موسیقی تاثیرگذار معنوی

موسیقی رمضان در گذشته میدانی ملکوتی برای ارتباط عرفانی عام و خاص ایجاد می کرد و به همین دلیل موسیقی متعهد و معرفتی تلقی می شد

موسیقی رمضان در گذشته میدانی ملکوتی برای ارتباط عرفانی عام و خاص ایجاد می‌کرد و به همین دلیل موسیقی متعهد و معرفتی تلقی می‌شد.موسیقی رمضان از دیرباز ملودی‌های دلنشینی داشته که به مرور زمان رنگ باخته‌اند. می‌گویند در ایران هیچ موسیقی‌ای بی مناسبت نیست و هرجا موسیقی است حتما مناسبتی هست و هرجا مناسبتی هست منتظر شنیدن موسیقی خاص آن نیز باشید. اما آنچه امروزه از موسیقی رمضان بر جای مانده چیزی جز مشتی از خاطرات سینه به سینه نیست؛ این در حالی است که ریشه این موسیقی همچنان در شهرهای دورافتاده، در آبادی‌های دور سرزمین مان و در جای جای خاطرات مردم این مرزو بوم جریان دارد و این موسیقی با آیین و رسوم ایرانی عجین شده و تفکیک ناپذیر است.بخشی از آوازهای‌ رمضان به فراموشی سپرده شده و کمتر کسی است که در ماه مبارک رمضان منقبت‌خوانی کند. سحرخوانی‌ها، گلدسته‌خوانی‌ها و... همگی فراموش‌ شده‌اند.سحرخوانی، آوازهای نیمه‌ ماه رمضان،نیایش، آواها و نواهای شب قدر، مرثیه‌خوانی، مقتل‌خوانی و منقبت‌خوانی سحرخوانی، قنبرخوانی، آداب‌ آوازهای گلدسته و...، آیین نوبت‌زنی یا نقاره‌زنی در ایران از جمله این فراموش شده‌ها هستند.

● نواهای امروزه موسیقی رمضان

در گذشته آواز در ماه مبارک رمضان، جانشین ترانه‌ها می‌شد. در واقع رمضان باعث می‌شد متن موضوعی آوازها تغییر کند و مضمون‌های ستایش و نیایش در آوازها مطرح شود؛ به این ترتیب این موسیقی حال و هوای روحانی داشت نه‌اندوهگین و حزن‌آلود!اما امروز آواها و نواهای رمضانی تنها در حال و هوایی حزن آمیز هستند و جنس صدای خواننده غم و حزن ایجاد می‌کند. ترانه‌ها و آواهای رمضانی امروز دیگر نمی‌توانند، تاثیرگذاری گذشته را داشته باشند؛ چرا که مناجات‌خوان‌ها و افرادی که در گذشته این کار را انجام می‌دادند به دنبال مسائل مالی نبودند و این کار را یک وظیفه‌ دینی تلقی می‌کردند و حرف دل خود را بیان می‌کردند؛ در حالی که امروزه خوانندگی یک شغل است و شخصی که اجرا کننده‌ چنین موسیقی‌هایی است بیشتر بر مسائل مادی حساب می‌کند، بنابراین می‌توان گفت آن ارتباط در گذشته، ارتباط معنوی بود و این ارتباط، هنری است.امروزه خواننده یا مناجات‌خوان بر مبنای احساس می‌خواند. همچنین در گذشته کسی که خوانندگی می‌کرد،‌ سحرگاه مردم را در تنهایی خود و با لطافت بیدار می‌کرد. این ارتباط نیز متفاوت با ارتباط تکنولوژیکی امروز است که از طریق رادیو و تلویزیون به وجود می‌آید. آثار موسیقی و ترانه‌های این روزهای ماه رمضان آثار ماندگاری نیستند. مضمون این آثار بیشتر عاشقانه است نه عارفانه‌. موضوع از یاد رفته، در گذشته رمضان این قدر مهم بوده که برای هر روز رمضان یک آهنگ خاص وجود داشته است.در واقع به تعداد روزهای ماه رمضان باید نوا ایجاد شود.

