راهکارهای مدیریت بهتر برای ادامه اجرای قانون هدفمندی یارانه ها

رخ دادهای منفی در اقتصاد ایران به دنبال اجرای قانون هدفمندی یارانه ها را می کشیدند, هنوز هیچ چالش جدی در این حوزه اتفاق نیفتاده است

● برخلاف نظر برخی از کارشناسان منتقد دولت که انتظار

رخ دادهای منفی در اقتصاد ایران به دنبال اجرای قانون هدفمندی یارانه ها را می کشیدند، هنوز هیچ چالش جدی در این حوزه اتفاق نیفتاده است. دکتر عبدالمجید شیخی استاد اقتصاد دانشگاه در مقاله ای به بررسی راهکارهای مدیریت بهتر این قانون در ماه های آینده پرداخته است.

اگر به دلایل منطقی برتری روش پرداخت یارانه مستقیم بر غیرمستقیم رجوع شود به موارد زیر برمی خوریم:

۱) عادلانه بودن

۲) توجه به اقشار فقیر و فقرزدایی

۳) صرفه جویانه بودن و جلوگیری از اتلاف منابع

۴) مشوق تخصیص بهینه منابع توسط تمامی بنگاه ها

۵) سلب بهانه های رانت جویی ناشی از تفاوت قیمت ها

۶) تک نرخی شدن و کمک به ایجاد تعادل در بازار و ارایه علامت های صحیح به دو طرف عرضه و تقاضا

۷) ممانعت از قاچاق

۸) بسترسازی برای تحرک، خودسازی درونی و بیداری تجاری و اقتصادی در درون بنگاه ها و اصلاح نظام قیمت تمام شده و انگیزه های خودسازی سازمانی تولید با روش های نوین و صرفه جویانه و ۹-غیره...

در برابر این همه مزایا تنها به احتمال جهش شدید در قیمت ها و افزایش نرخ تورم به عنوان هزینه بزرگ طرح هدفمندسازی یارانه ها اشاره می شد. الحمدلله تاکنون جز تغییر جزیی در قیمت ها اتفاق مهمی نیفتاده است که با استدلال زیر می توان ادعا نمود می توانستیم و می توانیم هم چنان مانع از افزایش ناشی از طرح در سطح عمومی قیمت ها شویم.

تکیه بیش تر این مطلب بر بند ۶ و ۷ به خصوص ۸ است که با رعایت توصیه های زیر می توان بهره وری طرح را به شدت افزایش داد. هرچند بحمدالله پس از گذشتن از موانع بسیاری، به خصوص از موانع ایذایی برخی از دوستان (نادان) و دشمنان معاند، دولت خدمتگزار توانست طرح با برکت هدفمندسازی یارانه ها را به اجرا بگذارد.

نباید در مرحله اجرای طرح این مرحله را دست کم گرفت. بدون تردید اگر کل برنامه از مرحله شروع تا پایان یک دوره ۵ ساله پیاده سازی را در نمودار دایره ای شکلی تقسیم بندی کنیم، نمره و سهم اهمیت مرحله پیاده سازی را در مقایسه با مرحله طراحی و تدوین باید ۹۵ در برابر ۱۰۰ دانست.

زیرا در این مرحله است که کارهای بسیار سنگینی چون: کسب وفاق اجتماعی، فرهنگ سازی در طرف تولید، توزیع و مصرف، نهادسازی اجرایی، نظارت و ارزیابی، تولید و به هنگام سازی اطلاعات، رسیدگی به شکایات و پیاده سازی سیاست های تنبیه و تشویق و غیره باید انجام شود.

خوشبختانه همکاری خوب مردم عزیز و فهیم کشور با دولت کار پیاده سازی را بسیار تسهیل کرده است. انشاءالله مردم با بصیرت ما در درازمدت آثار بسیار مفید این طرح را بهتر خواهند دید. اما مدیریت اجرایی این طرح نیز باید دقت نماید که مدیریت و نظارت هوشمندانه جزو ضروریت های طرح است تا از اهداف خود منحرف نشود و بهره وری طرح را افزایش دهد بنابراین در صورتی که موارد زیر در برنامه ستاد طرح تحول اقتصادی و سازمان هدفمندسازی یارانه ها قرار گیرد می تواند بخش اعظم بهره برداران را در مسیر صحیح بهره وری طرح قرار داده و به بخش اعظم اقتصاد کشور تحرک لازم را وارد سازد.

الف) یکی از اهداف اساسی طرح هدفمندی یارانه ها حذف برنامه چند نرخی بودن کالاها و خدمات است. چند نرخی باعث اتلاف، اسراف و قاچاق و از عوامل مهم رانت بوده و این طرح برای حل این معضل ارایه شده است. در این طرح روش پرداخت غیرمستقیم به مستقیم بدل گردیده است ولی متأسفانه ملاحظه می شود برخلاف اهداف طرح هم چنان چند نرخ (به خصوص) برای گازوییل اعلام می شود.

