راهبرد روسیه در بازار گاز

با وجودی که اروپا از ذخایر گاز بی بهره نیست, بیشتر كشورهای اروپایی وابستگی زیادی به واردات گاز دارند به گونه ای كه هم اكنون نزدیك به۴۰ درصد از گاز مصرفی اروپا از طریق واردات تامین و پیش بینی می شود كه این میزان واردات تا سال ۲۰۲۰ به بیش از ۶۰ درصد افزایش یابد

با وجودی که اروپا از ذخایر گاز بی بهره نیست، بیشتر كشورهای اروپایی وابستگی زیادی به واردات گاز دارند؛ به گونه ای كه هم اكنون نزدیك به۴۰ درصد از گاز مصرفی اروپا از طریق واردات تامین و پیش بینی می شود كه این میزان واردات تا سال ۲۰۲۰ به بیش از ۶۰ درصد افزایش یابد.

بازارهای مصرف اروپا همچنان برای تامین انرژی مورد نیاز خود، به ویژه گاز، به دنبال عرضه كنندگان مطمئن هستند تا از این طریق بتوانند امنیت انرژی خود را افزایش دهند. از یك سو، وجود مصرف رو به رشد این فرآورده و از سوی دیگر، تعداد اندك تولیدكننده های بزرگ، از جمله روسیه و الجزایر، مخاطرات این بازار را افزایش می دهد.كشورهای اروپایی با دنبال كردن هدف های خود برای تامین این فرآورده می توانند با سرمایه گذاری در صنعت گاز و توسعه آن، بازار گاز را به یك بازار آزاد، انعطاف پذیر و رقابتی تبدیل و به این ترتیب رقابت بیشتری در آن حكمفرما كنند.

در بازارهای آزاد، میزان عرضه و تقاضا به وسیله سازکار خود بازار در توازن قرار می گیرد. تخصیص كارای منابع، افزایش ظرفیت و سرمایه گذاری، از مشخصه های این بازار است كه به مصرف كننده امكان انتخاب سطح قابل اطمینان محصول از بین عرضه كنندگان متعدد را می دهد. مقایسه بازارها و بازار گاز به خوبی نشان می دهد كه بازار گاز در كوتاه مدت به توجه ویژه ای نیاز دارد، زیرا بخشی از بازار گاز با تقاضای بدون كشش روبه روست. تغییرات آب و هوایی و مسائل سیاسی در این بازار نقش ویژه ای بازی می كنند؛ به گونه ای كه در صورت محدود نبودن عرضه، قیمت ها در سطح پایینی قرار می گیرد و یا با وجود برابر نبودن عرضه و تقاضا در بازار، ریسك به وجود می آید.

شرایط خاص این بازار، وابستگی زیاد به واردات گاز در اروپا و برآوردهای رشد سریع تقاضا در این قاره، چالش های عمیقی برای این كشورها در بازار گاز به وجود آورده و امنیت عرضه در كوتاه مدت و بلند مدت به جزء جدایی ناپذیر ارائه بهتر خدمات به استفاده كنندگان نهایی تبدیل شده است. در كوتاه مدت امنیت انرژی به معنای حفظ تنوع عرضه فیزیكی و مشروط به سیستم های تكمیل كننده، همانند بیمه در مقابل عرضه ناقص است. مصرف كنندگان همواره به دنبال كمتر كردن ریسك در یك سیستم معیوب هستند كه در بلند مدت با اجرای پروژه های سرمایه گذاری و متنوع كردن عرضه كنندگان و همچنین بهبود زیر ساخت ها می توانند ریسك كمبود منابع را به كمترین مقدار برسانند. دولت ها نیز با برخورداری از نقش بسیار مهم در نظارت بر بازارها همواره به دنبال استانداردهای بالاتر امنیت انرژی هستند تا در صورت بروز بحران بتوانند اقدام های مناسب انجام دهند.

امروزه مسئله امنیت در كشورها تعبیرهای گوناگونی یافته است؛ به گونه ای كه امنیت انرژی را نیز در بر می گیرد. روسیه نیز به بازیگر مهمی در اقتصاد جهانی تبدیل شده است كه خط مشی هایی برای كشورها مشخص می كند.

وجود ذخایر عظیم نفت و گاز در یك كشور می تواند قدرت برتری به آن كشور دهد، چنان كه روسیه با برخورداری از این ذخایر، نقشی مسلط در این بازار ایفا می كند. برگزاری اجلاس گروه هشت در روسیه با حضور كشورهای عضو، آمریكا، ژاپن، كانادا، آلمان، فرانسه، بریتانیا، ایتالیا و روسیه، در پی قطع عرضه گاز به اوكراین در ژانویه و برداشت غیر قانونی این كشور از خطوط لوله گذرا از آن كشور صورت گرفت كشورهای اروپایی با برگزاری این نشست بر آن بودندكه به تعهدی كلی درباره امنیت عرضه انرژی برسند، تا در صورت بروز چنین وقایعی عرضه گاز به اروپا همچون كشورهای مجارستان، اتریش و ایتالیا، با اختلال دیگر صورت نگیرد و این در حالی است كه این كشورها در مقابل روسیه نفوذ اندكی دارند.

