رشد کودک

فرزند شایسته خواستۀ طبیعی و فطری همۀ انسان ها است فرزندانی که پیشوا و سرمشق انسان ها باشند

کودک پس از تولد در سال های نخست زندگی کاملاً متکی به دیگران است ، با افزایش سن ، میزان اتکاء کودک به دیگران کاهش می یابد.اگر نیازهای کودک به موقع برطرف شود و والدین عواطف واقعی خود را به کودک نشان دهند و کودک دریابد که صمیمانه دوستش د ارند و از او حمایت می کنند احساس امنیت و آرامش و اطمینان پیدا می کند. والدین باید از مراحل رشد کودک اطلاعات کافی داشته باشند و بدانند چه انتظاراتی را در کودکان خوددر طی این مراحل دارند .

والدینی که از کودکان خود انتظارات زیاد دارند نیاز به اطلاعات تخصصی تر در مورد مراحل رشد کودک دارند تا او را راهنمایی کنند که چگونه از تمامی پتانسیل خود در جهت رشد و پیشرفت استفاده کند. پیامبر اکرم(ص): فرزند شایسته گلی است که خداوند آن را میان بندگانش تقسیم کرده است. جهت پرورش کودک ، والدین باید به سه مورد زیر توجه داشته باشند.

۱)کنترل رشد کودک

۲)کنترل مراحل تربیتی او

۳)هدایت سیر یاد گیری کودک

● کنترل رشد کودک توسط والدین

در این مرحله در وهله اول رشد فیزیکی کودک مطرح است که با تغذیه و مراقبت بهداشتی خوب قابل هدایت است.

مشکل است که برنامه غذائی مورد علاقۀ بچه ها را مشخص کنیم. آنها گاهی از خوردن بعضی غذاها امتناع میکنند و برای چند روز یک غذای تکراری را استفاده می کنند ، در صورتیکه منحنی رشد کودک طبیعی باشد جای نگرانی نمی باشد. در عین حال این مهم است که والدین غذاهای سالم و مفید را برای انتخاب بچه ها در نظر داشته باشند. در صورتیکه تمایل به خوردن آن نداشته باشند لازم است بارها استفاده از این نوع غذاها به آنها پیشنهاد شود. اصلاً نباید آنها را به زورمجبوربه خوردن این غذاها کرد. بچه ها بیشتر وعده های غذاهایی کوچک و نزدیک را دوست دارند، درست برعکس والدین که سه وعده غذای اصلی را در نظر دارند. لازم است بزرگسالان به این علاقهً بچه ها توجه داشته باشند . مثلاً یک عصرانۀ شامل شیر و یک ساندویچ با کرم فندق یا پنیر و امثالهم. خوردن صحیح و فعالیت فیزیکی کلید خوب زیستن بچه ها است.

● چطوری عادات غذایی و فعالیتی بچه ها را فرم دهیم؟

والدین نقش بزرگی در این مسئله دارند وقتی آنها از مواد غذایی استفاده می کنند که چربی و قند کم و فیبر زیاد دارد بچه ها نیز به خوردن این مواد علاقه مند می شوند. علاوه بر این ،عادات فعالیت های جسمی والدین روی بچه ها تاثیر دارد. مثلاً می توان این عادت را ایجاد کرد که بعد ازشام یک پیاده روی یا دوچرخه سواری را بجای تماشای تلویزیون انجام داد.توپ بازی و طناب بازی یک نوع فعالیت شاد کننده برای بچه ها است.

این عادتهای درست غذایی و فعالیتی را باید در مدرسه نیز پی گیری کرد. ممکن است بچه ها با دوستان خود به کلوپ های بازی های کامپیوتری رفته از غذاهای ساندویچی که دارای قند و چربی بالایی هستند استفاده کنند، در صورتیکه بهتر است بازی هایی که دارای فعالیت بدنی میباشند انجام دهند علاوه بر این در این مورد والدین باید ارتباط فرزند خود را با دوستانش تحت نظر داشته باشند.

