نگاه زمانه

شخصیت متین و رفتار متوازن ملكه سبا در آیات قرآن كریم هنگامی كه با دعوت و در مرحله بعد با تقابل حضرت سلیمان علیه السلام مواجه می شود نكات آموزنده بسیاری دربردارد

شخصیت متین و رفتار متوازن ملكه سبا در آیات قرآن كریم هنگامی كه با دعوت و در مرحله بعد با تقابل حضرت سلیمان علیه السلام مواجه می شود نكات آموزنده بسیاری دربردارد. در كنار تفاسیر و برداشت های مختلف از این آیات كریمه، موضوع نگاه قرآن به زمامداری زنان مورد توجه قرار گرفته و بر این نكته بارها تاكید شده است كه آیات مربوطه نه تنها بار منفی نداشته بلكه شهادتی بر اندیشه و تدبیر عمیق یك زن است؛ به ویژه آیه معروف سوره مباركه نمل كه می فرماید: «قالت ان الملوك اذا دخلوا قریه افسدوها و جعلوا اعزه اهلها اذله و كذالك یفعلون- آن ملكه گفت: پادشاهان وقتی وارد دیاری می شوند و آن را فتح می كنند آنجا را به فساد و تباهی می كشند، بزرگان آن را خوار می كنند و این راه و رسم آنهاست.» در حالی كه ملكه سبا ابتدا هدیه ای را به نشانه حسن نیت برای حضرت سلیمان فرستاد و در نهایت تسلیم دعوت پیامبر خدا شد. این رفتار بی شك نشانگر تشخیص و تصمیم سنجیده او در شرایط موجود بوده است.

در این زمینه اما در میان مفسران بزرگوار قرآن كریم، بیشتر بانوانی چون خانم مجتهده امین و در سال های اخیر استاد منیره گرجی به این نگاه متعادل جنسیتی در قرآن كریم پرداخته و آن را مطرح كردند.

موضوع زمامداری زنان تا سال هایی نه چندان دور نه تنها برای ملل اسلامی، كه در جوامع مدرن نیز كمتر تجربه شده و همواره تردیدهایی در این مورد وجود داشته است. حتی برخی، زمامداری زنان را از نشانه های شرایط ناگوار و سیاه دوره آخرالزمان می شناسند. در حالی كه هرگز به این نكته مهم توجه نكرده اند كه شرایط فعلی در مدیریت جهانی و وضعیت نابسامان و ناپایدار كنونی حاصل مدیریت مردان و با شیوه های مردانه بوده و حضور زنان با دیدگاه زنانه نمی تواند اوضاع را از آنچه كه هست بدتر كند. به عبارت دیگر عنصر زنانه نبوده كه تا كنون جهان را به سوی جنگ، نابسامانی و ناامنی كشانده، بلكه روحیه سلطه جویی عامل اصلی این مشكلات بوده است.

درمیان تحولات سریع عصر كنونی آنچه در كنار مسائل مهم جهانی مانند اصلاح ساختار سازمان ملل، شكاف میان فقیر و غنی، تشكیل سازمان جهانی محیط زیست، آینده اتحادیه اروپا، آینده خاورمیانه و فلسطین و موضوع چالش هسته ای ایران كمتر مورد تحلیل و مداقه قرار گرفته حضور فزاینده زنان مدیر و تصمیم ساز در عرصه دیپلماسی است؛ حضوری كه اكنون به صورت ایجاد حلقه یا رشته ای می رود تا چهره معادلات سیاسی جهانی را با آرایشی زنانه دگرگون نماید. البته می بایست میان «حضور زنان» و تاثیرگذاری «نگاه زنانه» تفاوت قائل شد.

این واقعیتی انكارناپذیر است كه امروزه بسیاری از زنان برای رسیدن به مراتب عالی مدیریتی و سیاسی، ناگزیر خود را مردانه جلوه داده و بسیاری از روحیات حیات بخش و جلوه های موثر تفكر زنانه را برای ورود به مراتب عالی مدیریت منكر می شوند. در حالی كه وجود بصیرت زنانه است كه می تواند برای تعادل بخشی و اصلاح امور جوامع و بلكه مدیریت جهانی مفید باشد و این در مغایرت آشكار با دیدگاه های فمینیسم افراطی نیز هست.

