تیغ تیز فاصله بر گلوی خانواده

امروزه سلامت روان, یکی از مهم ترین موضوعات در حوزه سلامت جوامع است

امروزه سلامت روان، یکی از مهم ترین موضوعات در حوزه سلامت جوامع است. سرعت تغییر و تحولات در جامعه، ورود فناوری پیشرفته به زندگی انسان و وقوع آسیب های ناشی از آن، بروز انواع اختلالات روانی، تغییر نگرش به زندگی و در پی آن پدیدار شدن توقعات و خواسته های جدید، جابه جا شدن نقش های جنسیتی در زنان و مردان در کنار ده ها موضوع دیگر سلامت روان افراد جامعه را به مخاطره انداخته است. درست است که تغییر، جزئی از زندگی بشر است اما نکته مهم تر از تغییر آمادگی برای پذیرش آن است.

به نظر می رسد پیشرفت جوامع نه تنها زندگی را برای انسان آسان تر نکرده بلکه سلامت روانی او را تحت تاثیر قرار داده است. با توجه به اهمیت سلامت روان، یک هفته در سال تحت این عنوان نام گذاری شده است. طی این هفته تلاش می شود مباحث مهم و به روز مربوط به سلامت روان انعکاس پیدا کند. یکی از مهم ترین این مباحث، سلامت روان و آسیب های اجتماعی است که بحث بسیار پردامنه و گسترده ای است و در این مطلب به برخی ابعاد آن پرداخته شده است. بدون شک مولفه های تاثیرگذار بسیاری در کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی نقش دارد که یکی از مهم ترین آن ها خانواده است.

سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران با بیان این نکته به خراسان می افزاید: هیچ کس نمی تواند نقش خانواده را در ارتقای سلامت روانی - اجتماعی منکر شود. نوع برخورد خانواده، تعامل اعضای خانواده با یکدیگر، ساختار و بافت خانواده در کنترل یا پیش گیری از آسیب های اجتماعی نقش مهمی ایفا می کند. اصولا جامعه پذیری افراد از محور خانواده شروع می شود و خانواده ای که در آن نشاط و شادابی وجود نداشته باشد، افراد مایوس و سرخورده را روانه جامعه می کند.

به بیان دیگر از نهاد خانواده است که افراد فرهنگ گفت وگو و تعامل و همکاری را یاد می گیرند و سپس آن را در جامعه اعمال می کنند. خانواده در واقع نه فقط محل آموزش مهارت های زندگی و چگونه زیستن است بلکه مامن و پناهگاه اعضای خانواده است. حتما تا به حال پشت سر گذاشتن یک روز سخت کاری را تجربه کرده اید. تنها چیزی که پس از یک روز طولانی می تواند خستگی را از تن بیرون کند، پناه بردن به فضای امن خانواده است. کسب آرامش، حمایت، اعتماد، تجدید روحیه و ... از محیط خانواده وقتی میسر است که کارکرد خانواده دچار خدشه نشده باشد.

آن چه امروز در خانواده مشاهده می کنیم این است که کارکرد خانواده لطمه دیده است و اعضا نمی توانند مانند سابق از حضور هم بهره ببرند. موسوی چلک با اشاره به این که زمان گفت وگو بین اعضای خانواده به ۱۵ دقیقه کاهش یافته است، می گوید: این مسئله به خوبی نشان می دهد که تعامل، همکاری و همفکری اعضای خانواده تا چه اندازه کم رنگ و زندگی اعضا چند پاره شده است. در واقع ۲ دسته از عوامل درونی و بیرونی به خانواده لطمه زده است، افراد نمی توانند فشارهای وارد شده بر خود را در فضای خانواده به درستی تخلیه کنند. از سوی دیگر در داخل منزل دشمن مرموزی به نام ماهواره، روابط بین آن ها را مختل کرده است. آن ها به جای گفت وگو و برقراری رابطه با یکدیگر به صفحه تلویزیون چشم می دوزند و علاوه بر آن گسترش وسایل ارتباطی مثل تلفن همراه، اعضا را از هم دور و دورتر کرده است. تاثیر وسایل ارتباط جمعی به حدی است که افراد خانواده حتی در نوع پوششان یا چیدمان منزل تحت تاثیر قرار گرفته اند. وی با بیان این که طبق آمارها ۳۴ درصد مردم احساس امنیت روانی ندارند، می گوید: این بدان معناست که بیش از یک چهارم افراد احساس امنیت روانی ندارند و به همین نسبت خانواده نیز تحت تاثیر این نبود امنیت روانی قرار دارد.