وزیران ثروتمندترین كشورهای دنیا به دنبال بالا رفتن هراس از این كه قیمت‌های انرژی می‌تواند آسیب شدیدی به رشد اقتصادی دنیا بزند، در مسكو نشستی داشتند و در این نشست كشورها به دلیل بالا رفتن هزینه انرژی اعلام خطر كردند و بر همكاری برای اطمینان از ثبات عرضه اصرار ورزیدند.

در این اجلاس روسیه پیشنهاد کرده است که گزارش هایی مانند آنچه درباره ذخیره نفت وجود دارد، درباره گاز هم منتشر شود. همچنین در این نشست مسئله تشکیل بازار جهانی گاز بررسی شد. تشكیل بازار جهانی گاز به سبب راهبردی بودن این انرژی ارزشمند و وابستگی كشورهای جهان به مصرف آن، تاثیر بسزایی بر اقتصاد جهانی خواهد داشت.

هرچند كه در نگاه اول تشكیل چنین بازاری با تردید همراه است، تفاوت بازار جهانی نفت و گاز با یكدیگر از جمله مسائلی است كه باید در نظر داشت. از یك سو متعدد بودن مصارف نفت و شكل های مختلف فرآورده های آن و از سوی دیگر، وجود كالا و یا فرآورده ای كه در بازار گاز همواره مورد خرید و فروش قرار گیرد، تردیدها را افزایش می دهد. مراحل اكتشاف و استخراج نفت خام، سپس فروش آن در بازار، در دست دولت و یا شركت نفتی آن كشور است، در حالی كه در مورد گاز وضعیت متفاوت است؛ به گونه ای كه شرایط خرید و فروش گاز به طور معمول میان دو كشور بررسی می شود و در صورت به توافق رسیدن، عمل نقل و انتقال آن انجام می شود. قراردادهای گاز نیز به طور معمول قراردادهای طولانی مدت است كه میان كشورها منعقد می شود؛ درنتیجه در بازار جهانی گاز، همواره كالایی برای خرید و فروش وجود ندارد و این مسئله فعال بودن این بازار را زیر سؤال می برد.

بالا رفتن نقش گاز هنگامی آشكارتر می شود كه این محصول در صنایع گوناگون به كار رود. گوناگونی مصرف گاز به عنوان سوخت بخش حمل ونقل، نیروگاه، همچنین صنایع از مواردی است كه كشورها برای این سوخت پاك و تمیز، همواره مدنظر دارند، اما از طرفی وجود تنها، خریدار و فروشنده در بازار گاز، از دیگر مواردی است كه كارشناسان درقیاس با بازار نفت در نظر می گیرند، زیرا در بازار نفت خیلی از نهادها وارگان ها به تنهایی به خرید و فروش فرآورده های مورد نیاز خود می پردازند.

روسیه می كوشدكه امنیت عرضه انرژی را در حاکمیت خود قرار دهد و می توان اذعان كرد كه در یك مقیاس وسیع، پایداری اقتصادی و سیاسیِ بخش چشمگیری از قاره اروپا به مدیریت عرضه انرژی روسیه وابسته است.روسیه كه دومین صادركننده بزرگ نفت در دنیا است، منافع زیادی از قیمت بالای نفت به دست آورده و بازارهای گرسنه شرق و غرب، مشتریان فراوانی برای این كشور فراهم كرده است. كشورها از زمانی كه ناامنی ها در خاورمیانه تشدید شد، به سمت تنوع عرضه انرژی خود در مناطقی غیر ازخاورمیانه پیش رفتند كه روسیه در این میان نقش برتری یافت. همچنین وجود شبکه های متعدد خطوط لوله گاز در روسیه و سرمایه گذاری های فراوان این كشور در بخش گاز سبب شده است كه این كشور بخش قابل توجهی از بازارهای مصرف این محصول را در اختیار گیرد.

شكل گیری بازاری برای گاز همچون بازار نفت می تواند به كشورها در تامین نیاز روزافزون كشورها به گاز، كمك شایانی كند و تنوع فروشنده در این بازار می تواند تا حدودی از سلطه كنونی روسیه بكاهد.بازارجهانی نفت به سبب روش حمل و نقل آسان تر، وجود نفتكش ها، همچنین موارد استفاده متعدد از آن در صنایع گوناگون و صنایع پایین دستی، بسیار راحت و سریع شكل گرفت، در حالی كه شكل گیری بازار گاز و جهانی شدن آن به دلایل وجود سرمایه گذاری بلند مدت در آن برای احداث خطوط لوله و یا فراهم كردن زمینه های صادرات ال.ان.جی، دشوار به نظر می رسد، اما باید در نظر داشت كه شكل گیری این بازار می تواند تاثیر بسزایی بر اقصاد جهانی داشته باشد.