فناوری سلامت استفاده بهینه از منابع حوزه بهداشت و درمان

اكثریت تصمیمات مربوط به فنآوری های سلامت شامل دارو, تجهیزات پزشكی, نرم افزارها یا دستگاهها, روشهای درمانی و شیوه های مدیریت و ارائه خدمات به طور سنتی توسط متخصصان و مدیران حوزه سلامت, خصوصاً پزشكان اتخاذ می گردد

این نوشته تلاش می‌نماید ضمن معرفی " ارزیابی فنآوری سلامت " كاربرد ‏HTA‏ در تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد و ابعاد تحلیلی و ارزیابی فنآوری را با توجه به پیشینه این روش سیستماتیك مرور نماید.

● مقدمه

اكثریت تصمیمات مربوط به فنآوری های سلامت (شامل دارو، تجهیزات پزشكی، نرم افزارها یا دستگاهها، روشهای درمانی و شیوه های مدیریت و ارائه خدمات ) به‌طور سنتی توسط متخصصان و مدیران حوزه سلامت، خصوصاً پزشكان اتخاذ می‌گردد.

در بیشتر موارد چنین تصمیم گیری‌هایی نیازمند اطلاعات معتبر و مفید در زمینه كاركرد واقعی یك فنآوری و فاصله اثربخشی آن تا میزان ادعا شده در تبلیغات این فنآوری‌ها و نیز شناخت نتایج غیرقابل انتظار آنها، است، حتی در قرن بیست و یكم و با وجود دنیای گسترده و متنوعی از اطلاعات پایه، مطالعات ‏RCT‏ و پژوهشهای بالینی و مدیریتی، مبنای عمده قضاوت درخصوص انتخاب و استفاده از یك فنآوری‎ ‎مشاهدات تجربی افراد و تبلیغات تجاری، بازار سلامت است.

از سوی دیگر در سالهای اخیر دایره كسانی كه " نیاز به دانش بیشتر در مورد فنآوری سلامت دارند"، گسترده شده و علاوه بر ارائه كنندگان خدمات، سیاستگذاران، محققان قانونگذاران، مدیران واحدها، مهندسان پزشكی، مدیران كمپانی های دارویی، صنایع و تجهیزات پزشكی و بیماران و خانواده های ایشان نیز می‌بایست بیشتر در مورد فنآوری‌های سلامت بدانند و جهت رسیدن به این شواهد، علاوه بر اطلاعات ایمنی، ریسك و خطرات فنآوری، میزان اثربخشی آزمایشگاهی آن، اطلاعات اثربخشی در شرایط معمول، آثار اقتصادی و كیفیت زندگی به‌دست آمده از استفاده فنآوری و نكات اخلاقی مربوطه و نیز ابعاد فرهنگی و اجتماعی كاركرد و توسعه پراكندگی یك فنآوری، مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرد.

‏بر این اساس مدیران و تصمیم گیرندگان بخش سلامت برای اتخاذ تصمیم آگاهانه و مبتنی بر شواهد در خصوص انتخاب و استفاده از فنآوری‌ها نیاز به ارزیابی سیستماتیك و چند جانبه از آثار بالینی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از توسعه و پراكندگی استفاده از فنآوری‌ها دارند.

ارزیابی فنآوری سلامت رویكردی است كه می‌تواند با استناد به معتبرترین شواهد موجود به تحلیل عینی ویژگیها، آثار و عواقب معرفی یك فنآوری به ارائه‌كنندگان خدمات یا چگونگی ادامه استفاده از فنآوری‌های موجود، بپردازد. مفهوم واژه فنآوری سلامت به‌طور گسترده ای تعریف شده است و داروها، تجهیزات پزشكی و روشهای درمانی و نیز روشهای سازماندهی و مدیریت ارائه خدمات را در بر می‌گیرد.

اجزای اصلی فرآیند ‏HTA‏ شاملی دو بخش " تهیه یك گزارش ارزیابی " و " ارائه و ترویج نتایج و یافته‌های حاصلی از ارزیابی " است بنابراین كیفیت مناسب گزارش و استفاده مؤثر از آن برای تاثیر‌گذاری بر تصمیم‌گیرندگان و مدیران سیستم‌های خدمات سلامت به‌منظور انتخاب و استفاده از فنآوری سالم از الزاماتHTA‏ است.