این برنامه مانع از اختلالات نام برده خواهد شد. به ظاهر عزیزان غفلت دارند که اگر قصد حمایت دارند بسان مصرف کنندگان و خانوارها نیز باید به تمامی بهره برداران از قبیل کشاورزان، کامیون داران، صنایع و... کمک ها در حساب هوشمندی به صورت نقدی برای آنان ریخته شود تا اینان نیز به خود آمده و فرآیند مدیریت بهینه مصرف انرژی در تولید کالا و خدمات خود و کاهش هزینه تمام شده را آغاز نمایند.

ب) نکته دوم، اهمیت فرهنگ سازی در این مرحله برای تمامی بهره برداران اعم از تولیدکنندگان صنعت، کشاورزان و بخش خدمات (به ویژه خدمات حمل و نقل) در کنار فرهنگ سازی برای خانوارها است. نباید قولی داده شود که بهره برداران انتظار داشته باشند افزایش قیمت انرژی را از راه افزوده ای برستانده و خروجی واحد تولیدی و خدماتی، خود به مصرف کننده انتقال دهند اگر چنین باشد همه رشته ها پنبه می شود و طرح خدای ناکرده شکست خواهد خورد و تمام هزینه ها بر خانوارها یعنی مصرف کننده نهایی تحمیل خواهد شد.

به طور ناخودآگاه با حاکمیت نظام پرداخت غیرمستقیم با تداوم شیوه قبلی کم تر بهره برداری حاضر است به خود زحمت دهد و خانه تکانی کند. بهره برداری باید متوجه باشند که اینان نیز مانند خانوارها یک واحد اقتصادی هستند که باید از حالت خمودی قبلی در نظام پرداخت یارانه های غیرمستقیم بیدار شوند و تحولی در درون خود ایجاد نموده و هزینه های خود را کاهش داده و به فکر اصلاح روش تولید کالا و خدمات خود بیفتند. نه این که هم چنان تمامی کاسه و کوزه ها را بر سر مصرف کننده بشکنند.

در این میان دولت نیز تا آن جا که مقدور باشد تا سقف زمانی معینی اگر کمک می کند مشروط به تغییر نکردن قیمت ستانده در قالب پرداخت مستقیم و نقدی به حساب هوشمند آن ها و یا بسته های دیگری که توسط دستگاه های اداری معرفی شده باشد. اهمیت فرهنگ سازی اصلاح رفتار مصرفی تولیدکنندگان و بهره برداران بسیار مهم تر از مصرف کنندگان است که از هم اکنون زمزمه هایی از انتظار و قصد انباشت برخی از آن ها برای افزایش قیمت به گوش می رسد. رصد کردن این موضوع و پی گیری جدی این مسأله از وظایف بسیار مهم مدیریت طرح است و هشدار، جدی است. پرداخت نقدی یارانه با بهره برداران تولید کالاها و خدمات نسخه اصلی درمان این خمودی و راه وصول به اهداف مختلف ذکر شده و به خصوص هدف شماره۸ گفته شده در بالا خواهد بود.

ج) کار بسیار خوب و مکمل مدیریت طرح، اعلام کاهش قیمت برخی از کالاها به طور رسمی به بازار و اطلاع رسانی به مردم بوده و هم چنان باید با جدیت پس از پیاده سازی یک برنامه مفصل گفته شده در بند(ب) ادامه یابد. در این میان نباید کار با تعارف ختم شود. سیاست های تنبیهی برای متخلفین از دستورهای اکید قرآن و سنت امیرالمؤمنین (علیه السلام) به خصوص در مواقع حساس حکومتی بوده و هست.

از سیاست های تشویقی نیز برای مساعدت بهره برداران نیز نباید غافل شد. باید امر نظارت و کنترل و بازرسی از واحدهای صنفی با شدت و حجم بسیار بالا و همگام با تبلیغات در رسانه ها با غلظت افزون تر ادامه داشته باشد. بدیهی است این کنترل ها تا ۳سال آینده باید ادامه داشته ولی بعد از آن به حداقل ممکن مورد نیاز خواهد رسید. (فان مع العسر یسرا ان مع العسر یسراً) توجه شود که لازمه اجرای کامل و صحیح این طرح پرداخت این هزینه های جزیی خواهد بود.

د) باید با شدت هر چه تمام تر از سرایت و انتقال تعدیل و تغییر هزینه انرژی در نظام ناکار آمد بهره برداران از راه محصولات و خدمات (ستانده ها) آن ها به مصرف کنندگان جلوگیری کرد. که اگر چنین اتفاقی بیافتد نقض غرض و اعتماد عمومی را سلب و مدیریت طرح بزرگ ترین پشتوانه اجرای طرح یعنی وفاق اجتماعی را از دست خواهد داد. مدیریت طرح باید توجه جدی داشته باشد که طبیعی ترین و کم هزینه ترین واکنش قابل انتظار از بهره برداران این است که افزایش قیمت انرژی را با افزایش قیمت کالا و یا خدمت خود از مصرف کننده بگیرند.

