از قلب خودت خبر نداری

جلسه آشنایی با قلب

از زمان‌های دور می‌گفتند قلب مرکز احساس و عاطفه است، با چشم در ارتباط است و اگر دل بشکند، اشک سرازیر می‌شود. فارغ از تصورات خیالی و افسانه‌‌ای، از هفته سوم جنینی، جوانه‌ای به وجود می‌آید و چند هفته پس از آن تپیدن را آغاز می‌کند و تا پایان عمر به کار خود ادامه می‌دهد. این روزها، قلب بسیاری از افراد آزرده شده و این موضوع بیشترین عامل مرگ‌ومیر آنان را تشکیل می‌دهد. در اولین شماره‌ای که صفحه بدن انسان چاپ می‌شود، با قلب خود بیشتر آشنا شوید...

● ساختمان قلب

این عضو مخروطی شکل به صورت کیسه‌ای عضلانی تقریبا در وسط فضای سینه (کمی ‌متمایل به جلو و طرف چپ) توسط یک قفس استخوانی بسیار سخت اما قابل انعطاف مورد محافظت قرار گرفته است. ابعاد قلب در یک فرد بزرگسال حدود ۶?۹?۱۲سانتی‌متر و وزن آن در آقایان حدود ۳۰۰ و در خانم‌ها حدود ۲۵۰ گرم (یعنی حدود ۴/۰درصد وزن کل بدن) است. قلب توسط یک دیواره عضلانی عمودی به دو نیمه راست و چپ تقسیم می‌شود. نیمه راست مربوط به خون سیاهرگی و نیمه چپ مربوط به خون سرخرگی است. هر یک از دو نیمه راست و چپ نیز مجددا به وسیله یک تیغه عضلانی افقی نازک‌تر به دو حفره فرعی تقسیم می‌شوند. حفره‌های بالایی که کوچک‌تر و نازک‌تر هستند به نام دهلیز موسوم بوده و دریافت کننده خون هستند. حفره‌های پایینی که بزرگ‌تر و ضخیم‌ترند بطن‌های قلبی هستند و خون دریافتی را به سایر اعضای بدن پمپ می‌کنند.

● قلب هم می‌خوابد

بسیاری از مردم تصور می‌کنند که قلب دایما کار می‌کند ولی در حقیقت بعد از هر ضربان انقباضی، استراحت معینی برای قلب وجود دارد. وقتی که به طور متوسط در هر دقیقه ۷۰ بار نبض می‌زند معنایش این است که قلب فقط ۹ ساعت از ۲۴ ساعت را کار کرده و ۱۵ ساعت بقیه را استراحت می‌کند بنابراین شما هم مثل قلبتان همیشه قبل از احساس خستگی استراحت کنید.

● عملکرد قلب

قلب مانند تلمبه‌ای خون تازه (خون سرخرگی) را تا دوردست‌ترین نقاط بدن فرستاده و سپس خون استفاده شده (خون سیاهرگی) را مجددا جهت پالایش در ریه‌ها و کلیه‌ها به سوی خود باز می‌گرداند. هر نوبت فعالیت قلبی حدود ۸/۰ ثانیه طول می‌کشد و مرکب از دو مرحله انقباض (سیستول) به مدت ۲۷/۰ ثانیه و استراحت (دیاستول) به مدت ۵۴/۰ ثانیه است بنابراین در حالت طبیعی در هر دوره فعالیت قلبی، زمان بی‌حرکتی و استراحت قلب دو برابر زمان انقباض آن است. قوای محرکه یا تلمبه قلب در اصل در طرف چپ (بطن چپ) این عضو قرار گرفته و بطن راست با پمپاژ ضعیف خود، تنها ارتباط قلب و ریه‌ها را جهت تبادل گازی برقرار می‌کند لذا ضخامت جدار و قدرت انقباضی بطن چپ چند برابر بطن راست بوده و علایم بیماری‌های قلبی نیز عمدتا مربوط به اختلالات موجود در بطن چپ هستند. در بسیاری از آزمایش‌های تشخیصی قلب و عروق، از جمله اسکن قلب مطالعه و بررسی بطن چپ، هدف اصلی آزمایش را تشکیل می‌دهد.

● سرخرگ‌های کرونر قلب

خون‌رسانی به عضله قلب (که میوکارد نام دارد) توسط سیستم گردش خون کرونر (اکلیلی یا تاجی) تأمین می‌شود. این سیستم از دو سرخرگ اصلی کرونر چپ و کرونر راست و انشعابات آنها تشکیل شده است. مقدار جریان خون سیستم سرخرگی کرونر حدود ۲۲۵ میلی‌لیتر در دقیقه است البته در شرایط خاص (فعالیت‌ها و هیجان‌های روحی) همراه با بالا رفتن سرعت ضربان قلب و افزایش حجم خون خارج شده از این عضو، جریان خون سرخرگ‌های کرونر نیز تا حد ۴ تا ۶ برابر افزایش می‌یابد.

در بیماران مبتلا به بیماری عروقی کرونر قلب، سرخرگ‌های تاجی تنگ و باریک می‌شوند و عضلات قلب از رسیدن خون و اکسیژن به اندازه کافی محروم می‌گردند (مانند هنگامی که یک لوله آب به دلایل گوناگونی تنگ شود و نتواند به خوبی آبرسانی کند).

در حالت استراحت، می‌شود اشکالی برای فرد ایجاد نشود ولی هنگامی که قلب ناچار باشد کار بیشتری انجام دهد و برای نمونه شخص بخواهد چند پله را بالا برود، سرخرگ‌های تاجی نمی‌توانند بر پایه نیاز اکسیژن این عضلات، به آنها خون و اکسیژن برسانند و به همین دلیل شخص در هنگام بالا رفتن از پله‌ها دچار درد سینه (آنژین) می‌گردد. در چنین مواقعی اگر فرد کمی استراحت کند، درد بیشتر از میان خواهد رفت.

اگر یک سرخرگ‌ تاجی به علت مسدود شدن آن به دست یک لخته خون، به گونه کامل جلوی خونرسانی اش گرفته شود، قسمتی از عضله قلب که دیگر خون به آن نمی‌رسد، خواهد مرد.

● چه تلمبه حیرت‌زایی!

قلب در هر تپش، تقریبا صد سانتی‌متر مکعب خون را در بدن پخش می‌کند. روزانه حدود ۱۰ هزار لیتر خون به وسیله این تلمبه در درون رگ‌های هدایت می‌شود. در مدت عمر متوسط یک انسان، شاید ۲۵۰ میلیون لیتر خون به وسیله قلب، تلمبه زده شود. طول مدت هر تپش قلب انسان، کمی بیش از هشت‌دهم ثانیه است بنابراین،‌ قلب روزی صدهزار بار می‌‌تپد و در فاصله هر تپش، دو برابر زمان یک تپش،‌ به استراحت می‌پردازد.

● تپش

اینکه می‌گوییم ?تپش? قلب، مقصودمان بسته و باز شدن آن است یعنی انقباض و انبساط آن. تلمبه قلب در حالت انقباض (بسته شدن) خون را بیرون می‌راند.

اما در حالت انبساط (باز شدن) خون را به درون قلب می‌کشد.

دکتر هومن خلیقی