تاثیر نگاه زنانه - كه براساس نظریه بسیاری از روانشناسان معاصر مانند گوستاو یونگ بخشی از شخصیت همه انسان ها اعم از زن و مرد است- در واقع به ایجاد تعادل منجر می شود؛ نیروهایی كه یكی به سوی نظم ریاضی و عقلانیت محض اقتدارگرا می رود و به تعبیر استاد تفسیر آیت الله جوادی آملی از جلوه های «جلال» قادر متعال است و در كنار آن نیرویی كه مظهر خلاقیت، عاطفه و جلوه های زیبا و انگیزه آفرین حیات یا جلوه «جمال» خالق هستی است. این نیروها در كنار یكدیگر تضمین كننده تعادل فردی انسان ها بوده كه به خرد جمعی نیز تسری می یابد.

امروزه فقدان نگاه اخلاقی و عاطفی به عنوان خلایی بزرگ در نظام های مدیریتی جهان مطرح و یك بیماری شناخته شده است. از این رو تاكید بر مدیریت الهام بخش در كنار مدیریت اقتدارگرایانه و هوش عاطفی یا هیجانی در كنار هوش كلاسیك به عنوان راهكاری برای برون رفت از بحران های مدیریت سازمانی مطرح می شود. از سوی دیگر حضور روزافزون زنان در صدر معادلات سیاسی بین المللی چشمگیر است. خانم مركل وزیر اسبق محیط زیست آلمان اینك عنوان صدر اعظم این كشور را داراست و خانم رایس به عنوان وزیر امور خارجه آمریكا فعال است. ظهور خانم بكت وزیر اسبق محیط زیست انگلیس در قامت وزیر امور خارجه از پدیده های جالب سیاسی در ماه های اخیر بوده و خانم والدنر وزیر خارجه سابق اتریش نیز به عنوان كمیسیونر خارجی اتحادیه اروپا انتخاب شده است.

