آیا زمان تجدید نظر در مناسبات تهران مسکو فرا نرسیده

طی ماه ها و هفته های اخیر, موضع گیری مقامات روسیه در قبال ایران و پرونده هسته ای آن به نحو ملموسی تغییر کرده به نحوی که افزایش همراهی آن ها با مقامات کاخ سفید به نحو قابل تأملی با فشار بر تهران برای عقب نشینی از مواضع اصولی خود و قبول تحمیل های غرب هم زمان شده است

طی ماه‌ها و هفته‌های اخیر، موضع‌گیری‌ مقامات روسیه در قبال ایران و پرونده هسته‌ای آن به نحو ملموسی تغییر کرده به نحوی که افزایش همراهی آن‌ها با مقامات کاخ سفید به نحو قابل تأملی با فشار بر تهران برای عقب‌نشینی از مواضع اصولی خود و قبول تحمیل‌های غرب هم‌زمان شده است.

این روند به نحوی است که اخیراً هیلاری کلینتون نیز از کسب موافقت مسکو برای رأی مثبت به قطعنامة چهارم تحریم علیه ایران سخن به میان آورده است. افزون بر این، اهمال روسیه در انجام به موقع تعهدات خود در قبال ایران از جمله در تکمیل نیروگاه بوشهر و تحویل موشک‌های اس‌۳۰۰ نیز اسباب آن شده تا برخی در ایران از ضرورت تجدیرنظر در مناسبات تهران- مسکو سخن به میان آورند. این در حالی است که بعضی دیگر از کارشناسان ایرانی بر این باورند که مقامات کشورمان باید با در پیش‌ گرفتن دیپلماسی هوشمندانه‌تر در قبال روسیه، روابط را از جنبه‌ای سازنده‌ مورد بازبینی قرار دهند.

طی یک دوماه اخیر شاهد عقب‌نشینی کرملین از مواضع پیشین خود در خصوص عدم مشارکت در تحریم احتمالی ایران ومخالفت با قطعنامه احتمالی تحریم علیه ایران بودیم. بگونه ای که مدویدیف چندی پیش از احتمال مشارکت کشورش در تحریم ایران در صورتی که تهران به تعهدات بین المللی خود عمل نکند سخن به میان آورد. او کلید خروج تهران از اوضاع کنونی را رویکرد مسئولانه ایران در قبال مطالبات سازمان‌های بین المللی دانست و چندی‌ پیش نیز در دیدار با رئیس جمهور برزیل در مسکو تصریح کرد؛ «من سعی می‌کنم مثل آقای لولا خوش بین باشم، احتمال می‌دهم ۳۰ درصد آقای لولا در تهران موفق شود (در مورد جلب تهران به حل مشکل هسته‌ای). از ایران می خواهم به نظرات رئیس جمهور برزیل توجه کند. ایران پیش از آنکه متحمل تحریم‌های بیشتری شود فرصت چندانی برای گفتگو ندارد، این دیدار (روسای دول ایران وبرزیل) آخرین شانس ایران قبل از تصویب هر قطعنامه ای است».

قابل توجه و تامل است که مسکو همواره در شورای امنیت سازمان ملل (چهار بار (سه قطعنامه و یک بیانیه) علیه ایران رای داده است. مسکو در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز یک بار علیه ایران رای داده، همواره از استراتژی غربی‌ها علیه تهران حمایت کرده و صرفا در مورد تاکتیک‌های آنها در این خصوص بازی‌های تاکتیکی کرده است. از سوی دیگر سرگئی لاورف، وزیر خارجه روسیه نیز ضمن تاکید بر مواضع رئیس خود سخنی قابل تامل بر زبان جاری ساخت که حاکی از بازی مسکو با کارت ایران است. وی گفت روسیه به تعهد خود مبنی بر اجرای قرداد اس-۳۰۰ عمل خواهد کرد، اما پیش از آن چند مسئله وجود دارد که سامان بخشیدن به آنها ضرورت دارد. به تاکید وی، یکی از آنها اجتناب از عملکردهایی است که می‌تواند به بی ثباتی منطقه منجر شود و رعایت آن یک اصل است...

لاورف به مشکل فنی در رابطه با اس -۳۰۰ اشاره نکرد. در واقع باور و پذیرش اینکه مسکو برای تکمیل اس-۳۰۰ با مشکل فنی مواجه است سخت است، چرا که روس‌ها در تولید تسلیحات در سطح بالائی قرار دارند. بگونه‌ای که اس-۳۰۰ برای آنها قدیمی شده و به دنبال آن اس-۴۰۰ هم تولید کرده‌اند و در حال حاضر نیز سخن از استقرار مجموعه‌های موشکی -عملیاتی اسکندر در منطقه لنینگراد می‌کنند.

