سفر به جهان اسلام

در این كتاب احمد به انتقاد از مذهب آلیگار می پردازد و معتقد است كه پیشوایان آن قواعد اسلامی را زیر پا گذاشته اند و به مستبدانی دیكتاتور و زورگو تبدیل شده اند و پیروان آن در جوی غیر صمیمی و ناامن به سر می برند

اخیراً انتشارات بروكینگ (Brooking) كتابی از اكبر احمد (Akbar Ahmed) با عنوان «سفری به جهان اسلام» و با زیر عنوان «بحران جهانی شدن» منتشر كرده است كه این كتاب هنوز ترجمه نشده است. اكبر احمد یك بریتانیایی، پاكستانی تبار و مسلمان است. او در حال حاضر استاد دانشگاه واشنگتن است. احمد نخستین كتاب خود را با عنوان «مذهب و سیاست در جامعه اسلامی» منتشر كرد كه البته بعدها خود منتقد مباحث طرح شده در این كتابش شد.

«سفری به جهان اسلام» سفری «انسان شناختی» است كه او به این منظور به كشورهایی همچون تركیه، قطر، سوریه، اردن، پاكستان، هند، مالزی و اندونزی سفر كرده است. او این سفرها را در سال۲۰۰۵ همراه با دو دانشجوی غیر مسلمان و یك دانشجوی زن عرب آغاز كرد. این كتاب شیوه نگارش خاص خود را داراست و براساس قراردادهای معمول داستان نویسی نوشته نشده است. در قسمت هایی از این كتاب احمد به صورت واضح به توصیف وقایع می پردازد كه این توضیحات شیوه روایی معمول در داستان نویسی را ندارد. در جریان این سفر بحث هایی مابین احمد و دانشجویانش رخ می دهد كه در پایان آن ها به این نتیجه می رسند كه یك تفاهم و یك تسامح دوطرفه باید مابین دنیای غرب و جهان اسلام رخ دهد.

ناگزیر در سرفصل این كتاب با واژه «برخورد تمدن ها» مواجه می شویم كه عنوان مقاله ای بود از ساموئل هانتینگتون كه در سال ۱۹۹۳ در رابطه با روابط خارجی منتشر كرد. احمد به عنوان فردی كه هم مسلمان و هم غربی است در این كتاب سعی دارد راه حلی برای از بین بردن این برخوردها معرفی كند. او تا حدودی نظریه هانتینگتون رامبنی بر اینكه جهان اسلام و دنیای غرب از دو فرهنگ كاملاً مجزا و مشخص برخوردارند را می پذیرد ولی معتقد است كه فرهنگ غربی و اسلامی به عنوان دو فرهنگ كاملاً مجزا باید در حد امكان به تعامل برسند. او در جایی از این كتاب از واژه «تمدن جهانی» كه برساخته خود اوست استفاده می كند و اظهار می دارد كه «مردم در حال حاضر به قدری به هم نزدیك و وابسته اند كه نمی توانند فرهنگ های یكدیگر را نادیده بگیرند»

او در بحث خود چه جهان اسلام و چه دنیای غرب را مورد خطاب قرار می دهد و نه تنها هر دو طرف را دعوت به رسیدن به تسامح و تساهل با روش های اخلاقی می كند بلكه همكاری دو طرف را برای كاهش اعمال خشونت آمیز از قبیل كشتار خانواده هادیتا (Haditha) در عراق توسط سربازان آمریكایی و گردن زدن نیك برگ (Berg) در عراق و دانیال پیرل (Pearl) در پاكستان خواستار است. این سفر به جهان اسلام نه تنها یك سفر اكتشافی است بلكه برای احمد یك مأموریت محسوب می شود. دانشجویان آمریكایی او در طی این سفر با افكار و دیدگاههای مسلمانان آشنا می شوند. دانشجویان آمریكایی به نظریات و مباحث اسلامی به دقت گوش فرا می دهند و آن ها را به بحث می گذارند و متوجه می شوند این نظریات و مباحث اسلامی كاملاً با آنچه رسانه های غربی به آنها عرضه می دارند و در آن مسلمانان را انسان هایی «تندرو» می خوانند در تضاد است. در این مباحث، مسلمانان بزرگترین مشكلی كه جهان اسلام در حال حاضر با آن رو به رو است را اسرائیل می دانند و وضعیت عراق را باعث بدگویی از اسلام در كشورهای غربی ذكر می كند. هدف اصلی این كتاب این است كه به خواننده غربی تصویری چند بعدی از جهان اسلام ارائه دهد و به او امكان آشنایی با زندگی واقعی مسلمانان را بدهد. وسیله ای كه احمد برای بیان این منظور انتخاب می كند معرفی ۳ مذهب از دین اسلام است كه اكنون در هند وجود دارند.

۱) آلیگار (Aligarh)، شكلی از مذهب است كه در قرن نوزده در دانشگاههای آكسفورد و كمبریج توسط یك اصلاح طلب مسلمان به نام سعید احمدخان شكل گرفت. این مذهب مدافع نظریه قدرت بخشیدن به اسلام از طریق یادگیری و اعمال مفاهیم غربی در مذهب بود.

۲) داباند(Deoband) نوع دیگری كه در عكس العمل به بحرانی كه اسلام در قرن ۱۹ با آن مواجه بود شكل گرفت كه پایبند اصول اسلامی و شكل سنتی اسلام است.

۳) اجمر (Ajmer) كه نام یك عبادتگاه است كه در قرن ۱۲ میلادی ساخته شده است و مدافع اسلام شهودی و عرفانی است و آن ها به آرامش درونی و اینكه چطور می توانند از طریق ارتباط مستقیم با خداوند پا را از خواسته های پست زمینی فراتر گذاشت تأكید می ورزند و همچنین به مفهوم روحانیت در ادیانی مانند هندوئیسم و بودائیسم نیز می پردازند.

در این كتاب احمد به انتقاد از مذهب آلیگار می پردازد و معتقد است كه پیشوایان آن قواعد اسلامی را زیر پا گذاشته اند و به مستبدانی دیكتاتور و زورگو تبدیل شده اند و پیروان آن در جوی غیر صمیمی و ناامن به سر می برند. به طور مختصر پیام اكبر احمد به دنیای غرب و رهبران غربی این است كه برای شناخت اسلام واقعی به مذاهب گوناگون و تحریف شده روی نیاورند. او بدون تردید خواستار صلح جهانی و مخالف شدید حكومت انگلستان در اعطای لقب شوالیه به سلمان رشدی است. زیرا احمد معتقد است كه این اعمال تفرقه انگیز نه تنها پیام آور صلح نیست بلكه آتش نیمه جان بین كشورهای اسلامی و غربی را برافروخته تر می كند و در آخر از مسلمانان می خواهد از طریق بررسی تمام مذاهب، اسلام واقعی را بیابند و به آن از صمیم قلب ایمان داشته باشند. ممكن است كتاب بعدی احمد سفری به دنیای غرب باشد و او حتماً در این سفر همراهان خود را از میان دانشجویان مسلمان انتخاب خواهد كرد.

ادوارد مورتیمر ـ مترجم: پریسا صادقیه

منبع: www.guardian.com

این مقاله در ۲۳ ژوئن سال ۲۰۰۷ منتشر شده است و این كتاب به عنوان كتاب هفته گاردین انتخاب شده است.