بهداشت روانی ـ ضرورت مدارس

در زمینه بهداشت مدارس مطالب زیاد و قابل توجهی وجود دارد مدرسه, اعم از ابتدائی, راهنمائی و دبیرستان مکانی است که کودکان و نوجوانان با خواستگاه های متفاوت فرهنگی, اجتماعی و اقتصادی گرد هم آمده اند بعد از خانه, محصلان بیشتر اوقات زندگی خود را در مدرسه می گذرانند مدرسه باید محیطی دوست داشتنی, دور از استرس, همراه با عدالت و مساوات در بین دانش آموزان, اجتماع ناهمگن مدرسه را به اجتماع همگن تبدیل می کنند

در زمینه بهداشت مدارس مطالب زیاد و قابل توجهی وجود دارد.مدرسه، اعم از ابتدائی، راهنمائی و دبیرستان مکانی است که کودکان و نوجوانان با خواستگاه‌های متفاوت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی گرد هم آمده‌اند. بعد از خانه، محصلان بیشتر اوقات زندگی خود را در مدرسه می‌گذرانند. مدرسه باید محیطی دوست داشتنی، دور از استرس، همراه با عدالت و مساوات در بین دانش‌آموزان، اجتماع ناهمگن مدرسه را به اجتماع همگن تبدیل می‌کنند.ضرورت وجودی و تشکیل بهداشت روانی در مدارس ناشی از این واقعیت است که دانش‌آموزان که اکثریت عظیمی از جمعیت را تشکیل می‌دهند به‌دلیل کامل نشدن مهارت‌ها و شرایط سنی آسیب‌پذیر در معرض ابتلا به بیماری‌های جسمی و روانی هستند بنابراین توجه و تأمین بهداشت روانی و جسمی باعث ارتقاء سطح بهداشت روان در جامعه خواهد شد.برای اینکه بهداشت روانی دانش‌آموزان در سطح قابل قبولی مورد توجه قرار گیرد موارد زیر لازم‌الاجرا است:

۱ـ ساختمان مدارس، فضای داخلی مدرسه، راهروها و کلاس‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شود که دانش‌آموزان احساس آرامش کنند.

۲ـ استعداد و اختلال در یادگیری کودکان و نوجوانان باید بررسی شود.

۳ـ کودکان در سال‌های اول مدرسه از نظر بینائی و شنوائی نیز مورد بررسی قرار گیرند.

۴ـ آموزگاران همه دانش‌آموزان را با یک چشم بنگرند زیرا تبعیض به هر شکل موجب سرخوردگی و افسردگی دانش‌آموزان می‌شود.

۵ـ بهتر است در بیشتر موارد از تشویق به‌جای تنبیه استفاده شود.

۶ـ معلم‌ها اخلاق پسندیده داشته باشند تا دانش‌آموزان را جلب کنند. ترس از معلم موجب اضطراب در دانش‌آموز می‌شود.

۷ـ والدین باید بکوشند تا سیستم ارزشی خود را با سیستم ارزشی مدرسه همسو کنند تا دانش‌آموزان دچار دوگانگی ارزشی نشوند.

