آبِ آلوده, ابتلا به بیماری و بعد

اسهال یکی از شایع ترین علت های مراجعه بیماران به مراکز بهداشتی درمانی اعم از مطب ها, درمانگاه ها یا بیمارستان هاست

اسهال یکی از شایع‌ترین علت‌های مراجعه بیماران به مراکز بهداشتی درمانی اعم از مطب‌ها، درمانگاه‌ها یا بیمارستان‌هاست. معمولا فصل شیوع اسهال را تابستان‌ می‌دانند اما در فصول سرد سال نیز انواعی از اسهال‌های ویروسی شایع می‌شوند. هر ساله بویژه در فصل تابستان درباره شیوع بیماری‌های وبا و شبه وبا (التور) که نوعی از اسهال‌های حاد عفونی هستند، مسائلی شنیده می‌شود. اما این بیماری‌ها چه ماهیتی دارند و آیا خطرناکند؟ و برای درمان آنها چه باید کرد؟

● عامل ایجاد‌کننده وبا و علایم بیماری

عامل ایجاد وبا نوعی باکتری به نام ویبریو کلراست. این میکروب عمدتا از طریق استفاده از آب آلوده به بدن انسان منتقل می‌شود. شبه وبا یا التور نیز میکروبی از همان خانواده ویبریو است که به نام التور شناخته می‌شود، راه انتقال آن نیز مشابه وباست.

این میکروب‌ها با ورود به روده باعث ایجاد التهاب در دیواره روده شده و اسهال آبکی شدید ایجاد می‌کنند. این عفونت‌ها می‌توانند درد شدید و دوره‌یی شکم نیز در بیمار به وجود بیاورند و حتی تب و گاهی استفراغ نیز ایجاد می‌کنند.

اسهال این بیماران بسیار شدید است بطوری که بیماران دچار کم آبی و خشکی بدن می‌شوند و به علت دفع میزان زیادی از املاح (الکترولیت‌هایی مثل سدیم، پتاسیم و کلر)، اگر بیماران درمان نشوند شرایط بحرانی پیدا خواهند کرد. علایمی مثل خستگی، ضعف، بیحالی و خشکی دهان و مخاطات به علت از دست دادن آب و املاح بدن در این بیماران شایع است. تب می‌تواند تا ۳۹ درجه نیز برسد و باید کنترل شود.

● چگونه می‌توان وبا یا شبه وبا را تشخیص داد؟

برای تشخیص وبا یا التور از سایر بیماری‌های اسهالی علایم بالینی به تنهایی کافی نیستند و با اینکه ممکن است با دیگر اسهال‌ها تفاوت‌هایی داشته باشند اما به علت احتمال همه‌گیری و زیاد بودن شدت بیماری، تشخیص قطعی در این بیماری اهمیت بسزایی دارد. برای بیماران مبتلا به اسهال حاد باید آزمایش‌های خونی انجام شود تا وجود عفونت میکروبی اثبات شود. در کنار آن باید آزمایشات بررسی کارکرد کلیه نیز انجام شود تا مشخص شود که آیا از دست دادن آب بدن باعث فشار بر کلیه شده است یا خیر؟

آزمایش مدفوع و کشت دادن آن در محیط‌های آزمایشگاهی خاص نیز برای اثبات وجود باکتری ویبریو (کلرا یا التور) معمولا انجام می‌شود؛ که البته به ۱۴ روز زمان نیاز دارد.

● درمان های لازم برای وبا چیست؟

اصلی‌ترین و مهم‌ترین اقدام در بیماران مبتلا به اسهال حاد (چه ویروسی و چه باکتریایی) بویژه در افرادی که مشکوک به ابتلا به وبا هستند، جایگزینی سریع آب و الکترولیت‌های بدن است. با این اقدام می‌توان جان بیمار را نجات داد و از آسیب رسیدن به ارگان‌هایی از قبیل کلیه در اثر کم آبی بدن جلوگیری کرد. با شروع جایگزینی مایعات بدن این بیماران، می‌توان به نمونه‌برداری برای آزمایش‌ها، کنترل تب، کنترل استفراغ و تجویز آنتی‌بیوتیک پرداخت.

