یک نمونه کفش را نمی توان برای همه به عنوان کفش طبی به کار برد

گفت وگو با دکتر محمدرضا امیدظهور متخصص طب فیزیکی و توانبخشی

تا حدود ۲۰ سال قبل، اکثر افرادی که برای درمان دردهای عضلانی اسکلتی به درمانگاه‌های فیزیوتراپی و ارتوپدی مراجعه می‌کردند، افراد بالای ۵۵ تا ۶۰ سال بودند ولی امروزه این سن به ۳۰ سال کاهش پیدا کرده و پزشکان شاهد مراجعه بیمارانی با سنین ۳۰ تا ۵۰ سال با دردهای گردن، زانو، کمر و مفاصل به مراکز درمانی هستند. بیش از ۸۰درصد از افراد حداقل یک‌بار در طول زندگی خود کمردرد را تجربه می‌کنند. همه این آمارها باعث شده طب فیزیکی و توانبخشی مورد توجه ویژه‌ای قرار گیرد. پیشرفت‌های فناوری و ورود وسایل جدید نیز به کمک این رشته آمده تا شاید کمی از دردها و مشکلات اسکلتی و عضلانی مردم بکاهد. اما با وجود همه این تفاسیر بسیاری از ما طب فیزیکی را تنها در قالب فیزیوتراپی و توانبخشی می‌شناسیم و کمتر از پیشرفت‌های این طب و تحولاتی که در این رشته به وجود آمده اطلاع داریم. دکتر محمدرضا امیدظهور متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، مدیر گروه بیومکانیکال مرکز علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی تهران و رییس مرکز جامع توانبخشی امید در مورد این رشته توضیح می‌دهد.

آقای دکتر، شما به عنوان متخصص طب فیزیکی چه تعریفی از این رشته دارید؟ به طور کلی طب فیزیکی چیست و چگونه به وجود آمد؟

بهترین جمله‌ای که بیانگر طب فیزیکی و توانبخشی است شاید جمله‌ای باشد که دکتر کروزن در هنگام تصویب این رشته در هیات بورد بیان کرد: «ما به سال‌های عمر افزوده‌ایم حال بگذارید عمر را به این سال‌ها بیفزاییم.»

طب فیزیکی رشته‌ای است که از شیوه‌های مختلف مانند سرما و گرما برای درمان بیماری‌ها کمک می‌گیرد. درواقع این طب ترکیب روش‌های رایج درمانی با مدالیته‌های مختلف فیزیکی است و در رویکرد آن افزایش کیفیت زندگی و بهبود عملکرد فرد قرار دارد. در سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم با افزایش آمار معلولان توانبخشی نیز به طب فیزیکی اضافه شد. در طب فیزیکی تلاش می‌شود سطح زندگی یک معلول با وجود نقص‌هایی که دارد بالا برده شود. این کار با استفاده حداکثری از آن میزان عصب و عضله‌ای که در عضو قطع‌شده یک بیمار مانده یا با ساخت یک اندام مصنوعی انجام می‌شود. طب فیزیکی و توانبخشی یک رویکرد چندرشته‌ای دارد و بسته به نوع بیماری، افراد دیگری مانند شنوایی‌سنج، کاردرمانگر، فیزیوتراپیست، گفتاردرمانگر و تکنیکال ارتوپد، متخصص طب فیزیکی را در این راه یاری می‌کنند. در واقع متخصص طب فیزیکی جایگاه یک رهبر ارکستر را دارد که سازهای مختلف را با هم هماهنگ می‌کند. شما تصور کنید خانمی دچار آرتروز زانو شده است، درمان‌های رایج برای او مصرف ضد التهاب‌ها و فیزیوتراپی است. اما طب فیزیکی کلی‌تر نگاه می‌کند. پرانتزی شدن زانو در آرتروز به قسمت‌های داخلی زانو فشار وارد می‌کند به همین دلیل ما تلاش می‌کنیم راستای قرار‌گیری زانو را درست کنیم تا از این فشارها کاسته شود.

آیا طب فیزیکی به پیشگیری هم توجه دارد یا تنها به درمان می‌پردازد؟

در طب فیزیکی پیشگیری بحث مهمی است و جایگاه ویژه‌ای دارد. ساختمان بدن آسیب‌پذیر است و اگر در راستای مناسب به آن فشار وارد نشود یا قوس‌های طبیعی کم یا زیاد شود فشارها بیشتر می‌شود و عوارض زیادی برای فرد دارد. به طور مثال زانوی پرانتزی یکی از بیماری‌های شایع در میان کودکان است یا بچه‌هایی که پای آنها به سمت داخل انحراف دارد یا روی پنجه پا راه می‌روند. اگر این انحرافات در کودکی تشخیص داده شوند با درمان‌های ارتوتیک یا حرکات اصلاحی قابل درمان هستند اما اگر این مشکلات با بچه‌ها بماند و آنها بزرگ شوند به احتمال زیاد به عمل جراحی نیاز پیدا می‌کنند. مورد دیگر گودی کمر است که اگر در کودکی تشخیص داده شود مانع از عوارضی مانند دیسک کمر یا سرخوردگی مهره‌ها می‌شود. در والدین نیز به همین صورت است. مشکلاتی مانند گودی کمر، قوز یا کمردرد عموما ریشه استخوانی ندارند و اگر زود تشخیص داده شوند، می‌توان آنها را با درمان‌های فیزیکی و ورزش‌های اصلاحی درمان کرد. انحرافات بزرگ در ستون فقرات واضح است و مطمئنا افراد برای درمان آن اقدام می‌کنند اما برخی انحرافات در ستون فقرات وجود دارد که در نگاه اول قابل تشخیص نیستند. رویکرد جدید طب فیزیکی در دنیا نیز این است که این انحرافات را تشخیص داده و درمان کند تا مانع از عوارض بعدی شود.

