فرزندان و بیماری والدین

وقایع طبیعی ممکن است مستقیماً کودکان را دچار آسیب ننماید ولی موجب آسیب‌دیدگی و بیماری جسمی یا روانی در والدین گردد و به این وسیله بر والدین و کودکان آثار منفی بر جای گذارد. …

وقایع طبیعی ممکن است مستقیماً کودکان را دچار آسیب ننماید ولی موجب آسیب‌دیدگی و بیماری جسمی یا روانی در والدین گردد و به این وسیله بر والدین و کودکان آثار منفی بر جای گذارد. بیماری جسمی و روانی والدین می‌تواند اعتمادبنفس فرزندان را کاهش و خطر مشکلات انطباقی، خلقی و رفتاری را در آنان افزایش دهد. البته تحقیقات حاکی از آن است که در بسیاری موارد،‌ فرزندان از بیماری والدین دچار مشکل نشده و از عملکرد مناسبی برخوردار بوده‌اند.

این امر نشان می‌دهد که در تاثیرگذاری بیماری والدین بر فرزندان علاوه بر عوامل خطرساز، میزان برخورداری کودکان و نوجوانان از توانایی‌های سازگارانه نیز اهمیت دارد.

بیماری والدین می‌تواند خانواده را در بسیاری جنبه‌ها دچار مشکل نماید:

۱) عملکرد والدین را مختل کند.

۲) والدین را دچار افسردگی و یا اضطراب نماید و باعث اختلال مضاعف در عملکرد آنان گردد.

۳) روی والد سالم نیز تاثیر گذارد و در ارتباط همسران مشکل ایجاد کند.

۴) ارتباط والد- فرزند را برهم زند.

۵) برای فرزندان محیط پرتنشی را ایجاد کند.

۶) عملکرد کلی خانواده را که برای حفظ سلامت اعضا ضروری است، مختل نماید.

فرزندان والدین بیمار ممکن است با مسایل زیر مواجه گردند:

۱) کشمکش‌های والد بیمار با بیماری و درمان.

۲) منزوی شدن والد بیمار.

۳) وقایع ناگهانی و غیرقابل توضیح مانند بستری شدن، بحث و جدل، خودکشی و غیره.

۴) نگرانی والدین در مورد اثر گذاری بیماریشان بر فرزندان.

۵) جدایی عاطفی و سوءتفاهم.

۶ )عدم هماهنگی بین نیازهای والدین و فرزندان (حتی وقتی در مسیر تطابق با بیماری تلاش می‌کنند).

۷) احساس ترس و گیجی و این که خود را مسئول بیماری و رنج والدین بدانند.

سن، جنس و سطح تکامل شناختی و هیجانی کودکان از عواملی است که در نحوه پاسخ آنان به بیماری والدین اثر دارد. کودکان خردسال چون به والدین وابستگی دارند در مورد سلامتی خود و خانواده‌شان دچار نگرانی و ترس می‌گردند و ممکن است فکر کنند اشتباهی انجام داده‌اند که باعث بیماری والدین شده است.

کودکان بزرگ‌تر در مورد بیماری والدین سوال می‌نمایند ولی احساساتشان مانع درک کامل اطلاعات دریافتی می‌گردد.

نوجوانان بیشتر احتمال دارد که با عصبانیت و رفتارهای برون‌ریزانه واکنش نشان دهند، شاید به این علت که آنان تمایل ندارند به والدین وابسته باشند ولی نیازهای عملی و عاطفی والد بیمار آنها را اجباراً درگیر خانواده می‌نماید. بستری شدن‌های غیرقابل پیش‌بینی والدین برای فرزندان کوچکتر و غمگین بودن والدین برای فرزندان بزرگتر می‌تواند مشکلاتی را ایجاد نماید. فرزندانی که با والد بیمار هم‌جنس هستند بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرند و در کل پسرها نسبت به فشارهای روانی- اجتماعی مستعدتر هستند. آنچه موجب اختلالات رفتاری هیجانی در فرزندان می‌گردد نه نوع بیماری والدین بلکه نحوه مراقبت والدین از فرزندان و نوع تعاملاتی است که در خانواده جریان دارد. گرچه بیماری والدین می‌تواند انواع مختلفی از تعاملات رفتاری را ایجاد نماید ولی بعضی از پدر و مادرها کماکان ارتباط گرمی را با فرزندان خود حفظ می‌نمایند.

هرچه شدت و طول بیماری والدین بیشتر و پیش‌آگهی آن ضعیف‌تر باشد، احتمال بروز اختلال در فرزندان بیشتر است. اگر والدین رو به مرگ باشند فرزندان مشکلات بیشتری را تجربه می‌کنند. درک والد از بیماری خود، فشار روانی که تجربه می‌کند و میزان تطابق روانی که با وضعیت موجود دارد، از عوامل مهمی هستند که در میزان کلی سازگاری اعضای خانواده اثر می‌گذارند.

شیوه‌های سازگاری خانواده که به تطابق بهتر فرزندان با بیماری والدین کمک می‌نماید عبارت است از:

۱) انعطاف‌پذیری اعضا

۲) وجود همبستگی و حمایت متقابل بین اعضا

۳) وجود تعاملات مثبت با والد سالم

۴) کمک به فرزندان برای درک بهتر بیماری

۵) کمک به فرزندان تا بتوانند احساسات خود را بیان نمایند.

۶) امکان صحبت باز و روشن میان اعضای خانواده در مورد بیماری، نحوه اداره آن و اثری که بر خانواده دارد.

۷) سهیم کردن دیگر اعضای خانواده در اطلاعاتی که هر عضو از بیماری دارد.

فرزندانی که بهترین تطابق را با بیماری والدین داشته‌اند از خصوصیات زیر بهره‌مند بوده‌اند:

۱) پیوندهای قوی اجتماعی و مشغولیتهای زیاد کاری یا تحصیلی در خارج از منزل داشته‌اند.

۲) می‌دانسته‌اند که مسئول بیماری والدین نیستند.

۳) وابستگی بیمار گونه به والدین نداشته‌اند.

۴) این احساس را داشته‌اند که آزادند زندگی خود را علی‌رغم بیماری والدین ادامه دهند.

عواملی که به افزایش انعطاف‌پذیری و کاهش صدمه پذیری فرزندان از بیماری والدین کمک می‌نماید عبارت است از:

سلامت جسمانی، هوش بالا، سهل مزاجی، ارتباط خوب بین فردی (خصوصاً با والدین)، اعتماد به نفس بالا، احساس تسلط بر محیط، مشغولیتهای خارج منزل، وضعیتهای اجتماعی اقتصادی بالا (چون از منابع اجتماعی بیشتری بهره‌مند هستند)، درک صحیح از ناتوانی والد بیمار، درک عدم ارتباط خود با بیمار شدن والد.

به طور کلی مداخلات زیر می‌تواند در انواع مختلف بیماری‌ها مفید باشد:

۱) آموزش خانواده در مورد بیماری و تبعات آن.

۲) ارزیابی میزان تطابق اعضای خانواده با بیماری.

۳) حمایت از این فرصت که اعضای خانواده بتوانند در جمع خود راجع به بیماری صحبت نمایند.

۴) حمایت از این جریان که درک کاملی از بیماری در خانواده وجود داشته باشد.