پزشکان در صورتی که احتمال بدهند بیماری در اثر یک عامل باکتریایی ایجاد شده است، حتی قبل از آماده شدن نتایج آزمایش‌ها نیز ممکن است اقدام به تجویز آنتی‌بیوتیک کنند. بسته به سن و شرایط بالینی و وضع ایمنی فرد بیمار ممکن است از یک تا ۵ روز درمان تزریقی در بیمار انجام شود و به دنبال آن آنتی‌بیوتیک‌ها را به صورت خوراکی ادامه داد. در بیمارانی که تهوع و استفراغ ندارند و می‌توانند آب بنوشند ممکن است نیاز به تزریق آنتی‌بیوتیک نیز پیدا نکنند و از همان ابتدا تحت درمان خوراکی قرار گیرند.

وقتی فردی از افراد خانواده شما دچار بیماری اسهالی شد می‌توانید برای وی اقدامات زیر را انجام دهید:

-از جایگزین شدن مقدار کافی آب و املاح در بدن وی مطمئن شوید؛

- برای جایگزینی آب از نوشاندن آب معمولی و آب میوه به تناوب می‌توان استفاده کرد؛

- برای جایگزینی املاح می‌توانید از پودرهای آماده همچون ORS استفاده کنید یا در منزل محلولی با استفاده از دو قاشق شکر و یک قاشق نمک در یک لیتر آب تهیه کنید، که تا حدودی جبران املاح از دست رفته را خواهد کرد؛

- از استفاده از داروهای ضداسهال مثل دیفنوکسیلات یا لوپرامید بدون صلاحدید پزشک معالج اکیدا خودداری کنید؛ این داروها نه تنها به بهبودی بیمار کمکی نمی‌کنند بلکه با جلوگیری از دفع اسهال در حقیقت مانع از دفع باکتری یا ویروس ایجادکننده اسهال نیز می‌شوند و می‌توانند منجر به تشدید بیماری و در مواردی ایجاد عوارض شدید روده‌یی شوند. پزشکان در صورتی که مطمئن شوند اسهال بیمار ناشی از علل عفونی نیست یا هنگامی که درمان آنتی‌بیوتیکی مناسبی برای بیمار آغاز شده باشد و در صورت پایدار ماندن و شدید بودن اسهال ممکن است این داروها را برای بیمار تجویز کنند؛

- آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند در درمان اسهال‌های عفونی از جمله وبا و التور مفید باشند. اما استفاده خودسرانه یا نامنظم از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند منجر به ایجاد مقاومت میکروبی شود که درمان بیمار را بسیار سخت خواهد کرد. اجازه دهید پزشک‌تان درباره نیاز به شروع آنتی‌بیوتیک برای شما تصمیم بگیرد؛

- اگر بیماری به همراه اسهال دچار تهوع واستفراغ نیز بود، به گونه‌یی که نمی‌توانست آب و نوشیدنی‌های دیگر برای جبران کم‌آبی بدن بنوشد، هر چه سریع‌تر وی را به یک مرکز درمانی برسانید تا مایعات بدنش را با محلول‌های تزریقی جایگزین کنند؛

- برای کنترل تب می‌توانید از قرص‌های استامینوفن و در صورتی که تهوع و استفراغ مانع از بلع آن می‌شد از شیاف‌های استامینوفن یا دیکلوفناک استفاده کنید؛

- درباره اسهال کودکان با دقت بیشتری مراقب آنها باشید چون به کم‌آبی بدن حساس ترند و زودتر دچار علایمی مثل خستگی و خواب‌آلودگی می‌شوند. در کودکان کوچک‌تر بیحالی و خواب‌آلودگی و همچنین زود متوقف شدن گریه یا کم شدن اشک نشان‌دهنده کم شدن آب بدن و نیاز به جایگزینی فوری آن با محلول‌های تزریقی، است. در حالی که کودکان بزرگ‌تر می‌توانند شکایت خود از تشنگی یا درد شکم را بیان کنند.