به چه صورت می‌توان این انحرافات را تشخیص داد؟

سیستم‌های جدیدی برای ارزیابی انحرافات مختلف مفاصل از کف پا تا ستون فقرات وجود دارد که راستای درست قرار‌گیری مفصل را چک می‌کند و انحرافات را نشان می‌دهد. این سیستم‌ها در کشور ما در مرکز توانبخشی امید نیز وجود دارد. ما با این اطلاعات حرکت می‌کنیم. در برخی مواقع تنها ورزش‌های اصلاحی به بیمار داده می‌شود و گاهی هم مداخلات ارتوتیک صورت می‌گیرد. فناوری ما را در این زمینه هم راهنمایی می‌کند. در گذشته برای ساخت بریس‌های مورد نیاز ستون فقرات باید با قالب‌های گچی بدن بیمار اندازه‌گیری می‌شد اما اکنون اسکنرهایی ساخته شده که با نور سفید یا لیزر کار می‌کنند. این اسکنر دور بیمار حرکت می‌کند و حجم بریس مورد نیاز را اندازه می‌گیرد. البته به دلیل اثرات جانبی که لیزر بر روی چشم دارد استفاده از اسکنر نور سفید ترجیح داده می‌شود.

این فناوری‌های جدید چه کاربردی در زمینه ساخت اعضای مصنوعی برای افراد معلول و قطع عضوشده دارد؟

مشکل مهم در ساخت پروتزها محل وصل شدن آن به بدن است که اگر درست تنظیم نشود فشار زیادی به آن قسمت وارد می‌کند. همان سیستم گچ گرفتن که در ساخت بریس به کار می‌رود در زمینه ساخت اندام مصنوعی نیز مطرح است. به طور مثال زمانی که پای یک فرد قطع می‌شود برای ساخت عضو پای او را گچ می‌گیرند و از آن قالب تهیه می‌کنند. اما اسکنر این قابلیت را دارد که با اسکن کردن نقاط پرفشار را شناسایی کند تا اندام بهتری ساخته شود. ضمن اینکه محل اتصال عضو به بدن نیز بهتر تنظیم می‌شود. البته باید به این موضوع هم اشاره کنم که در مرکز توانبخشی امید پس از ساخت اندام مصنوعی، کاردرمان‌ها به شخص طرز استفاده از این اندام را می‌آموزند. به طور مثال به فردی که پای مصنوعی دریافت می‌کند آموزش داده می‌شود چگونه روی سطح صاف، شیبدار و پله راه رود. ما همه این سطوح را در مرکز قرار دادیم و تلاش می‌کنیم از حداقل امکانات فرد استفاده کنیم تا او را به زندگی طبیعی بازگردانیم.

ارزیابی دقیق مشکلات اسکلتی کودکان و تشخیص و درمان به موقع آنها مهم‌ترین موضوع برای ماست اما در کنار این موضوع به والدین هم توجه ویژه‌ای داریم و تلاش می‌کنیم با تشخیص به موقع ناراحتی‌های آنها از عوارض بعدی جلوگیری کنیم. ساخت اندام‌های مصنوعی با کمک اسکنر و ارزیابی و ساخت وسیله حرکات اصلاحی، همچنین ساخت ارترهای مختلف برای بیماران فلج اطفال قدیمی از دیگر اقدامات ما در این مرکز است. اقدام دیگر ما ساخت کفی، کفش و صندل‌های طبی برای افراد است. متاسفانه این روزها در فروشگاه‌ها و حتی داروخانه‌ها کفش‌هایی به عنوان کفش یا صندل طبی به فروش می‌رسد که اصلا طبی نیستند و تنها کفش‌های راحتی هستند. کفش طبی برای هر فرد مانند عینک است. در واقع یک نمونه کفش را نمی‌توان برای همه به عنوان کفش طبی به کار برد. همان‌طور که عینک افراد مختلف با هم متفاوت است و کسی نمی‌تواند عینک دیگری را به چشم بزند. ما در مرکز جامع توانبخشی امید برای افرادی که مشکلات اسکلتی دارند، افرادی که بیماری دیابت دارند و در معرض خطر زخم پا هستند، خانم‌های باردار و همچنین ورزشکاران کفش یا کفی‌های طبی می‌سازیم تا از دردها و مشکلات مزمنی که ممکن است به آن دچار شوند جلوگیری شود.

این اقدامات چه تاثیراتی در کاهش هزینه‌های درمان دارد؟

اگر ما به پیشگیری بیشتر از درمان توجه کنیم مطمئنا می‌توانیم تا حدود زیادی از هزینه‌های سربار درمان بکاهیم. به‌ویژه این موضوع زمانی خود را بیشتر نشان می‌دهد که می‌بینیم ‌درصد بیماری‌های اسکلتی عضلانی یا ازکارافتادگی در کشور ما بالاتر از سایر کشورهاست. البته باید به این مساله هم توجه داشت که اقدامات پیشگیرانه لزوما مانع از بروز آسیب‌ها و عوارض بعدی نمی‌شود. یعنی افرادی هم هستند که با وجود همه اقدامات پیشگیرانه باز هم دچار کمردرد یا دیسک کمر و مشکلات دیگر می‌شوند اما ‌درصد بروز آسیب در این افراد کمتر است و همچنین باعث کاهش میزان جراحی‌ها می‌شود.

جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به سایت www. omidclinic. ir مراجعه کنید.

رضا حسینمردی