● کودکان از چه موادی باید استفاده کنند؟

عبارتند از: میوه ها-سبزیجات – شیر و مشتقات آن بدون چربی یا با چربی کم –گوشت بدون چربی – گوشت مرغ و پرندگان –ماهی- حبوبات- تخم مرغ- فندق و دانه های روغنی . کلاً عقیده بر این است که رژیم غذایی باید با در صد کم چربی ،نمک و شکر باشد. لازم به ذکر است که برای بچه ها مقداری چربی لازم است و۳/۱ کالری آنها را تأمین میکند . می توان ازروغن فندق ، شیر و گوشت و تخم مرغ استفاده کرد وچر بی به رشد مغز کمک می کند. در ضمن بیشتر بچه ها به مولتی ویتامین نیاز ندارند . آنها ویتامین و املاح را از خوراکی های مصرف شده در شبانه روز تأمین میکنند. بهتر است بچه ها خود میوه را بجای آب آن بخورند. زیاد خوردن و کم ورزش کردن باعث چاقی و بیماریهایی بدنبال آن در سنین بزرگسالی می شود.

باید توجه داشت تعادل مواد غذایی و فعالیت بدنی در موارد زیر به بچه ها کمک می کند:

۱) رشد

۲) یادگیری

۳) عضلات و استخوان های قوی

۴) داشتن انرژی

۵) فقدان بیماریهای مربوط به چاقی مثل دیابت نوع ۲

۶) وزن مناسب

۷) دریافت مواد مغذی

۸) احساس رضایت از خود

مراقبت های بهداشتی وامنیتی در رشد جسمی و روحی کودک بسیار موثر است. در صورتیکه بچه به مهد کودک سپرده می شود باید والدین به فضای کافی مهد کودک و آگاهی وتخصص مربیان آن توجه داشته باشند. در مهد کودک بعلت فضای بسته و مشترک بودن وســـــــایل ها و اسباب بازی ها شیوع بیماریهای عفونی بسرعت صورت می گیرد. حتی محل از نظر اطفای حریق باید در نظر گرفته شود. والدین باید به نکتۀ کودک آزاری بخصوص جنسی و غیره توجه داشته باشند. این مسئله از طرف تمام افرادی که با بچه در تماس هستند امکانپذیر است. از علائم آن احساس ناراحتی کودک در مواقع راه رفتن و نشستن و دیگر فعالیت ها می باشد که نشان دهندۀ زخم و جراحت در نا حیۀ تناسلی است، یا عادتهایی مثل دست زدن مکرر کودک به ناحیۀ تناسلی اش.در صورت بروز چنین علائمی معاینۀ ناحیۀ تناسلی و گوارش توسط پزشک ضروری می باشد.

بچه هایمان را ایمن نگه داریم:

ـ کودکان در مقابل تغییرات جسمی

– روحی و اجتماعی آسیب پذیر هستند. این بعلت رشد سریع فیزیکی ومغزی و بدن کوچک می باشد. زمانی بچه ها سالم هستند که محیط های طبیعی وساختمان ها و محیط اجتماعی که اطراف مدرسۀ آنها وجود دارد امنییت و کیفیت خوبی داشته باشد.بچه ها همچنین نیاز دارند در محیط هایی باشند که آنها را از خشونت ، آزار، استثمار و آسیب ها حفظ کند.

حفاظت از صدمه های جسمی توسط داشتن محیط های فیزیکی سالم است از جمله:

ـ خانه – خیابان - وسیلۀ حمل و نقل و زمین های بازی . گاهی کودکان در اثر مخا طرات محیطی جان خود را از دست می دهند. صدمۀ غیر عمدی بزرگترین علت مرگ ومیر و ناتوانی برای بچه ها و جوانان است(کانادا).