▪ در ارزیابی فنآوری جنبه های متفاوتی از یك فنآوری مورد مطالعه و بررسی واقع می‌گردد كه این ابعاد عبارتند از:

ـ ایمنی‏ (‏Safety‏ ): اطلاعات مربوط به عوارض جنبی یا زیان‌های ناشی از فنآوری كه توسط موسسات كنترل‌كننده بین‌المللی به ثبت رسیده است یا از طربق منابع و مقالات، ویژگیهای ایمنی و تاثیرهای جانبی یك فنآوری یا روش درمانی ذكر گردیده است،‏

ـ اثر بخشی ایده آل (‏Efficiency‏ ): عملكرد ایده‌آل یك فنآوری در شریط مطلوب یا شرایط بهترین تجربه، ‏

ـ اثربخشی معمول‎ Effectiveness )‎‏): عملكرد در شرایط معمول "به‌عنوان مثال زمانی كه فنآوری به‌طور گسترده در سیستم خدمات مورد استفاده قرار گیرد،

ـ آثار اقتصادی‏ (‏Economic Impact‏ ): هزینه های فنآوری و منافع حاصل از فنآوری و اینكه آیا استفاده از فنآوری مورد نظر بیشترین ارزش حاصل از سرمایه را ایجاد خواهد كرد،

ـ عدالت‏ (‏Equity ‎‏) : گستره و توزیع در دسترسی به فنآوری، ‏

ـ مسائل اخلاقی‏ (‏Ethical Issues‏ ): نتایج و آثار فنآوری بر وضعیت سلامت و حقوق استفاده‌كنندگان.‏

اگر همه ابعاد مذكور در یك گزارش ارزیابی فنآوری مورد توجه قرار گیرد. یك توصیف و تحلیل جامع از فنآوری در دسترس خواهد بود اگر چه به‌دلیل عدم ضرورت پرداخت همه جانبه به موضوع، گزارشاتHTA‏ معمولاً معطوف به برخی محورهای فوق بوده و به‌طور جزئی‌تر و دقیق‌تر به توصیف یك یا دو بعد حائز اولویت فنآوری می‌پردازند چراكه محققان ارزیابی فنآوری معمولاً به یك سوال ویژه یا نیاز اختصاصی مدیران واحدهای سلامت پاسخ می‌گوید و گزارش می‌بایست بر این سوال یا نیاز تمركز یابد.

علاوه بر سنتز و تحلیل اطلاعات و نتایج به‌دست آمده در فرآیند ارزیابی، یك گزارش ارزیابی می‌بایست در پایان پیشنهادات و توصیه های لازم را بر پایه شواهد موجود، برای التفات و اتخاذ تصمیم آگاهانه توسط سیاستگذاران ارائه نماید.‏

فنآوری سلامت شامل كالاها و خدماتی است كه توسط بازارهای ملی و بین‌المللی ارائه می‌گردد. بنابراین با توجه به هزینه بالای تولید فنآوری‌ها و نیز هزینه های سرسام آور مصرف گسترده آنها و روند فزاینده جهانی شدن كالاها و خدمات و فنآوری‌های ارتباطی، ایده ارزیابی و تنظیم قواعد معرفی و توزیع و استفاده از فنآوری در كشورهای توسعه یافته در سطوح ملی و بین‌المللی ظهور كرد.

در سطح ملی شیوه ارزیابی و تنظیم قواعد انتخاب و استفاده بر اساس ویژگی‌های سیستم سلامتی یك كشور و قوانین تجاری آن انجام می‌شود. در كشورهایی كه سیستم‌های سلامتی به‌طور عمده از طریق بخش عمومی تامین مالی می‌شود مثل كانادا، سوئد، نروژ و انگلیس و اسپانیا، موسسات دولتی ‏HTA‏ یا موسساتی با ارجحیت بودجه دولتی شكل گرفته اند و تمركز عمده این سازمانها بر فنآوریهای گرانقیمت متمركز بوده و ندرتاًً به ارزیابی سایر فنآوریها می‌پردازد.

این سازمان بعنوان یك رسالت نهادینه سازی ‏‎ HTA‎در فرآیند سیاستگذاری و مدیریت را دنبال می‌كند.

در برخی كشورها مثل فنلاند، دانمارك، سوئیس، استرالیا و ایتالیا و آمریكا موسسات آكادمیك و غیر وابسته یا خصوصی برای ارزیابی فنآوری‌ها و افزایش هزینه اثربخشی خدمات تاسیس شده اند، این امر به ویژه در كشورهایی كه بخش خصوصی سهم قابل توجهی از خدمات را اداره می‌نماید و نظام دولتی از توانایی مدیریتی علمی و اجرایی متناسب با حجم خدمات و هزینه های فنآوریك برخوردار نیست، واقع گردیده است.