وزیر دفاع روسیه اینك یك زن است و در كنار اینها روسای جمهور زن نیز پا به عرصه گذاشته اند. مانند خانم تانیا هالونن رئیس جمهور فنلاند و روسای جدید جمهوری شیلی و لیبریا. اگر چه متاسفانه بسیاری از موارد فوق شامل تاثیر نگاه زنانه نشده و صرف حضور زنان را داراست، اما آرایش نیروهای سیاسی موثر در معادلات جهانی را زنانه كرده است. جالب تر اینكه اخیراً صحبت از توافق گروه های شیعه عراقی برای انتخاب یك زن توانمند عراقی به عنوان وزیر دفاع آن كشور به میان آمد و وی گزینه ای جدی در كنار سایر بانوان عضو كابینه عراق بود. حضور رو به فزونی وزرای زن در كابینه كشور های منطقه مثل افغانستان، امارات، كویت، عمان، فلسطین و اردن نیز قابل ملاحظه است. خوشبختانه اقدام شجاعانه سید محمد خاتمی رئیس جمهور سابق ایران برای معرفی یك معاون زن و ورود زنان به كابینه جمهوری اسلامی ایران نیز بر ظرفیت ها و قابلیت های زنان ایرانی صحه گذارد.اما آنچه طی سال های اخیر با عنوان آرایش زنانه دیپلماسی جهانی رخ داده در عرصه بین المللی از دو منظر قابل تامل است:یكی اینكه آرایش جدید لزوماً به نفوذ و غلبه نگاه عدالت جویانه، صلح طلبانه، طبیعت دوستانه و اخلاقی - عاطفی بر معادلات جهانی منتهی نمی شود. از آن رو كه متاسفانه بسیاری از این زنان با همان نگاه متداول اعمال مدیریت می كنند.دوم اینكه جامعه جهانی به هر حال پی به این واقعیت برده است كه نفوذ كلام، كاریزما و انضباط اخلاقی و معنوی نسبی زنان می تواند برگ برنده ای در مذاكرات ملی و جهانی برای پیشبرد گفتمان و اهداف مورد نظر و اثرگذاری لازم بر فكر و جان طرف مقابل باشد. در عرصه داخلی و ملی اما نكات جالب تری وجود دارد. در تاریخ شیعه از زنان بزرگی مكرر نام برده می شود كه نقش وجودی آنان در پیشبرد اهداف دین خداوند مورد توجه و عنایت بوده و در رسانه های داخلی بسیار از تاثیرگذاری آنان در زمان خود گفته می شود. بزرگوارانی مانند حضرات زینب كبری و معصومه سلام الله علیهما یا بی بی شهربانو، حكیمه و نرجس خاتون كه هركدام پیام آوران و بازیگران تعیین كننده ای در عرصه اجتماعی و سیاسی زمان خویش بودند. در این حال سئوالی ایجاد می شود كه آیا جمهوری اسلامی برآمده از خواست ملت و آموزه های اسلام عزیز توانسته از ظرفیت های زنان در سطوح دیپلماسی منطقه ای و جهانی بهره گیرد و الگوی صحیح بهره مندی از نگاه زنانه را به جهان عرضه كند؟ اگر امروز بانوان بزرگواری مانند حكیمه خاتون یا حضرت معصومه ( كه شهر قم اخیراً شاهد بزرگداشت شخصیت ایشان با حضور مراجع و اساتید بزرگوار حوزه و دانشگاه بود) در قید حیات بودند چگونه با آنها برخورد می شد و آیا آنچنان كه از تقدس آنان سخن می گویند گردش امور را به ایشان می سپردند؟ از طرفی روند گفتمان اصولگرایان ایران در زمینه مسائل زنان بر كمرنگ شدن نقش ها و هویت و حقوق فردی زنان تاكید دارد؛ چنانچه از تغییر نام مركز امور مشاركت زنان به مركز امور زنان و خانواده بر می آید. رویكردی كه مانند رویكرد مردانه كردن مدیریت زنان به افراط رسیده و به طور غیرواقع بینانه ای به موضوع نگاه می كند.همچنین در گفته ها و مصاحبه های روسای محترم جدید و قبلی این مركز طی مدیریت پرتلاطم چند ماهه اخیر در امور زنان، تفوق گفتمان و حقوق خانواده بر حقوق فردی زنان عیان بوده و در كنار آن كارشناسان رسانه ملی نیز بالاتر از همسرداری و فرزندداری هویت و نقشی برای زنان قائل نیستند.این در حالی است كه به حسب اقوال حضرت معصومه بنت موسی بن جعفر ازدواج نكردند و فرزندی نداشتند اما شخصیت بزرگوار ایشان تا امروز قطب علمی جهان شیعه است و كماكان برای علما و مراجع عظام الهام بخش بوده و این بزرگان خود را مشمول عنایت آن بانو كه براساس شخصیت فردی خویش به چنین مقامی دست یافته، می دانند. بنابراین ظرفیت نظام اسلامی، تاریخ اسلام و آموزه های شیعه، همچنین توانایی های زنان ایرانی و توان تاثیرگذاری آنها در معادلات ملی، منطقه ای و جهانی چه تناسبی با برخی تلقی ها دارد كه معتقد است زنان ایرانی خانه داری را به شغل های پست اجتماعی ترجیح می دهند؟ و البته باید دید تعریف آنان از شغل های پست اجتماعی چیست؟

فراموش نكنیم كه امام بزرگوار در تنها هیات دیپلماتیكی كه خود برای ارسال نامه به رئیس اتحاد جماهیر شوروی سابق شخصاً تعیین كردند از وجود خانم دباغ یكی از بانوان باسابقه انقلاب بهره بردند. دیدگاه های رهبر معظم انقلاب نیز در سال های اخیر در همین جهت بوده است.اما به راستی محدوده و سقف اثرگذاری نگاه زنانه و مدیریت زنان در نظام اسلامی كجاست؟ آیا از حداقل ظرفیت آموزه های دینی و ظرفیت های ملی در این زمینه استفاده كرده ایم. به راستی اگر بانوی بزرگوار حضرت معصومه(س) امروز در قید حیات بودند چه جایگاهی می توانستند در نظام مدیریتی و سیاسی كشور داشته باشند؟

معصومه ابتكار