● پیشگیری بهتر از درمان است

آب‌های آلوده مهم‌ترین راه انتقال وبا و التور است. همچنین سبزیجاتی که خوب شسته نشده باشند نیز می‌توانند انتقال‌دهنده بیماری باشند. انتقال خانگی وبا نیز در اثر رعایت نکردن بهداشت دست پس از استفاده از دستشویی به وجود می‌آید.

مهم‌ترین مسائلی که باید برای پیشگیری از وبا رعایت کرد:

- از آب‌های سطحی مثل رودخانه‌ها وچشمه‌ها و آب چاه‌های تصفیه نشده برای نوشیدن استفاده نکنید؛

- در صورت نیاز به مصرف آبی که احتمال آلودگی آن وجود دارد، آن را حتما بجوشانید؛

- حتی‌الامکان از آب‌های بسته‌بندی شده در بطری استفاده کنید؛

- حتی به آب لوله‌کشی هم اطمینان نکنید و آن را بجوشانید؛

- از خوردن سبزیجات تازه در رستوران‌ها خودداری کنید؛

- در منزل حتما سبزیجات را با مواد شوینده مخصوص سبزیجات کامل بشویید؛

- از نظافت دست‌ها بویژه دست کودکانتان پس از استفاده از دستشویی چه در منزل و چه بیرون از منزل اطمینان حاصل کنید؛

- استفاده از بستنی‌ها، آبمیوه‌ها و نوشیدنی‌های تهیه شده در مغازه‌ها که پاستوریزه نشده‌اند نیز می‌تواند باعث ابتلا به بیماری‌های عفونی شوند.

● چه میکروب‌ها و ویروس‌هایی اسهال ایجاد می‌کنند؟

عوامل بیماریزای زیادی وجود دارند که باعث ایجاد دل‌پیچه و درد شکم و اسهال می‌شوند؛ انواع مختلفی از ویروس‌ها حتی آنهایی که باعث عفونت‌های تنفسی مثل سرماخوردگی و آنفلوآنزا می‌شوند نیز می‌توانند اسهال و علایم گوارشی ایجاد کنند. ویروس‌های عمده‌یی که اسهال ایجاد می‌کنند، شامل خانواده‌های مختلف ویروسی از قبیل انتروویروس‌ها، روتاویروس‌ها، آدنوویروس‌ها و ویروس‌های کوکساکی A و B همگی می‌توانند اسهال‌های شدیدی به وجود بیاورند. از عوامل میکروبی تولید‌کننده اسهال می‌توان به ویبریو کلرا (عامل وبا)، انواع ‌ای‌کولای (عامل اسهال مسافران)، انواع سالمونلا (عامل حصبه)، شیگلا و کلبسیلا اشاره کرد که برخی از آنها مانند ویبریو اسهال‌های آبکی بسیار شدید و برخی مانند شیگلا اسهال‌های خونی و التهابی ایجاد می‌کنند. شیگلا و انواعی از‌ای کولای باعث ایجاد عارضه‌یی به نام سندرم همولیتیک-اورمیک می‌شوند، که در آن سموم آزاد شده از این میکروب‌ها باعث آسیب به گلبول‌های قرمز خون، کلیه‌ها و سیستم اعصاب شده و عوارض شدیدی برای بیمار ایجاد می‌کنند. انواعی از انگل‌های تک سلولی به نام آمیب‌ها که در اثر نوشیدن آب‌های تصفیه نشده به بدن منتقل می‌شوند نیز باعث ایجاد اسهال‌های خونی شدید شده و نیاز به درمان آنتی‌بیوتیکی دارند. انواع دیگری از انگل‌ها مانند ایزوسپورا و کریپتوسپوریدیوم نیز در افرادی که دچار ضعف سیستم ایمنی هستند باعث ایجاد بیماری اسهالی می‌شوند.

دکتر علی عربعلی