● اذانی ماندگار از موذن‌زاده اردبیلی

در حوزه موسیقی مذهبی و آیینی، اذان مرحوم موذن زاده اردبیلی از عمده آثار مطرحی است که در ماه مبارک رمضان با گوش جان شنیده می‌شود. این اذان در اوج ظرافت و زیبایی اجرا شده است که حالا عنوان یکی از اذان‌های ماندگار را با خود یدک می‌کشد.این اذان در سال ۱۳۳۴ در استودیوی بزرگ شش، واقع در میدان ارگ اجرا شد. موذن زاده در گفت‌وگویی گفته بود: در یکی از روزها به مهندس محبی مسئول استودیو گفتم که می‌خواهم به یادگار اذانی بگویم. وی گفت که بهتر است این اذان را پس از افطار بخوانم. اما من دوست داشتم با دهان روزه این اذان را بگویم که در آواز بیات ترک و گوشه روح‌الارواح آن را اجرا کردم و در عمل همانی است که اکنون همگان آن را می‌شنوند. حجم شگفت‌انگیز صدای مرحوم موذن‌زاده، به همراه پشتوانه‌ای که وی از آموخته‌هایش از ردیف آوازی موسیقی ایرانی داشت‌ که در همان گفت‌وگو هم به این نکته اشاره کرد، و نیز تسلط و تمرین و ممارست فراوان به همراه ایمانی که جانش را در آن لحظه به سیطره خود در آورده بود، همگی دست به دست هم داد تا این اثر شگفت‌انگیز‌ خلق شود و همه این گفته‌ها تاکیدی است بر این نکته که اذان مرحوم موذن‌زاده اردبیلی در اوج ظرافت و زیبایی خوانده شد.

● موسیقی رمضان و یک کتاب

کتاب موسیقی رمضان در ایران، نوشته هوشنگ جاوید توسط انتشارات سوره مهر در راستای فرهنگسازی در زمینه ادبیات شفاهی رمضان در واقع اولین کتابی بود که به این موضوع پرداخت.وی دراین کتاب بحثی تحت عنوان «رودررو» به گفت‌وگو با نقاره‌زنان طبس، ساری و نقاره‌زن کاشان، گفت‌وگو با سرنانواز گروه نقاره ساری، گروه نقاره‌زن‌ نوش‌آباد و گفت‌وگو با طبل‌نواز نوش‌آباد، طبالان میبد، نقارن‌زن نایین و گفت‌وگو با شیپور نواز معصوم‌آباد می‌پردازد.

● چه کسی مقصر است؟

افرادی در این زمینه فعالیت می‌کرده‌اند که هرگز شناخته نشدند. حاج احمد مراتب که حتی یک دقیقه از صدایش نیز ضبط نشده است. سید احمد قوام و مهدی حمیدی همگی از خوانندگان خوب موسیقی بخصوص در این ماه بودند که سال‌هاست اثری از صدایشان نیست.همچنین طی سال‌های گذشته هیچ برنامه‌ای ویژه‌ نواهای رمضان در ایران نداشته‌ایم و هیچ موسیقی خاصی طی این سال‌ها شکل نگرفته است. این در حالی است که مردم ایران وابستگی زیادی به موسیقی‌های مناسبتی بخصوص ماه رمضان دارند.دستگاه‌های اجرایی باید توجه بیشتری به این قضایا کنند و باید فرهنگسازی شود.

● تاثیر آن در میان اقوام

موسیقی در شکل متعهد به صورت ذاتی می‌تواند علاوه بر ایجاد فضایی معنوی نقش تعلیمی غیرمستقیمی را داشته باشد که این مهم در فضای موسیقایی ایران وسعت یافته و در مراسم، مناسک و آیین‌های بومی، ملی، فرهنگی و به‌ویژه مراسم دینی مشهود است. تمامی اقوام ایرانی با موسیقی منطقه‌ای خاصشان به بیان عرفانی و معنوی آن مناسبت دینی از هر حیث می‌پردازند که این امر لزوم پرداختن هر چه بیشتر را به موسیقی متعهد، غنی و کهن ایران زمین در بازه‌های مختلف تاریخی دینی نشان می‌دهد.موسیقی که در ماه مبارک رمضان نواخته می‌شد نه به دلیل آنکه تنها برای این ماه نام‌گذاری شده بلکه به دلیل ماهیت فطری آن در فراهم آوردن میدانی ملکوتی که منحصراً ملزوم این ماه است و عام و خاص با آن ارتباطی عرفانی برقرار می‌کنند، موسیقی متعهد و معرفتی تلقی می‌شود که در شکلی ذاتی با روح عرفانی رمضان پیوند یافته و جدانشدنی است.

ماهور جاوید