نکته این جاست که سلامت روانی دیگر ابعاد سلامت از جمله سلامت جسمانی را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. البته تاثیر این پدیده ها بر یکدیگر متقابل است یعنی فردی که سلامت جسمانی ندارد، در طول زمان سلامت روانی خود و خانواده را به خطر می اندازد و بالعکس نبود سلامت روانی به جسم صدمه می زند. نداشتن سلامت روان زمینه گرایش افراد به آسیب های اجتماعی را فراهم می کند.

اعتیاد ، طلاق، آزار، فرار از خانه از جمله آسیب هایی است که پایگاه اصلی آن در خانواده است و هر قدر خانواده از سلامت روانی- اجتماعی بالاتری برخوردار باشد، از سلامت رفتاری بیشتری هم برخوردار خواهد بود. طبق نتایج بررسی ها بسیاری از خشونت ها، تنش ها، تعارضات خانوادگی از نبود سلامت روان نشات می گیرد و در مواردی یکی از عوامل طلاق به گفته زوج، نبود سلامت روان در طرف مقابل است. فردی که از سلامت روان به هر دلیلی برخوردار نیست، خانواده را متشنج می کند در چنین شرایطی اگر خانواده کارکردهای خود را از دست نداده باشد، می تواند به فرد کمک کند، در غیر این صورت تحت تاثیر اختلالی که وارد شده است قرار می گیرد و آسیب پذیرتر از گذشته می شود.

رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران با اشاره به این که جامعه سالم از خانواده سالم تشکیل می شود، تصریح می کند: خانواده سالم هم از افراد سالم تشکیل می شود؛ بنابراین برای سالم نگه داشتن پیکره جامعه باید به فکر سلامت تمام سلول های جامعه بود. اگر دایم به آسیب های موجود فکر کنیم در گذشته باقی می مانیم، بنابراین ناچاریم نگاه رو به جلو داشته باشیم تا از هم اکنون از بروز آسیب هایی که در آینده خانواده و جامعه را تهدید می کند، پیشگیری کنیم. به نظر می رسد آسیب های سایبری یکی از مهم ترین چالش های خانواده در آینده نه چندان دور است و اگر از الان برای آموزش استفاده از امکانات و تسهیلات سایبری فکری نکنیم، باید منتظر بروز آسیب های جدی در این حوزه باشیم. ارائه اطلاعات درست، به موقع و مستمر اولین و فوری ترین راهکار برای پیشگیری از وقوع آسیب های سایبری است که پس از درگیر کردن فرد، به خانواده و سپس به جامعه لطمه می زند، متاسفانه هم اکنون والدین ، مربیان و حتی معلمان آشنایی چندانی با پدیده های سایبری ندارند و حتی با آن بیگانه هستند.

به این ترتیب جنس آسیب های اجتماعی در سال های آینده تغییر خواهد کرد و هم اکنون رگه های آن قابل مشاهده است.این نکته از این رو اهمیت دارد که متاسفانه سیاستگذاری، نگرش و اولویت بندی های ما بر مبنای آینده نگری نیست. اگر بخواهیم آینده نگر باشیم، باید آینده پژوهی داشته باشیم و تلاش کنیم دریابیم چه آسیب هایی طی سال های آینده در کمین خانواده و جامعه ما قرار دارد. این در حالی است که ما همیشه برای موضوعاتی سیاستگذاری یا برنامه ریزی می کنیم که مربوط به گذشته است و متاسفانه سیاست های متولیان جامعه همواره چند سال عقب تر از جامعه است.

به گفته موسوی چلک تا وقتی پدیده ای به بحران تبدیل نشود به آن نمی پردازیم و به هنگام وقوع بحران هم ضربتی عمل می کنیم. اگر صادقانه تحلیل کنیم باید بگوییم که نتوانسته ایم طی سال های اخیر در کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی موفق عمل کنیم . ۱۲ میلیون پرونده قضایی در کشور داریم که اگر فقط نیمی از آن ها حقوقی باشد، ۶ میلیون پرونده دارای شاکی است. اگر رقم ۱۲ میلیون را در بعد خانوار که ۴ نفر است ضرب کنیم به رقم حیرت انگیزی می رسیم که بسیار نگران کننده است.

تمام این افراد در چارچوب خانواده زندگی می کنند بنابراین می توان دریافت که سلامت روان چه تعداد از افراد تحت تاثیر پرونده های قضایی و دادگاه ها قرار گرفته و زندگی طبیعی آن ها را مختل کرده است. به همه این ها نداشتن مهارت های زندگی و نبود آموزش این مهارت ها را اضافه کنید که چالش های جدیدی را پیش روی خانواده ها می گذارد.

نویسنده: عظیمی مروی