. در حالی که بسیاری از این اجناس در داخل کشور هم تهیه می‌شوند. بنابراین بهتر است با آوردن سوغاتی‌های جدید و کم ارزش به لحاظ اقتصادی اما مفید به فایده، از سفرهای زیارتی و سیاحتی علاوه بر تحکیم روابط دوستانه خود با اطرافیان از هدردادن سرمایه‌های ارزی مملکت بپرهیزیم، افراط و تفریط را کنار بگذاریم و فلسفه سوغات آوردن را مدنظر قرار دهیم.

نویسنده : زهرا مقصودی