برترین کشورهای تولید کننده علم

وقتی از رشد علمی کشوری در جهان صحبت می شود, شاخصه های متفاوتی از زیر مجموعه های علمی مدنظر قرار می گیرد و این گونه نیست که فقط یکی از محورهای آموزشی, پژوهشی یا فناوری و تولید مد نظر قرار گیرد

وقتی از رشد علمی کشوری در جهان صحبت می‌شود، شاخصه‌های متفاوتی از زیر مجموعه‌های علمی مدنظر قرار می‌گیرد و این‌گونه نیست که فقط یکی از محورهای آموزشی، پژوهشی یا فناوری و تولید مد نظر قرار گیرد.

بحث بر سر این است که رشد علمی و تولیدات فناورانه تا چه میزان توانسته در یک کشور به اشتغال‌آفرینی منجر شود یا این‌که تولیدات علمی تا چه حد توانسته است بحران‌های اجتماعی را حل کند یا حتی تا چه میزان به روند صلح در جهان کمک کرده است.

اگر مجموع این شاخص‌های مختلف را در نظر بگیریم، درمی‌یابیم که رشد علمی در جهان با آنچه در ذهن بسیاری از محققان ایرانی نقش بسته است، تفاوتی چشمگیر دارد.

البته در زمینه انتشار فهرست رشد علمی کشورهای مختلف، همواره انتقادهایی هم وجود دارد و مثلا یکی از بحث‌های داغ این است که برخی کشورها با کپی‌برداری از مقاله‌های علمی یا حتی کپی ماهرانه از محصولات علمی فناورانه، تلاش می‌کنند جایگاه خود را در رتبه‌بندی‌های جهانی ارتقا دهند.

اما اگر از این‌گونه انتقادها و اختلاف نظرهایی که درباره رشد علمی کشور‌ها مطرح می‌شود، چشم‌پوشی کنیم، به لیست کشورهایی می‌رسیم که سال‌های طولانی است بر تخت علمی جهان تکیه زده‌اند و در این نوشتار به برخی از آنها که در تولید مقاله‌های علمی پیشتاز هستند، اشاره می‌کنیم.

آمریکا و چین، صدرنشین مقاله‌های علمی

طبق آمارهای پایگاه علمی ISI، کشور ایران توانسته است از سال ۸۲ تا ۹۰ به رشدی قابل توجه در انتشار مقالات دست یابد و در فاصله این سال‌ها توانسته است تعداد مقالات علمی خود را از حدود ۲۰۰۰ مقاله به حدود ۲۰ هزار مقاله برساند.

اما با وجود رشد شتابان ایران در زمینه انتشار مقالات علمی، بسیاری از کشورهای جهان از این نظر با ما اختلاف قابل اعتنایی دارند.

بر پایه گزارش پایگاه SJR (یکی از پایگاه‌های علمی مطرح جهان) بین سال‌های ۲۰۰۶ تا پایان ۲۰۱۱، ایالات متحده در زمینه تولید مقاله علمی در جایگاه اول (با حدود شش میلیون و۱۵۰ هزار مقاله) و چین (با حدود دو میلیون و ۲۵۰ هزار مقاله) و در رتبه دوم جای گرفته است.

در سال ۲۰۱۱، علاوه بر کشور چین، کشورهای ژاپن، هند، کره جنوبی و ترکیه در قاره آسیا بالاتر از کشور ایران در زمینه تولید مقاله علمی قرار داشتند.

اما مطابق آخرین اطلاعات پایگاه معتبر علمی اسکوپوس، ایران با تولید ۳۴ هزار و ۱۵۵ مقاله در پایان سال ۲۰۱۲ میلادی در جایگاه هفدهم تولید علم دنیا جای گرفت که به نسبت رتبه‌های قبلی ایران، جایگاه بسیار برجسته‌ای به شمار می‌آید.

همچنین در همین سال، سوئیس با تولید ۳۳ هزار و ۱۱۸ مقاله و ترکیه با تولید ۳۰ هزار و ۲۰۶ مقاله، پس از ایران در جایگاه‌های بعدی قرار گرفتند.

کشور روسیه نیز با انتشار ۳۴ هزار و ۳۰۶مقاله و کشور تایوان با تولید ۳۵ هزار و ۸۱۷ مقاله در جایگاه‌های شانزدهم و پانزدهم تولید علم در جهان قرار گرفتند و به این ترتیب در جایگاه‌های بهتری نسبت به ایران تکیه زدند.

رتبه‌های اول تا پنجم تولید مقاله‌های علمی در جهان در سال ۲۰۱۲ نیز مثل همیشه قابل پیش‌بینی بود و مطابق داده‌های پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، کشورهای ایالات متحده آمریکا (۵۲۶ هزار و ۹۴۷ مقاله)، چین (۳۸۵ هزار و ۲۲۲ مقاله)، انگلستان (۱۵۰ هزار و ۵۴۴ مقاله)، آلمان (۱۴۰ هزار و ۹۰۷ مقاله) و ژاپن (۱۱۵ هزار و ۸۸۳ مقاله) در زمره کشورهایی قرار دارند که بیشترین تولید مقاله در این سال را به خود اختصاص داده‌اند.

کاهش ارجاع به مقالات علمی

نباید از خاطر برد که علاوه بر انتشار مقاله، میزان ارجاع به مقالات نیز از جمله شاخصه‌های مهمی است که در رشد و شتاب حرکت علمی کشورها تاثیر زیادی می‌گذارد.

ارجاع به مقالات به این معنی است که تا چه میزان، دانشمندان دیگر کشورهای جهان از مقالات یک محقق دانشگاه استفاده کرده و از آن در تحقیقات خود بهره برده‌اند، یعنی حرف حساب این است که تا چه میزان این مقالات علمی، مورد توجه جامعه علمی جهان قرار گرفته‌اند.

اما آمارهای مجله علمی معتبر «نیچر» نشان می‌دهد تعداد ارجاع به مقاله‌های ایرانی از سال ۲۰۰۰ میلادی به این سو با کاهشی چشمگیر مواجه بوده است که به نظر می‌رسد باید برای رفع این مشکل علمی نیز عزمی ملی داشته باشیم.