● هدایت سیر یاد گیری بچه ها توسط والدین

روش های آموزش کودکان در میان متخصصین متفاوت است. بعضی مراکز، آموزش را بصورت کلاس ودرس قبول دارند گروه دیگر با انجام بازی و ایجاد شادی و سلامت آموزش بچه ها را تضمین می کنند.

بهترین وسیله برای رشد استعدادها این است که راههایی را برای یاد گیری بچه ها انتخاب کنیم، که آنها از هوش خود استفاده کنند و هر بچه ای می تواند یاد بگیرد، منتهی در راه خود ودر زمان خودش. بسیاری از والدین آموزش قبل از مدرسه را دوست دارند. تحقیقات روی این مسئله نشان داده است که هر کودک یک ظرفیت یادگیری مشخصی دارد. در صورتی که این یادگیری زودتر شروع شود کمک بزرگی برای پیشرفت کودک در زمان مدرسه و زندگی وی میباشد. والدین مهمترین اشخاص در زندگی کودکانشان هستند . آنها با صحبت و ژست ها و اعمالشان نسبت به فرزندانشان مشخص می کنند که او چقدر مهم است و نقشش در دنیا چیست و بدین ترتیب به شخصیت او شکل می دهند.

● سه ابزار مهم برای یادگیری کودک

ـ دیدن

ـ صحبت کردن

ـ انجام دادن

مطالعات روی رشد مغز نشان میدهد که سال های اولیۀ زندگی زمان های مهمی برای رشد هوش و شخصیت است. همانطوریکه میدانید بچه ها بطور مرتب تغییر میکنند.شما فکر میکنید که آنها را می شناسید واینکه چه چیزی را دوست دارند،اینطور نیست چون مجدداً تغییر می کنند . شما فقط می توانید آنها را ببینید که بلندتر می شوند و کارهای جدید انجام می دهند. شما نمی توانید رشد مغز آنها را ببینید ولی می توانید کارهای جدیدی که انجا م می دهند نظاره کنید.اگر شما بدانید که بچه ها در سنین خاص کارهای خاصی انجام می دهند، سعی نمی کنید مانع آنها شوید ودر می یابید که غفلت شما نبوده است. بسیاری از والدین در مورد یادگیری فرزندانشان نـــــــــگران هستند. آنها میخواهند بچه هایشان آمادگی برای مدرسه پیدا کنند. بعضی والدین فکر می کنند که معلمین بایستی برنامۀ مشخصی به کودکان بدهند در صورتیکه اصلاً اینطور نیست،زیرا بچه ها در حین بازی یاد می گیرند. مربیان عقیده دارند نباید تکلیفی برای خانه به بچه ها داده شود. والدین روش مربیان را درک نمی کنند ولی باید با آنها همسو بوده تا شانس خلاقیت و رشد را به بچه ها بدهند. حتی معلمین ممکن است مشکلاتی را در بچه ها ببیند که والدین از آن خبر ندارند.

● کنترل تربیتی کودکان توسط والدین

بهترین زمان آموزش و پرورش در دوران کودکی است. بچه در خانواده زندگی می کند و والدین اولین نفراتی هستند که بچه ها از آنها یاد می گیرند و به آنها اعتماد می کنند. والدین و خانواده مهمترین افراد در زندگی بچه ها هستند. آنها همانند معلمین مهمند. اگر بچه ها خانوادۀ مورد اعتمادی داشته باشند ، ارتباط قوی با آنها برقرار می کنند. نشان داده شده است بچه هایی که والدین مهربان و حساس دارند بهتر می توانند با معلمین و برنامه های مدرسه سازگاری داشته باشند. افراد خانواده محبتشان را نسبت به بچه ها به شکل های مختلف نشان می دهند. قابل ذکر است که همۀ این افراد در یک چیز مشترکند و آن این است که کودک را دوست بدارند و بهترین ها را برایش بخواهند.