دکتر الهام شیرازی متخصص اعصاب و روان و استادیار دانشگاه علوم پزشکی در رابطه با بهداشت روانی مدارس می‌گوید: مدرسه محیطی است که گروه زیادی از دانش‌آموزان ساعات بسیاری را در این محیط اجتماعی می‌گذرانند. مکانی که علاوه بر آموزش موارد درسی باید مهارت‌های زندگی هم در آن آموزش داده شود.محیط اجتماعی مدرسه و قوانین حاکم بر آن تأثیر زیادی در اجتماعی کردن و تصمیم‌گیری دانش‌آموزان دارد.این مهارت‌ها باید در خلال تدریس دروس به دانش‌آموزان آموزش داده شود تا بتوانند این مهارت‌ها را در زندگی آینده خود مورد استفاده قرار دهند.مهارت‌هائی همچون تصمیم‌گیری، حل مسائل و مشکلات، تفکر ابتکاری و خلاقانه، روابط اجتماعی مؤثر، روش‌های مقابله با استرس، هنر نه گفتن، همدلی کردن، خودشناسی و خودآگاهی، قاطعیت داشتن، از حق خود دفاع کردن، از جنگ و جدال و دعوا دوری کردن، مواردی است که باید در کنار موارد درسی آموزش داده شود تا به بهداشت روانی دانش‌آموزان کمک کند.وی ادامه می‌دهد: این آموزش‌ها در بسیاری از کشورهای پیشرفته به‌عنوان درس جداگانه تدریس می‌شود و این مهارت‌ها باید در جامعه و کشور ما هم در کنار دروس آموزشی قرار داده شود و اگر کسی مهارت را یاد بگیرد در حفظ بهداشت‌روان مؤثر است زیرا در آینده با تمام این مسائل و مشکل‌ها روبرو خواهد شد و با آموزش درست می‌تواند این مشکلات را خوب مدیریت کند و کمتر دچار مشکل شود. محیط مدرسه، بهترین مکان برای آموزش مهارت‌های زندگی است که باید مورد توجه قرار گیرد.دکتر شیرازی در پاسخ به این پرسش که والدین در ارتباط با تربیت فرزندشان در مدرسه چه نقشی دارند می‌گوید: هر دانش‌آموز پس از خانه بیشتر زمان را در مدرسه می‌گذراند. در واقع مدرسه خانه دوم او است. برای اینکه روند تربیت و تعلیم دانش‌آموزان به درستی پیش رود باید ارتباط نزدیکی بین والدین و اولیاء مدرسه برقرار شود. پدر و مادر معمولاً با داشتن دو یا سه فرزند تجربه زیادی در زمینه مشکلات و مسائل فرزندان خود ندارند، اما آموزگاران با تعداد زیادی از دانش‌آموزان در ارتباط هستند و چون در ذهن خود آنها را دائم مقایسه می‌کنند هر گونه نقص یا اختلال را به سرعت کشف می‌کنند. از آن گذشته اگر دانش‌آموزی از نظر روانی یا جسمی مشکلی داشته باشد معمولاً پدر و مادر به‌دلیل عشقی که به فرزند دارند این اشکال را انکار می‌کنند و سعی می‌کنند آن را طبیعی جلوه دهند؛ در این شرایط ممکن است مشکل از نظر دور بماند. اگر والدین‌ها با معلم‌ها در ارتباط باشند از کاستی‌های تربیتی فرزندان خود به سرعت آگاه می‌شوند و روش مناسبی را در برخورد با این مشکل انتخاب می‌کنند.همچنین، مشکلی که در بیشتر مدارس وجود دارد و کمتر به آن توجه شده، دانش‌‌آموزانی زورگو هستند که در مدرسه دائم دانش‌آموزان دیگر را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند.این افراد به‌دلیل مشکلات روانی و خانوادگی که دارند خیلی دوست دارند که دوستان خود را مسخره، اذیت و... کنند آنها از این طریق تخلیه روحی و روانی می‌شوند. بنابراین باید مشکل این قشر از دانش‌آموزان نیز حل شود.اگر دانش‌آموز زورگو با اعتراض دسته‌جمعی دانش‌آموزان دیگر مواجه شود دیگر نمی‌تواند به حقوق دیگران تجاوز کند. قابل توجه اینکه بهتر است دانش‌آموزان در مدارس آموزش ببیند تا بتواند معترض باشند و از حق خود دفاع کنند. این مسئله مانع از زورگوئی‌های بعدی در اجتماع شود.دکتر شیرازی در رابطه با مقایسه دانش‌آموزان با یکدیگر می‌گوید:پدر و مادر، پدربزرگ و... کسانی هستند که نقش کلیدی و اساسی در زندگی کودکان ایفا می‌کنند. اولیاء مدرسه و آموزگاران نیز از جمله کسانی هستند که واکنش‌ها، رفتارها و برداشت‌هایشان در زندگی اجتماعی دانش‌آموزان تأثیرگذار است. وقتی معلمی دانش‌آموزی را با دانش‌آموز دیگر مقایسه می‌کند در واقع ارزش‌های او را ناعادلانه نفی می‌کند و به او می‌گوید که تو فاقد هرگونه ارزش هستی، با این عمل اعتمادبه‌نفس دانش‌آموزان مورد مصرف قرار می‌گیرد.اگر این مقایسه ادامه یابد عزت‌نفس دانش‌آموز مغلوب، به شدت شکسته می‌شود و توانائی تصمیم‌گیری و برقراری ارتباط در او سلب و دانش‌آموز به تدریج ناتوان و افسرده کنند و در زمینه‌ای که از او انتظار دارند او را تشویق کرده تا روزبه‌روز توانائی‌هایش شکوفا شود.روش‌های آموزشی که باعث استرس در دانش‌آموزان می‌شود باید از بین برود. روش‌های آموزشی اشتباه، جو با نشاط و آرامش مدرسه را به محیط پر از استرس و اضطراب تبدیل کرده است.دکتر شیرازی می‌گوید: برای رسیدن به بهداشت‌روانی در مدارس باید این دیدگاه و احساس نیاز به‌وجود آید و آن را به‌عنوان یک رویکرد ضروری تلقی کنند. توافق بر سر اینکه چه مهارت‌هائی آموزش داده شود و روش اجراء و نیروهائی که باید این مهارت‌ها را آموزش ببیند قابل توجه است.با به‌وجود آمدن بهداشت‌روانی در مدارس بسیاری از مشکلات و معضلات آینده جامعه از بین خواهد رفت.

سمیه بابائی