نقد ادلّه قطع نماز

کوته‌اندیشانی که مشغول علم حدیث‌اند بی‌آنکه حقیقت و ابعاد یک روایت را بدانند، با چنگ و دندان بر آن فرو می‌افتند و سپس ناآگاهانه برای دین، قیامت به پا می‌کنند. به عنوان مثال …

کوته‌اندیشانی که مشغول علم حدیث‌اند بی‌آنکه حقیقت و ابعاد یک روایت را بدانند، با چنگ و دندان بر آن فرو می‌افتند و سپس ناآگاهانه برای دین، قیامت به پا می‌کنند. به عنوان مثال آنچه را که سبب قطع نماز می‌شود، در نظر بگیرید. به حدیثی دست انداخته‌اند که می‌گوید، زن خر و سگ سیه نماز را قطع می‌کنند. (یعنی چنانچه زن، خر و سگ سیاه از جلو نمازگزار عبور کنند، نمازش باطل می‌شود.) جمهور فقها این حدیث را رد نموده‌اند و به سلسله احادیثی دیگر استدلال نموده‌اند مبتنی بر اینکه هیچ چیز نماز را قطع نمی‌کند. وانگهی پیامبر در حالی نماز می‌خواند که همسرش عایشه، جلوی او به پهلو خوابیده بود. همچنین ابن عباس سوار بر الاغی از جلو گروهی که نماز می‌خواندند رد شد. این عمل ابن عباس سبب فاسد شدن نماز آنان نگردید. سگ‌ها، چه سیاه و چه سفید با هم برابر و یکسانند.

شیخ احمد شاکر که از جمله بزرگان و علمای سلفیه به شمار می‌رود در توضیح و تشریح این قضیه دیدگاهی دارد که ارزش آن را دارد تا در اینجا ذکر شود.

او در یادداشت‌های خود بر «المحلی» ی ابن حزم در سیاق این حدیث می‌گوید:

«از عمر بن عبدالعزیز شنیدم که از عیاش بن ابی ربیعه نقل می‌کرد که گفت: روزی پیامبر با اصحاب خود نماز می‌خواند که به ناگاه خری از جلو ما رد شد. عیاش گفت: سبحان الله! چون پیامبر نمازش را تمام کرد گفت: چه کسی سبحان الله گفت؟ عیاش گفت: من بودم ای رسول خدا! شنیدم که خر نماز را قطع می‌کند. پیامبر خدا (ص) فرمود: نماز را هیچ چیز قطع نمی‌کند. »

در شرحی که بر «التحقیق» ابن جوزی انجام داده‌ام پس از نقل این حدیث گفته‌ام: این سند صحیح است.

شیخ مطالبی را تشریح نموده که نیازمند توضیح اند. پس از آن گفته است:

«این حدیث با صراحت دلالت بر این دارد که احادیثی که در آن‌ها حکم قطع شدن نماز از رد شدن زن، خر و سگ آمده منسوخ گردیده‌اند.

عیاش شنیده بود که رد شدن خر سبب قطع و فساد نماز می‌گردد. او از جمله پیشقراولان مسلمان است که دو بار هجرت نموده (یک بار به حبشه و یک بار به مدینه) پس از آن در مکه محبوس گردیده است. همچنانکه در صحیح بخاری و صحیح مسلم آمده پیامبر در قنوت برایش دعا می‌کرد. عیاش حکم نخست را دانسته، اما منسوخ گردیدن آن از او پوشیده مانده است.

بدین جهت پیامبر پس از آن او را آگاه ساخت که نماز را چیزی قطع نمی‌کند ... شیخ شاکر می‌افزاید: این، تحقیقی است دقیق و استدلالی است ظریف و ندیده‌ام پیش از من کسی دست به آن زده باشد. »

من از کسانی نیستم که بر فراز اختلاف فقهی عمارت‌ها می‌سازند. آنچه برایم اهمیت دارد، نام و آوازه‌ی اسلام است. به خصوص زمانی که یک فرد متعصب به اروپا یا امریکا سفر می‌کند و آنجا برای مردم یادآور می‌شود که زن، سگ و خر زمان رد شدن از جلوی نمازگزار در فاسد شدن نماز او با هم برابر و یکسانند. برای چنین شخصی بهتر است از جمهور فقها پیروی نماید یا به سکوت پناه ببرد و از آشوب جلوگیری نماید و نام و آوازه‌ی اسلام را غبارآلود نکند.

زمانی که در یکی از نوشته‌هایمان نوشته بودیم که سنت بدون فقه وجود ندارد، می‌خواستیم جلو مردمانی را بگیریم که یکی از کتاب‌های حدیث را از کتابفروشی می‌خرند، و پس از آن بی‌درنگ حدیثی را از آن مطالعه می‌کنند. بی آنکه بدانند ماقبل و مابعد آن چیست و در نهایت آشوب و غوغایی به پا می‌کنند که گاه در آن میان خون‌ها ریخته می‌شوند.

در تاریخ گذشته‌ی ما، شکستن پیمان بیعت به معنی شورش مسلحانه علیه دستگاه خلافت بوده است. اما اکنون در اذهان برخی از جوانان به این مفهوم مبدل شده که شخص از یکی از جماعت‌های فعال در حوزه‌ی اسلامی جدا شود و ولاء جوانی را که به عنوان امیر آن جماعت تعیین گردیده، نپذیرد. احکام فقهی فراوانی گسترش یافته که ناشی از این فهم و برداشت سطحی می‌باشند.

نویسنده: محمد غزالی مصری

مترجم: داود ناروئی