انجمن صنفی روزنامه نگاران سیاسی

انجمن صنفی روزنامه نگاران و در مجموع هر نوع انجمن صنفی, نوعی سازمان مردم نهاد تلقی می شوند

انجمن صنفی روزنامه‌نگاران و در مجموع هر نوع انجمن صنفی، نوعی سازمان مردم‌نهاد تلقی می‌شوند.

این قبیل سازمان‌ها، به قول استادم در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی- زنده‌یاد دکتر محمد عبداللهی- غیردولتی، غیرانتفاعی، غیرسیاسی، خودجوش، مبتنی بر فعالیت‌های داوطلبانه، درصدد پاسخ به نیازی در چارچوب آرمان‌های مشترک و تمایل زیاد به استقلال و گریز از نفوذ صاحبان قدرت هستند. این ویژگی‌ها موجب می‌شود تا شرایط مناسب برای مسوولیت‌پذیری، مشارکت فعال و موثر در جهت تحقق اهداف جمعی، تقویت عام‌گرایی، همگرایی فرد با گروه و رشد و پرورش خلاقیت افراد در فعالیت‌های جمعی مهیا شود. علاوه بر اینکه انجمن‌های صنفی، ایجاد هویت‌های جمعی می‌کنند که مهم‌ترین کارکرد آن نظارت و کنترل بر رفتار فردی است.

انجمن صنفی روزنامه‌نگاران، در دوره فعالیت خود به جهت برخورداری از ویژگی‌های ذکرشده و نیز شرایط اجتماعی مساعد در دولت اصلاحات، توانست رشدی سریع داشته باشد و به عنوان بزرگ‌ترین انجمن مربوط به روزنامه‌نگاران شناخته شود. این انجمن از آنجا که روابط بین‌فردی روزنامه‌نگاران را در سطحی فراتر از محل فعالیت آنان و ذیل هویتی جمعی تعریف می‌کرد، موجب شد تا سرمایه اجتماعی برون‌گروهی آنان سامان یابد.

‌از این رو، انجمن صنفی نقشی بسزا در بالیدگی اجتماعی داشت؛ از یک‌سو، زمینه‌های بالندگی اجتماعی روزنامه‌نگاران را فراهم کرد و آنان را برای پیگیری خواسته‌ها و حقوق صنفی ذیل هویت و شخصیتی واحد و مستقل گرد آورد و از سوی دیگر به جهت نقش اجتماعی انجمن و تدارک سرمایه اجتماعی برون‌گروهی، به بالندگی جامعه یاری رساند. می‌دانیم که یکی از ابعاد توسعه اجتماعی، گسترش و تعمیق سرمایه‌های اجتماعی است. در این بین آن بخش از سرمایه اجتماعی واجد اهمیت و اثرگذاری در این حوزه است که از حیطه روابط مبتنی بر نقش‌های سنتی مانند نقش‌های اعضای خانواده و قوم و خویش فراتر رود و نقش‌های ثانوی و اکتسابی را در برگیرد. به همین جهت است که انجمن‌های صنفی هم مولود و هم تداوم‌بخش توسعه اجتماعی محسوب می‌شوند.

از آنجا که مطبوعات آزاد رکن چهارم مردم‌سالاری قلمداد می‌شود، فعالیت انجمن صنفی روزنامه‌نگاران هر‌چند واجد ابعاد اجتماعی است، از سوی برخی با رنگ و بوی سیاسی درک و فهم می‌شوند. به عنوان مثال، وقتی روزنامه‌نگاری به هر دلیلی از کار برکنار شود، انجمن صنفی موظف به حمایت از اواست یا وقتی روزنامه‌ای با فشار اصحاب قدرت تعطیل شود، انجمن صنفی به جهت دفاع از صنف، خود را موظف به اعتراض نسبت به موضوع و درخواست ادامه فعالیت روزنامه را می‌کند.

این فعالیت هر چند دارای وجوه اجتماعی است و به دنبال بازگشت روزنامه‌نگاران به محل کسب‌و‌کار خود است، به جهت اعتراض به صاحبان قدرت، سیاسی تلقی می‌شود. از این رو، نوع مواجهه و تعامل با انجمن‌های صنفی به طور عام و انجمن صنفی روزنامه‌نگاران به جهت جایگاه مطبوعات در فرآیندهای دموکراتیک، از حساسیت بالایی برخوردار است. بی‌توجهی به این موضوع موجب می‌شود تا بین فعالیت‌ها و فرآیندهای سیاسی و فعالیت‌های اجتماعی خلط ادراکی اتفاق افتد.

انجمن صنفی روزنامه‌نگاران به عنوان نهادی حائل و واسط بین دو بخش نهادهای رسمی و غیررسمی جامعه، می‌تواند با تحت پوشش قراردادن روزنامه‌نگاران و برگزاری انواع نشست‌های عمومی برای آنان(همان گونه که در دوران فعالیت خود انجام می‌داد)، روحیه مسوولیت‌پذیری و وظیفه‌شناسی را در آنان تقویت کند و با فراهم کردن شرایط مناسبِ مشارکت فعال و موثر اعضای خود در اقدامات فرهنگی و اجتماعی، به تعدیل دیدگاه‌های تندروانه، فرونشاندن خواسته‌های غیرمنطقی و غیرضرور و تقویت روحیه تکثرگرایی و پذیرش دیدگاه‌های گوناگون یاری رساند.

علاوه بر اینکه انجمن صنفی می‌تواند به عنوان مهم‌ترین نهاد نظارتی بر فعالیت اعضای خود عمل کند. این کارکرد از یک‌سو، موجب می‌‌شود تا در صورت نیاز برای احقاق حق اعضای خود اقدام کند و شرایط لازم را برای ادامه فعالیت آنان فراهم آورد و از سوی دیگر موجب می‌شود تا خطاهای احتمالی آنها را گوشزد نماید و در جهت اصلاح فرآیندها و دیدگاه‌ها نقشی موثر ایفا کند.

انجمن صنفی روزنامه‌نگاران باید ضمن حفظ هویت و شخصیت مستقل خود، احترام به حاکمیت قانون، اعتقاد به مشارکت اجتماعی، قبول تکثر و تنوع، پایبندی به همکاری جمعی، بردباری و رواداری، پاسخگویی و احتراز از ورود به دسته‌بندی‌های سیاسی را سرلوحه فعالیت‌های خود قرار دهد.

همین ویژگی‌ها عامل مهمی است در اینکه نقش نظارتی آن نیز اثربخشی بیشتری در مقایسه با نقش نظارتی نهادهای دولتی داشته باشد. امید است با شروع فعالیت مجدد این انجمن شاهد برداشتن گامی دیگر در جهت بالندگی جامعه باشیم.

حسین نوری‌نیا

پژوهشگر اجتماعی و عضو انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران