با چاقی کودکان چه باید کرد

سوالی که این روزها خیلی از والدین می پرسند

خانواده‌هایی هستند که واقعا تصورشان این است که کودک چاق، هم زیباست؛ هم سالم. این خانواده‌ها به همین دلیل، با افزایش روزافزون جیره غذایی کودک، او را چاق می‌کنند؛ غافل از اینکه با این کار، خطراتی برای حال و آینده کودک رقم می‌زنند: پرفشاری خون، افزایش چربی خون، افزایش قندخون، بلوغ زودرس، کم‌کاری غدد جنسی، وقفه تنفسی در خواب، آسم، عدم تحمل ورزش، التهاب کبدی، مشکلات مفصلی، افزایش خطرات شکستگی استخوان‌ها، صافی کف پا و...

کودکانی که در دوران کودکی خود چاق هستند، در سنین بزرگسالی قطعا مشکلاتی را به دوش خواهند کشید. مطالعات زیادی نشان داده است اکثریت قریب به اتفاق نوجوانان چاق در بزرگسالی نیز دچار چاقی می‌شوند.

با توجه به عوامل و مشکلاتی که چاقی برای کودکان ایجاد می‌کند لازم است علاوه بر پرخوری، به عواملی که موجب وادار کردن کودک به خوردن موادغذایی می شود نیز اشاره کنیم. هر چه سن چاقی کودکان کمتر از ۳سالگی باشد، شدت چاقی در بزرگسالی و عوارض ناشی از آن افزون‌تر خواهد بود، بنابراین خانواده‌هایی که خود چاق هستند، کودک و اطرافیان‌شان چاق است، بهتر است که برای کاهش وزن از همین امروز اقدام کنند. مخصوصا در قبال کودکان اگر قبل از سه سال اقدام و چاره‌جویی شود، احتمال اینکه عوامل تاثیرگذار چاقی یکی پس از دیگری شناسایی شود، بیشتر است و نتیجه بسیار موفقیت‌آمیز خواهد بود. هر چه سن بالاتر رود، پیشگیری و درمان چاقی مشکل‌تر خواهد بود.

● ۴ عامل تاثیرگذار

با توجه به عوامل و مشکلاتی که چاقی برای کودکان ایجاد می‌کند لازم است علاوه بر پرخوری به عواملی که موجب وادار کردن کودک به خوردن موادغذایی می شود، اشاره کنیم:

۱) پدر و مادر: پدر و مادر از عوامل اصلی چاق شدن کودکان هستند. وقتی پدر و مادر چاق باشند، زمینه اصلی چاقی کودکان را فراهم می‌کنند و باید حتما به این مساله توجه کنند که عوامل محیطی در قبال فرزند‌شان تاثیرگذارتر است. عوامل محیطی که باید تعدیل یا حذف شود، عبارت است از عادات غذایی، الگوی زندگی و عدم تحرک که نقش مهمی در پیدایش چاقی دارند.

۲) تغییر در عادات روزمره: عادات نامناسب در تهیه و مصرف مواد غذایی که دارای انرژی متراکم باارزش غذایی ناچیزترند، انواع شیرینی‌ها، چیپس و شکلات، بستنی خامه‌ای و فست‌فود، گرایش به مصرف بی‌رویه غذاهای چرب و شیرین که از ذایقه والدین به فرزندان منتقل می‌شود، مصرف زیاد میان وعده‌های غذایی و پرکالری، جایگزین کردن سرگرمی‌‌های دیگر بدون تحرک بدنی، با بازی‌های کامپیوتری و نشستن طولانی مدت در جلوی تلویزیون. به ازای هر ساعت نشستن در مقابل تلویزیون احتمال افزایش وزن کودک به نحو چشم‌گیری بالا می‌رود و دادن هله‌هوله‌هایی که حین بازی و نشستن به کودک داده می‌شود، از عوامل ایجاد کننده چاقی است. از همه بدتر عادت به خوردن تنقلات در حین تماشای تلویزیون و بازی‌های رایج رایانه‌ای است که بیشتر والدین به نفع خود کودکان را با این وسایل سرگرم‌ می‌کنند. کودکانی که در طول روز سه ساعت بیشتر در مقابل بازی رایانه و تلویزیونی می‌نشینند تا سه برابر بیشتر در معرض عوارض ناشی از چاقی قرار دارند.

۳) عوامل روحی روانی: عوامل روحی روانی در همه سنین سبب پرخوری می‌شود. در دوران کودکی هم این عوامل روی خوردن تاثیرگذار است. حتی حالت روحی روانی والدین در این رابطه تاثیر به سزایی دارد. باید گفت والدینی که به کودک خود کم توجهی کرده و کمتر به او رسیدگی می‌کنند و این کم‌‌توجهی خود را با تهیه غذاهای ناسالم جبران می‌کنند، از سوی دیگر با دادن مواد ناسالم مشکل را دامن زده و دادن این مواد غذایی ناسالم را به عنوان پاداش و جایزه قرار می‌دهند و با حذف مواد دلخواه کودک او را تنبیه می‌کنند، این روش یکی از عوامل ایجاد چاقی در کودک است. والدینی که اصرار به مصرف حجیم غذا به کودک دارند، به این ترتیب قدرت تشخیص آستانه سیری را از آنها سلب کرده و احساس گرسنگی را که در کودک به صورت غریزی وجود دارد، تبدیل به ولع بیشتر می‌کنند، در نتیجه مساله چاقی پیامد این موضوع می‌شود. برخی از والدین ابراز محبت و عطوفت خود را به نحوه تغذیه فرزند ربط می‌دهند. هر چه کودک بیشتر غذا بخورد، محبت بیشتری به او می‌کنند و با این اشتباه بزرگ، برای اینکه کودک خود را در کانون توجه قرار دهد، حتی اگر میل نداشته باشد شروع به غذا خوردن می‌کند تا مورد تحسین قرار گیرد. کودکانی که احساس دل‌تنگی، دل شوره یا عدم امنیت می‌کنند و یا به عللی دچار افسردگی می‌شوند رو به خوردن غذای بیشتر می‌آورند، پس برای اجتناب از دادن غذای بیشتر به کودک باید علل پرخوری را ریشه‌یابی کرده و آن را درمان کرد و اضطراب و استرس را از آنها دور کرد. کاهش کالری دریافتی از طریق حذف تنقلات بی‌ارزش و پرانرژی، افزایش فعالیت روزانه، رفتار درمانی و افزایش اعتماد به نفس کودکان می‌تواند در روند تدریجی کاهش وزن آنها موثر باشد.

۴) ژنتیک: ژن‌ها از شاخه پدری یا از مادری به کودک انتقال می‌یابند. گاهی جهش‌هایی مثل جهش در هورمون لپتین یا هورمون انسولین می‌تواند چاقی را به وجود آورد اما مساله‌ای که سبب تبدیل ژنوتیپ‌ها به فنوتیپ و تجلی ژن‌ها از حالت ژنی به تظاهرات خارجی می شود، تعامل عوامل محیطی با ژنی، از جمله نوع و کیفیت و کمیت غذای هر فرد است، چرا که می‌تواند ژن‌های چاق‌کننده را به فعالیت وادارد یا از فعالیت بازدارد.

● ۱۳ فرمان برای مبارزخ با چاقی

۱) برای درمان چاقی باید هرچه سریع‌تر عواملی که سبب افزایش انرژی هستند اما مورد نیاز کودک نیستند از برنامه‌غذایی کودک حذف شود.

۲) مبارزه زودهنگام با چاقی باید قبل از سه سالگی شروع شود، چرا که هر چه در تصمیم‌گیری در مورد چاقی تعلل شود، کاهش وزن و عدم حذف هله‌هوله مشکلات درمانی را بیشتر می‌کند.

