نتوانستن یا نخواستن

دلایل ناکامی ناتو در افغانستان

اخیراً روزنامه های مختلف جهان هنگام اشاره به بحران های افغانستان بلافاصله این معضلات را به ضعیف بودن عملکرد متحدان اروپایی ناتو نسبت می دهند و می گویند این نیروها یا «نمی توانند» یا «نمی خواهند» تلاش بیشتری برای بهبود وضعیت افغانستان صورت بدهند. اما آیا این ادعا صحت دارد؟

اولین نکته این است که برای پیدا کردن مقصر مشکلات افغانستان نباید تنها به عملکرد نیروهایی که در حال حاضر در این کشور به سر می برند، توجه کرد. این فقط می تواند بخشی از کل ماجرا باشد. باید با دید جامع تری به مشکلات افغانستان نگریست و سه عامل را در راستای آن مورد بررسی قرار داد؛ یکی سیاست های دفاعی است و دیگری مجموعه عملیاتی است که در حال حاضر در افغانستان در جریان است و مورد سوم نیز به تلاش های جامعه بین المللی برمی گردد. مشکل سیاست های دفاعی که در حال حاضر در افغانستان جریان دارد تا حدودی به ناهماهنگی کشورهایی برمی گردد که نیروهای خود را به افغانستان اعزام کرده اند. این نیروها در واقع از چندین کشور به افغانستان اعزام شده اند و به همین جهت نمی توان انتظار سیاست واحدی از آنها داشت. از آنجا که ناتو فعلاً به همین نیروها اتکا دارد، امکان حذف این عامل وجود ندارد.

اما برخلاف تصور عموم توانایی این نیروها هم ابعاد خاصی دارد. اکثر نیروهای نظامی از کشورهای متحد ناتو، برای عملیات دفاعی در داخل کشورشان آموزش دیده اند و چندان برای عملیات خارجی- آن هم در کشوری مثل افغانستان- آمادگی ندارند. حتی اگر این نیروها برای چنین عملیاتی نیز آموزش لازم را دیده بودند، باز هم این نکته واضح بود که نیروهایی که تحت فرمان سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا، نیروهای ائتلافی یا نیروهای دیگر باشند عملاً رویکردهای متفاوتی را در عملیات خود به نمایش خواهند گذاشت. حل این مشکل و ایجاد شرایطی که در آن توانایی نیروهای حاضر در افغانستان افزایش پیدا کند، یکی از اهداف مهم ناتو است. اما نمی توان یک شبه این هدف را محقق کرد و فعالیت این نیروها را تغییر داد. هزینه این تغییرات هم بسیار بالا است و حتی سرمایه گذاری بیشتر در آن هم مشکل به نظر می رسد.

در این میان بسیاری از متحدان ناتو هنوز به اینکه دو درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به بودجه دفاعی اختصاص دهند، راضی نشده اند و این مساله، بحران فعلی را تشدید خواهد کرد. آن دسته از متحدان ناتو هم که تاکنون بودجه دفاعی خود را افزایش داده اند، در این میان شاهد فشار بیشتری برای اعزام نیروهای مناسب به افغانستان خواهند بود.

به رغم تلاش هایی که ناتو و اتحادیه اروپا برای رهایی از این بن بست صورت داده اند، بخش دفاعی اروپا هنوز شقه شقه و ناهماهنگ عمل می کند و خلاء واضحی را در این سیاست ها شاهد است که گاهی بسیار هم خطرناک هستند. مثلاً در افغانستان، سیستم های ردیابی نیروهای خودی به مرحله اجرا نرسیده است. این سیستم برای مقابله با حملات تصادفی علیه نیروهای خودی یا متحدان طراحی شده اما وقتی امکان اجرای آن وجود نداشته باشد، یک مزیت نظامی بزرگ از دست خواهد رفت.

در بسیاری از کشورهای اروپایی، بودجه های دفاعی نمی تواند هم شامل تامین هزینه نیروهای نظامی داخلی شود و هم صنعت دفاعی در سطح داخلی را به خوبی اداره کند. در چنین شرایطی لزوم همکاری چندملیتی و همکاری میان کشورهای دوسوی اقیانوس اطلس به وضوح مشاهده می شود.

توانایی مقابله با چالش های امنیتی نیز در همین راستا میان متحدان افزایش خواهد یافت. واقعیت این است که ناتو براساس شعار «همه برای یکی، یکی برای همه» تاسیس شده است و به همین جهت، مشارکت تمام کشورهای عضو ناتو در عملیات نظامی در نقاطی از جهان مانند افغانستان در واقع اجرای همین شعار است. ناتو هم برای تحقق این هدف مکانیسمی را طراحی کرده که تعهدات و توانایی های هر کشور را برای شرکت در چنین عملیاتی تطابق می دهد. در چنین شرایطی، بار عملیات میان کشورهای مختلف تقسیم می شود و تقصیر هم به گردن کسی نخواهد افتاد. چگونه می توان از کشوری با چهار میلیون نفر جمعیت انتظار داشت مانند کشوری با ۵۰ میلیون نفر جمعیت به یک اندازه در امور نظامی مشارکت کند؟

به هر صورت، شکی نیست که بر عهده گرفتن و تقسیم بار مشکلات در عملیاتی مانند عملیات افغانستان اهمیت زیادی دارد. در چنین موقعیتی، هم توان نظامی لازم است؛ هم بودجه و هم عزم و اراده سیاسی.

ناتو در واقع به افزایش شمار نیروهای آموزش دیده، استفاده بیشتر از نیروهای چندملیتی و رسیدن به رویکردی جامع و واحد برای حضور در عرصه بین المللی نیاز دارد. برخلاف خیلی از ائتلاف های دیگر، ناتو توانسته ساختارهای سیاسی لازم، مکانیسم های برنامه ریزی و فرماندهی موثر را به خوبی در عملکرد خود به کار بگیرد و فقط شعار ندهد. هر عضوی از ناتو اکنون می داند امنیت فردی و جمعی اش از یک راه مشترک تامین می شود.

یاپ دوهوپ شفرہ

منبع؛ دیلی استار