علی مع الحق و الحق مع علی

به مناسبت ۱۰ جمادی الثانی سالروز جنگ جمل

مدیریت اسلامی و نحوه جذب و دفع نیروها در ترسیم معناشناسانه، هویت گرا و معرفت محور حکومت امیر مومنان علی(ع) امری ضروری در جهت بازشناسی چارچوبه های خلافت علوی است.

از این منظر نحوه شناخت حق و اهل آن با مدل شناسی بصیرت در ساختار جهاد و عزم و اراده پولادین برای تغییر شرایط، بازتعریف فرهنگ قرآنی و بازآفرینی شیوه اصیل اصلاح ساختارها و رفع معایب بر مبنای سیره نبوی، راهبرد حقیقی حکومت علوی در پهنه تاریخ بشری به شمار می رود.

از این روست که نقطه ثقل جذب در مراوده عارفانه قافله سالار عشق با مریدانش قابی رویایی از حضور یک حاکم اسلامی در عرصه اجتماعی مصور می کند و از سوی دیگر نحوه معارضه مخالفان با شخصیت علی(ع)، جلوه گری عدل و آزادی در گفتمان سیاسی و اجتماعی حاکم بر آن روزگار را به دنبال دارد.

درست از همین منظر، درون تهی از معنویت و برون متظاهرامویان در رفتارشناسی معاویه تاثیراتی ویژه بر شناخت سره حکومت علوی از ناسره سلطنت اموی دارد و به ویژه حضور تحمیق گون خوارج در آوردگاه سیاست، فرجامی تلخ چون ترجیح قرآن برنیزه رفته برآمده از خدعه عمروعاص به قرآن ناطق و ترور ناجوانمردانه آفتاب مهر و عدالت در محراب عبادت دارد و به راستی که در این پهنه تزویر، تحمیق و تسلیس چه بد کردند جملیان همنشین رسول(ص) در تقابل با ولی الله و چه بسیار مصایبی که از همان کینه توزی ابلهانه برخاست و کودک وار در پی بازی قدرت به جنگی ناپخته منجر شد و این تعبیر کلام نبی است که روزی به وصی اش گفت پس از مرگ من خلیفه ای در این امت کشته می شود که مرگش درهای فتنه و رویارویی را به روی مسلمین می گشاید. تنها با گذشت ربع قرن پیش گویی پیامبر خاتم تحقق یافت و دستار سفید شامیان خفته و تار و پود پشمین و خون آلود عثمان چنان غائله ای را پدید آورد که حواریون همنشین رسول را رویاروی امیرمومنان علی(ع) قرار داد.

از وجه دیگر، آوای انقلاب مردم مدینه اگرچه امیر مومنان علی(ع) را منادی خود ساخته بود اما شرایط بغرنج، فضایی غبارآلود را برای آینده سیاسی جامعه اسلامی رقم می زد و از اینرو علی(ع) در پذیرش درخواست جامعه مبنی بر در دست گرفتن خلافت، بارها جمله اگر وزیرتان باشم بهتر است را بر زبان می آوردند اما پس از مذاکرات فراوان حضرت علی(ع) زمام امور را در دست گرفت. بدین ترتیب انقلاب توده مستضعف بر ضد سیستم اشرافیت اموی اگرچه با کشته شدن عثمان بن عفان و بر سر کار آمدن تجسم جاودانه عدالت به پیروزی بزرگی دست یافت اما توطئه ها از همان لحظه آغاز شد.

یاران و رفیقان قدیمی که در سیستم عمر و عثمان با خوی قیصری و کسرایی پرورش یافته بودند و از آن خلوص و سادگی ظاهری و باطنی به چهره و وجهی کاملا متغیر و مبتنی بر آداب رفتاری و گفتاری مترفین رسیده بودند، حال با سیستم عدالت علوی دچار زاویه شده و از این نظم دقیق در اجرای عدالت و برقراری مساوات به خشم آمدند.

خطبه حکومتی امیرمومنان (ع) نیز بدون کوچکترین پرده پوشی آینده ای را ترسیم می کرد که خوشایند کسراها و قیصرهای جامعه نبود; امویان و برخی از صحابه قدیمی پیامبر(ص) اولین واکنش ها را به این سیستم نشان دادند.

عایشه در شهر مکه بر طبل منازعه با خلیفه نوپا کوبید، معاویه آتش بیار معرکه قدرت خواهی طلحه و زبیر شد و قوم و خویش های عثمان که جدیت حضرت علی(ع) را در اجرای حدود الهی می دیدند سر به طغیان برآوردند.

برآیند این ائتلاف و نزدیکی سیاسی اشرافیت کهن جنگ جمل بود که ضربه ای سخت بر پایه های حکومتی علی(ع) وارد آورد زیرا قدرت حکومت مرکزی در پی این جنگ تحلیل رفت و نیروی خطرناکی چون معاویه با نظاره کردن تحولات سیاسی حجاز بر استحکام قدرت خود افزود.

در نگاهی دیگر جنگ جمل اگرچه تنها ۲ روز طول کشید اما اثرات تخریبی آن می توانست کارنامه درخشان علی(ع) را دچار خدشه کند.شاهد این مدعا سخن عمروعاص به عایشه است که گفت دوست داشتم در جمل کشته شوی تا بزرگترین بحران را علیه علی به راه اندازم چنین فضای متشنجی که برآیند بی بصیرتی طلحه و زبیر و مکاری معاویه بود، صدمات جبران ناپذیری را بر برنامه های اصلی امام (ع) وارد آورد چنانکه حکومت شایسته و مردمی ایشان در پی سه جنگ خانمان برانداز، عمر کوتاهی داشت و در پس سه استراتژی شتر مقدس، نیزه مقدس و نوک قله، حکومت عدالت و آزادی را با پایان تراژیکی از جنس ۲۱ رمضان ۴۰ هجری روبرو ساخت.

نویسنده : نیما بهدادی مهر