۳) تغییرات شیوه زندگی و تشویق به فعالیت‌های بدنی باید بیشتر در خانواده‌ها زمینه‌سازی شود.

۴) جدی برخورد کردن با عوارض چاقی مثل دیابت، پرفشاری خون و بالا رفتن چربی و رعایت اصول صحیح تغذیه توسط همه اعضای خانواده مهم است، چرا که کودکان از عادات والدین الگوبرداری می‌کنند.

۵) به کارگیری رژیم غذایی خیلی محدود توام با افزایش شدید فعالیت ورزشی در مدت کوتاه نباید سریع در قبال کودکان اعمال شود. در صورتی که چاقی فعلی عوارضی را برای کودک فراهم آورده اقدام به کاهش وزن باید به صورت تلاش برای حفظ وزن فعلی و تلاش برای افزایش قد کودک باشد. به این ترتیب که هر سانتی که به قد کودک اضافه می‌شود یک کیلو از وزن‌اش کاسته می‌شود.

۶) استفاده از مواد غذایی سالم، متنوع و متعادل با کاهش غذاهای پرکالری و بی‌ارزش و جایگزین کردن با غذاهای دارای ریزمغذی، حذف یا کاهش تهیه غذاهای کم‌ارزش مثل چیپس، شکلات و شیرینی و نوشابه که اگر در منزل نباشد کودک هوس خوردن آنها را نمی‌کند.

۷) افزایش فعالیت‌های روزانه نسبت به سابق، تغییر میزان تماشای تلویزیون و بازی رایانه‌ای، تشویق به پیاده‌روی به صورت همراهی کودک با مادر هنگام خرید.

۸) تلاش برای تغییر رفتار کودکی که دارای اختلال رفتاری افسردگی، گوشه‌گیری و اضطراب، عدم اعتماد به نفس کافی است و بدون تغییر این رفتارها کنترل چاقی امکان‌پذیر نیست.

۹) شناسایی عوامل مساعد یا نامساعد کننده که می‌تواند دریافت انرژی را تغییر دهد. عدم استفاده از غذاهای دارای چربی‌های محلول یا نامحلول، کودکان وقتی بزرگ‌تر شدند از خوردن میوه‌ها و سبزیجات پخته و خام خودداری می‌کنند. فیبرها دارای انرژی ناچیز و افزایش آب و حجیم شدن و دادن احساس سیری به فرد هستند که با عدم مصرف آنها بچه‌ها بی‌بهره می‌مانند. جایگزین کردن غذاهای حاوی فیبر به جای غذاهای شیرین سبب کاهش وزن می‌شود.

۱۰) مصرف بیش از حد پروتئین سودمند نیست چون دارای چربی هم هستند و زمینه مساعد برای چاقی کودک را فراهم می‌کنند، به خصوص گوشت‌ها با افزایش دریافت چربی با کلسترول بالا، زمینه ابتلا به سرطان‌های روده بزرگ را فراهم می‌کنند. دادن گوشت زیاد به کودک سبب دفع بیشتر کلسیم از بدن کودک شده و پوکی‌استخوان ایجاد می‌کند.

۱۱) در رابطه با کاهش وزن کودکان نمی‌توان شیوه‌هایی که در قبال بزرگسالان انجام می‌شود نظیر کم کردن غذا را اعمال کرد. کودکان علاوه بر احتیاج به نیازهای روزانه به انرژی، پروتئین و ترمیم و تغییر سلول‌های آسیب دیده، انرژی و موادی را از جهت ساختاری و رشد نیاز دارند.

۱۲) دادن رژیم شدید به کودکان و استفاده از دارو‌ها به هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.

۱۳) تعدیل تغذیه فصلی، افزایش تحرک و جایگزین کردن کمبودهای عاطفی می‌تواند در کاهش وزن آنها بسیار مفید باشد.