البته اینکه مسکو با طرح بهانه مشکل فنی، توانائی خود را زیر سوال می‌برد قابل تامل است، اما سوال این است که در برابر این رفتار چه مابازاء‌هائی از آمریکا و غرب دریافت می‌کند؟ اخیراً لاورف نیز با حمایت از تحریم‌های همه جانبه علیه ایران از مسیر شورای امنیت با تحریم‌های یک‌جانبه ایران از سوی آمریکا مخالفت نموده که این مخالفت را نباید حمایت از ایران تلقی نمود، بلکه در راستای بازی‌های مسکو در عرصه جهانی و رقابت نسبی این کشور با سایر قدرت‌ها قابل ارزیابی است.

در همین راستا پس از اعلام مواضع تهران در نشست اخیر، بازنگری پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای در نیویورک، معاون وزارت خارجه روسیه گفت: «هر تحریمی علیه ایران باید پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را تقویت کند». این سخنان سرگئی ریابکوف حاکی از عدم پذیرش نظرات ایران در کنفرانس بازنگری را به ذهن متبادر می‌سازد. مسکو در رابطه با نیروگاه اتمی بوشهر نیز بیش از ۱۰ سال است که با ایران بازی می‌کند و پتانسیل خود را در رابطه با ساخت نیروگاه اتمی زیر سوال برده است، اما ما بازاء این اقدام خود را نیز از رقبای خود دریافت می‌کند.

با این اوصاف آیا امید آقای صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی مبنی بر راه‌اندازی نیروگاه بوشهر در بهار ۱۳۸۹ که یک ماه بیشتر از بهار باقی نمانده محقق خواهد شد؟ بدیهی است که بسیار بعید است.

ناگفته نماند که وزیر خارجه روسیه اواخر سال جاری میلادی و نخست وزیر این کشور اواسط سال جاری میلادی را برای راه اندازی نیروگاه بوشهر مطرح کرده اند؟! این در حالی است که سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی چندی پیش در این خصوص اظهار داشت؛ «تصور این است که در سال ۸۹ نیروگاه اتمی بوشهر بتواند فعالیت‌های عمومی خود را آغاز کند. البته گفته می‌شود از مرحله تست تا ورود برق نیروگاه به مدار مدتی طول می‌کشد!» این اظهارات بیانگر آن است که مقامات دو کشور نمی‌دانند دقیقا نیروگاه اتمی بوشهر چه زمانی راه اندازی خواهد شد؟ از آنچه فوقا مذکور افتاد و با توجه به کم وکیف مناسبات تهران –مسکو و رویکردهای کرملین نسبت به تهران چنین می توان ارزیابی کرد که؛

۱) مسکو بیشتر در کنار رقبای غربی خویش است تا در کنار تهران.

۲) تلاش‌های مسکو در راستای تحریم ایران و توقف غنی‌سازی اورانیوم از سوی تهران بیشتر از تلاش‌هایش در راستای تکمیل و راه‌اندازی نیروگاه اتمی بوشهر است.

۳) مسکو اگر بیشتر از غربی‌ها از غنی‌سازی اورانیوم در ایران نا‌خرسند نباشد کمتر از آنها آزرده خاطر نخواهد بود.

بنظر می رسد مسکو تا زمان حل و فصل نهائی پرونده هسته‌ای ایران، درخصوص راه اندازی نیروگاه بوشهر تعلل نماید و سیستم پدافند هوائی اس-۳۰۰ را به ایران تحویل ندهد. به ویژه انکه وزیر خارجه آمریکا در همین خصوص به مسکو هشدار جدی داده است. کرملین تصور می‌کند که منافع ملی روسیه از طریق بازی با کارت ایران تامین می‌شود نه همکاری صادقانه با ایران. این شیوه‌ای تاریخی از سوی روس‌ها در دوران‌های مختلف تاریخ روابط خارجی‌شان بوده است. با نگرش به نحوه رفتار روس‌ها در قبال ایران ضرورت تجدید‌نظر در روابط تهران با مسکو ناگزیر است. البته ارزیابی استراتژی سیاست خارجی ایران و آسیب‌شناسی آن بصورت کلی نیز امری حیاتی است چرا که در حال حاضر هزینه‌های سیاست خارجی بسیار فراوان، اما سود آن بسیار اندک است.

نویسنده: دکتر افشار سلیمانی، سفیر سابق ایران در آذربایجان

ایراس