درباره «داستان‌های واقعی از زندگی آمریکایی» به انتخاب پل استر بطالت

کتاب «داستان‌های واقعی از زندگی آمریکایی» خلاف آنچه روی جلدش نوشته شده، اثر پل استر نیست بلکه به دست او انتخاب و ویرایش شده است. این کتاب حجیم مجموعه‌ای‌ است‌ از ماجراهای خاص …

کتاب «داستان‌های واقعی از زندگی آمریکایی» خلاف آنچه روی جلدش نوشته شده، اثر پل استر نیست بلکه به دست او انتخاب و ویرایش شده است. این کتاب حجیم مجموعه‌ای‌ است‌ از ماجراهای خاص آدم‌های اغلب عادی که در فصل‌های مختلف و با توجه به موضوع دسته‌بندی شده‌اند. استر که از بین انبوه نامه‌های رسیده این تعداد را انتخاب و چاپ کرده در مقدمه‌اش نوشته: «تک تک این قصه‌ها تاثیر ماندگاری روی ذهن می‌گذارند. حتی وقتی همه را خوانده و تمام شدند با تو می‌مانند و مثل یک حکایت قوی یا یک شوخی جالب در ذهنت نقش می‌بندند...» این عبارت توصیفی درباره‌برخی از این ماجراها - و نه قصه‌ها – که بیشترشان حالتی قضا و قدری و گاه متافیزیکی دارند، صادق است اما به جرات می‌توان گفت، اکثر متن‌های آمده در این کتاب به هیچ عنوان قصه محسوب نمی‌شوند و اگر عنصر تصادف‌ها و اتفاق‌‌هایی را که در آنها علت اصلی وجودی‌شان است از آنها بگیریم، هیچ باقی می‌ماند. پل استر داستان‌نویسی‌ است که نوشته‌هایش چند سالی است در ایران ترجمه شده و مخاطبان خود را هم به دست آورده‌اند.

او را به درستی فرزند تلفیق ادبیات اروپا و روح آمریکایی می‌دانند و تب رمان‌های او نه‌تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای جهان فراگیر است؛ اما بسیاری منتقدان ادبی استر را نویسنده‌ای کاملا متوسط می‌دانند که به هیچ وجه نمی‌توان او را میان نویسندگان جریان‌ساز طبقه‌بندی کرد. – به‌زعم من رمان کتاب اوهام و مون پالاس او بهترین نوشته‌هایش هستند و سایر نوشته‌های او در نهایت متوسط هستند – با این نگاه‌ کلی کتابی مثل «داستان‌های واقعی از زندگی آمریکایی» مجموعه‌ای است که بسیاری از ماجراهای آمده در آن هیچ سنخیتی با امری به نام زیبایی‌شناسی روایی ندارند. اکثر ماجراهای هر بخش شبیه هم هستند و به همین دلیل هم به سرعت جذابیت خود را از دست می‌دهند. در واقع کتاب نوعی استفاده مصرفی و زودگذر است از پاره‌ای اتفاق‌های مهم. زندگی راوی‌های ماجراها و می‌توان تا ابد از این دست ماجراها کشف کرد و شنید. من واقعا اهمیت ادبی این کتاب را درک نمی‌کنم. اینکه استر دوستان وطنی از کتاب مذکور همچون اثری بی‌نظیر یاد می‌کنند و تا عرش بالا می‌برندش توجیهی روایی، متنی و زیبایی‌شناسانه ندارد.

در عین حال بسیاری ماجراهای آمده در متن نیز آن‌قدر پیش پا افتاده هستند که شاید برای مخاطب شرقی که انواع سنت‌های عرفانی، اسطوره‌ای و متافیزیکی را درک کرده، بی‌اهمیت به نظر آید. از سویی دیگر باید توجه داشته باشیم که اگر برخی رمان‌های درجه یک استر به دلیل روح تصادف و تقدیر محوری‌ای که در آنها وجود دارند، برجسته شده‌اند، در این مجموعه به دلیل فقدان عنصر روایی قدرتمند و هارمونیک، این تصادف و تقدیم‌های مورد علاقه نویسنده، نمی‌توانند همان کاری را انجام دهند که او به عنوان نویسنده انجام می‌دهد. با این کلیات شاید این ادعا که این نوشته‌ها «تاثیر ماندگاری روی ذهن می‌گذارند» بسیار گزاف باشد و در بهترین حالت بتوان گفت که پاره‌ای از آن می‌توانند دستمایه‌هایی باشند برای یک رمان. کتاب «داستان‌های واقعی از زندگی آمریکایی» برای مخاطب ایرانی اصلا آن اهمیتی را که شاید برای مخاطب آمریکایی داشته باشد، ندارد چون نه ریشه‌های فرهنگی مشترکی بین‌شان وجود دارد و نه ماجراهای کتاب آن‌قدر بی‌جغرافیا هستند که بتوان دغدغه‌ای مشترک‌شان دانست. در بیانی خلاصه باید گفت کتاب که روایت‌های آن در اصل برای یک برنامه رادیویی تهیه شده بود، ارزش ادبی و فکری ویژه‌ای ندارد. درعین حال حجم بسیار زیاد ماجراها در هر بخش موضوعی آن نیز گاه شکلی کاملا تکراری پیدا کرده و به کسالت خواننده می‌انجامد.

کتاب «داستان واقعی از زندگی آمریکایی» در بهترین حالت مجموعه‌ای است از طرح‌ها و ماجراهایی که شاید بتوان آنها را دستمایه نوشتن داستان کوتاه یا رمان قرار داد وگرنه اگر مخاطب در جست‌وجوی روایت‌های جذاب استر در رمان‌هایی مانند کتاب اوهام یا مون‌پالاس باشد چیزی به دست نخواهد آورد و هر نوع بحث ساختاری، زیبایی‌شناسانه و فکری درباره این کتاب عبث و بیهوده‌ای به نظر می‌آید، چون کتاب حتی اصلا ویژگی تاریخی یا جامعه‌شناسانه پررنگی هم ندارد.

عنوان یادداشت برگرفته است از رمان تجربی احسان نوروزی است.