تشویق و تنبیه شیوه ایست که باعث می شود کودک بین درست و نادرست فرق قائل شود. والدین باید نسبت به کودک به عنوان یک انسان از یک سو و رفتار های کودکانه از سوی دیگر تفاوت قائل شوند.

مهمترین نکته در اینجا این است که هنگامی که کودک برای رفتارش تنبیه می شود درک می کند که پدر و مادرش هنوز به او به عنوان یک فرد عشق می ورزند. نقطه ی مقابل این هنگامیست که والدین به طور کلی کودک را طرد می کنند این امر باعث کاهش اعتماد به نفس،پرخاشگری و گاهی خودکشی می شود. بهترین الگوی تربیتی مبتنی بـــر محبت و قاطعیت است. در ایـــــــن روش کودکان هم از لحاظ عـــاطفی ارضاء می شوند و هم سختکوش،صبور ومسؤلیت پذیر تربیت می شوند. الگوی تربیتی اسلام تکریم و احترام گذاشتن به کودک و ارزش قائل شدن برای اوست. نباید تحقیر شود.این روش باعث عزت و کرامت نفس می شود و کسی که برای خودش ارزش قائل باشد خود را به زشتی ها آلوده نمی کند. جدی گرفتن احساسات کودک در هفت سال آغاز زندگی آنقدر اهمیت دارد که پیامبر اکرم در روایتی این زمان را دوران آقایی و سیادت کودک شمرده است.پیامبر در ادامه ی حدیث فرموده اند که در هفت سال دوم کودک بنده است و این نتیجۀ اعتمادیست که هفت سال اول به پدر و مادر پیدا کرده است و هفت سال سوم وزیر است و باید مورد مشورت قرار گیرد. و کارهایی‌ که از او بر میاید به او واگذار شود.

چند نکتهٔ تربیتی ظریف از جانب بزرگان اسلام:

▪ امام صادق (ع): بدون تردید خداوند بر بنده خود بخاطر محبت به فرزندش رحم می‌کند. یکی‌ ازمباحث مهم تربیتی عدالت والدین در اظهار محبت و واگذاری امکانات مادی بین فرزندنشان است.

پیامبر اکرم (ص):خداوند متعال دوست دارد که میان فرزندنتان عدالت ورزید حتی در بوسیدن.

▪ عدالت والدین به فرزند باعث نیکی‌ و لطف به طور متقابل به والدین و مانع حسادت گردیده و روح عدالت پروری در آنها ایجاد میکند.

▪ پیامبر اکرم (ص):هر گاه یکی‌ از شما به کودکش وعده داد باید بدان عمل کند.

▪ امام علی (ع)‌:دروغ چه جدی چه شوخی‌ درست نیست و نیز این که کسی‌ از شما به کودکش وعده بدهد و به آن وفا نکند، چرا که دروغ انسان را به افسار گسیختگی می کشاند.

▪ پیامبر اکرم (ص):خانه ای در بهشت است که به آن خانهٔ شادی گفته میشود هر کسی‌ که کودکان را شاد کرده باشد وارد آن میشود.

▪ امام کاظم (ع):خوب است که بچه در کودکی بازیگوش باشد تا در بزرگسالی بردبار گردد. باید اجازهٔ بازی به کودک داد و با او کودکی کرد.

▪ امام علی (ع)‌:هر کس فرزند دارد باید کودکی کند.

بازی‌ برای کودک جدی ترین موضوع حیات است. بستر رشد و تکامل اوست، و نقش بزرگی‌ در رشد جسمانی،اجتماعی،آموزشی و تربیتی دارد.بازی بزرگسالان با کودکان خردمندانه و حکیمانه است و تلف کردن وقت نمیباشد. در حق فرزندان باید دعا کرد و رعایت نظم در کارها و نظافت و پاکیزگی از مواردی است که والدین باید به کودک بیاموزند.

دکتر پروین رهبر