در كانادا علاوه بر ‏‎ ) Canadian Coordination Office for HT‎‏ ‏CCOHTA‏ ) شش سازمان ‏HTA‏ دولتی، خصوصی و دانشگاهی فعالیت می‌نمایند.در ایالت متحده آمریكا موسسات خصوصی سلامت توجه ویژه‌ای به ‏HTA‏ داشته و نقش علمی و حرفه‌ای خاصی در ارزیابی فنآوری‌ها دارند و رویكرد ارزیابی‌ها از تنظیم قواعد و شیوه های انتخاب در سطح كـلان‎ ‎‏(‏Macro Level‏) به اصلاح روشهای انتخاب و استفاده از فنآوری‌ها در سطـح خـرد‎ ‎‏ (‏‎ Micro level‎‏ ) برای ارتقاء بهره‌وری، متمایل گردیده است.

‏HTA‏ در كشورهای در حال توسعه نیز به سرعت در حال گسترش است به‌ طوری‌كه در مالزی، فیلیپین، تایلند، چین و پاكستان سازمانهای ‏HTA‏ شكل گرفته اند. موسسه ارزیابی فنآوری سلامت ایرانیان‏IRAHTA)‎‏ ‏‎ ‎در سال ۲۰۰۶ تاسیس شده است تا ضمن معرفی و نهادینه سازی نیاز به ارزیابی در سطوح كلان و خرد (‏Macro and Micro Level‏) به غنای فرآیند تصمیم گیری مدیران و سیاستگذاران بخش دولتی و خصوصی در خصوص فنآوری‌ها، بیافزاید.‏

در سطح بین‌المللی موسسات ‏‎ ISTAHC‎در سال ۱۹۸۵ با عضویت ۳۰ كشور تاسیس گردیده است و كارگروه ‏HTA‏ در كشورهای در حال توسعه در متن آن در سال ۱۹۹۶ شكل گرفته است به‌علاوه ‏INAHTA‏ به‌عنوان شبكه بین المللی ارزیابی فنآوری سلامت با عضویت ۲۲ موسسه در كشورهای آمریكا، اروپا و اقیانوسیه در سال ۱۹۹۳ شكل گرفته است در سال ۱۹۹۴ نیز اتحادیه اروپا برنامه ‏‏ ‏Eur-Assess‏ را به منظور ارزیابی همه جانبه مداخلات اصلاح طلبانه بخش بهداشت پایه‌ریزی نمود.

سازمان جهانی بهداشت ‏WHO، از حدود دو دهه پیش به ارزیابی فنآوری سلامت توجه ویژه نمود. از سال ۱۹۷۰ گزارشات فنی‏WHO‏( ‏Technical WHO Report‏) توسط گروههای مختلف كارشناس و حرفه‌ای تدوین شده كه زمینه اصلی آنها انتخاب مناسب، استفاده منطقی و كنترل كیفیت برنامه‌ها و خدمات در ابعاد توسعه سلامت، فنآوری های پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری‌ها است.

نویسنده: دکتر سیما مرزبان

منابع

Reinhard Busse, Chair BEST PRACTICE IN UNDERTAKING AND REPORTING HEALTH TECHNOLOGY ASSESSMENTS International Journal of Technology Assessment in Health Care, ۱۸:۲ (۲۰۰۲), ۳۶۱-۴۲۲.Copyright c_ ۲۰۰۲ Cambridge University Press.‎

Hailey D , ,Health Technology Assessment Evidence-Based Medicine And healthcare Singapore Med J ۲۰۰۶

‎Developing Health Technology Assessment in Latin America and the Caribbean The Pan American Health Organization ISBN ۹۲ ۷۵ ۰۷۳۷۷۷-۵ ۱۹۹۸

G. Mowatt When and how to assess fast-changing technologies: a comparative study of medical applications of four generic technologies ,Health Technology Assessment ۱۹۹۷; Vol. ۱: No. ۱۴‎

Begg CB. Biases in the assessment of diagnostic tests. Stat Med. ۱۹۸۷;۶(۴):۴۱۱-۲۳.

Thornbury JR, Fryback DG. Technology assessment − an American view. Eur J Radiol. ۱۹۹۲;۱۴(۲):۱۴۷-۵۶.

Busse R, Orvain J, Velasco M, et al. Best practice in undertaking and reporting health technology assessments. Int J Technol Assess Health Care. ۲۰۰۲;۱۸:۳۶۱-۴۲۲.

Feeny D, Guyatt G, Tugwell P, eds. Health Care Technology: Effectiveness, Efficiency, and Public Policy. Montreal, Quebec: Institute for Research on Public Policy; ۱۹۸۶.

Marzban S et al To review the Iranian system for health technology assessment for the selection and use of appropriate technology in the health system, SBMU Iran

IRAHTA ;۲۰۰۶

---