فهم این موضوع که هدف طرح هدفمندی یارانه ها اصلاح نظام مصرف انرژی در درون تمامی تشکل های تولیدی و مصرفی است و استثنا بردار نیست ساده ولی نیاز به فرهنگ سازی توأم با اعمال اهرم های حاکمیتی و تکلیف آور است. پرهزینه ترین حالت نیز این است که بهره بردار توجیه باشد و با خداترسی، اشتیاق و انصاف قیمت کالا و خدمت خود را ثابت نگه داشته و به خود زحمت بدهد نظام تولید کالا و خدمت خود را اصلاح کند و از حالت خمودی و کم بهره وری گذشته با مصرف انرژی بادآورده و ارزان قیمت بیدار نماید و نظام تولید خود را بهینه نماید و به اصطلاح کمی هم به خود تکان دهد و از خود مایه بگذارد و بار خود را به دوش دیگران تحمیل نکند.

برای تحقق این امر اول؛ نیاز به بسیج دستگاه های متولی بخش ها و استمداد بیش تر از تشکل ها و واحدهای صنفی برای بسیج عمومی و توجیه تمامی واحدهای بهره برداری در تمامی بخش های اقتصادی است. دوم؛ اگر هدف کمک و حمایت باشد متولی بخش تا مقصد وزمان معینی که مشخص می کند فقط در قالب پرداخت نقدی به بهره برداران کمک خواهد نمود تا از مرحله سخت اصلاح ساختار «انرژی بری» فعلی خارج شوند. سوم؛ دستگاه ها خود ستاد معین در کنار مدیریت طرح داشته باشند تا با رصد مسایل بهره برداران به حل مشکلات آن ها بپردازند. به عنوان نمونه اعلام به موقع پرداخت ۵۰ درصد هزینه های احداث سامانه آبیاری تحت فشار توسط وزارت محترم جهاد کشاورزی می تواند مشوق بسیار خوبی برای کاهش مصرف آب، افزایش بهره وری آب و کاهش مصرف انرژی فسیلی و برق برای استحصال آب کم تر مورد نیاز باشد. همانند این سیاست باید در ارکان هزینه ها و نهادهای تولید کالاها و خدمات شناسایی و تعمیم داده شود و...

هـ) اگر دولت قصد اعطای سهیمه بنزین را دارد باید هم چون پرداخت یارانه نان در سرجمع مبلغ ماهانه، آن را پرداخت نماید و همانند نان نیز به مردم در رسانه ها اطلاع رسانی شود. تداوم این برنامه نیز می تواند باعث اختلال در بازار و چه بسا قاچاق و تقلب شود.

و) به بخش خدمات حمل و نقل به ویژه «تاکسی» باید توجه خاصی گردد. زیرا این بخش از شاخص ترین فعالیت های علامت دهنده و محرک کل بازارهای کالاها و خدمات در چرخه اقتصاد در واکنش به افزایش قیمت ها و به خصوص انرژی است و به اصطلاح در این جا است که حقیقتا مثل تبدیل یک کلاغ به چهل کلاغ صدق می کند. زیرا یک فعالیت همراه با ویژگی هایی چون کاملا شفاف، نقد، فراگیر، واقع شدن در متن اقشار ضعیف و متوسط فاقد خودرو، سریع السرایه، با اطلاع رسانی و به خصوص ابزار شایعه سازی و جریان سازی توسط بدخواهان، سرعت انتقال اطلاعات، شاخص بودن قیمت در عرف و... است.

متأسفانه این شغل یکی از کانون های شایعه پراکنی به ویژه در حوزه اقتصاد و بازار است. برای اصلاح و بهبود شرایط اطلاعات و نظام اطلاع رسانی در بازار که از لوازم تحقق یک بازار سالم است توجه ویژه به این خدمات از مسایل بسیار مهم توفیق طرح خواهد بود، ضمن این که قدرت مانور قشر زحمت کش راننده در کاهش قیمت منوط به اعمال سیاست ها بر تولیدکنندگان خودرو است که از ید مدیریت راننده های محترم خارج است. به طور قطع توجه به این قشر و حمایت به جای سهمیه باید با پرداخت نقدی مثل مصرف کنندگان باشد.

ز) نکته بعدی لزوم تنظیم جدول زمانی تعدیل قیمت کالاهای هدف با عوامل مختلف مشابه اثرگذار، بر جهش قیمت ها است. به عنوان مثال توزیع زمانی باید به گونه ای باشد که تعدیل قیمت ها با مقاطعی از سال مانند اواخر اسفند و اوایل فروردین و یا اواخر شهریور و اواخر ماه شعبان نباشد. هم چنین اشباع بازار از کالاها و خدمات عامل مهم و بازدارنده در جهت تحقق اهداف سوء شایعه پراکنی و جوسازی برای افزایش قیمت ها است و...

دکتر عبدالمجید شیخی