آسیب شناسی فرهنگ عاشورا

پس از آفرینش عاشورا توسط شهیدان کربلا و تبدیل آن به یک فرهنگ توسط اهل بیت ع این فرهنگ عظیم انسانی, نیازمند صیانت و حفاظت بوده و هست, صیانت در برابر امواج بنیان کن جهالت ها و عداوت ها, حفاظت از آسیب های دوستان نادان و دشمنان دانا, تلاش و مجاهدت در برابر فراموشی عاشورا یا اهداف آن, مقاومت در برابر تحریفات گوناگون لفظی و معنوی

سئوالات مهمی در ارتباط با پاسداری از فرهنگ عاشورا مطرح است. از جمله اینکه:

۱- این مسئولیت سنگین بر دوش چه کسی نهاده شده است؟ چه فرد یا گروهی وظیفه حراست از عاشورا و آرمان های بلند آن را دارد؟

۲- حراست و پاسداری چگونه انجام می شود و شیوه آن چیست؟

درباره سئوال اول آنچه پیش از هر چیز به ذهن خطور می کند، آنکه، تنها کسانی عاشورا شناسانند که توانایی حراست از آن را دارند، آن کس که با عاشورا بیگانه است، اهداف و آرمان های آن را نمی شناسد و یا به آن ایمان ندارد، چگونه می تواند پاسدار عاشورا باشد؟ کسانی که با شناختی عمیق و ایمانی محکم، دل در گرو عاشورا و عاشورائیان دارند، وظیفه حفاظت و پاسداری از آن را بر دوش دارند. پس این مسئولیت بزرگ بر دوش عموم شیعیان، به ویژه عالمان دینی سنگینی می کند که نخست عاشورا را هر چه بیشتر و عمیق تر بشناسند، آنگاه به پاسداری از آن و بازخوانیش برای مردم همت گمارند.

اما درباره پرسش دوم و چگونگی پاسداری از عاشورا، درجات و مراتب مختلفی را می توان در نظر گرفت، در درجه اول نکوداشت نام عاشورا و بزرگداشت شهیدان نینوا، وظیفه ای مهم و سنگین است. این مسئولیتی است که در توان تمام مردم می باشد. اقامه مراسم عزا و برپایی خیمه های عزاداری سالار شهیدان ، به راه انداختن دسته جات و هیات ها و غیره، می تواند شکل های مختلفی از این مهم باشد و هر کدام به نوبه خود لازم و ضروری است و نشانه ای از تقوا و تعظیم شعائر الهی و عبادتی بزرگ است که از بهترین و برترین عبادات شمرده می شود. البته مرحله دوم مسئولیت حفاظت و حراست از فرهنگ عاشورا، که پاسداری از اهداف و آرمان های آن است و توده های مردم، به ویژه جوانان را با محتوای واقعی مصیبت نینوا آشنا می کند، بر دوش عالمان و فرهیختگان و پرچمداران فرهنگ اصیل جامعه است. آنان هستند که باید آسیب ها را بشناسند و جامعه را در جریان آنها قرار دهند و به شناخت و ایمان آنها از اهداف عاشورا و عوامل پیدایش مصیبت عظمای کربلا عمق بخشند. این وظیفه مهم عالمان دین است که با بدعت ها و انحرافات جاهلان و کوته فکران و تحریف دشمنان به مبارزه برخیزند و درخت تناور فرهنگ عاشورا را از آسیب ها و آفت ها مصون نمایند.

●«نبایسته های» فرهنگ عاشورا

«نبایسته ها» طیفی از مسائل و موضوعاتی را تشکیل می دهد که مراسم و محافل سوگواری باید از آنها منزه و مبرا باشند. مرزها و حدودی که باید توسط همگان از شرکت کنندگان و آحاد معمولی مردم تا بانیان و دست اندرکاران و مدیران و سخنرانان و مرثیه سرایان و مرثیه خوانان و غیره مراعات گردد و کسی اجازه تخطی از آن را به خود ندهد. این مرزها و خط های قرمز شرعی - عقلی، پاره ای جنبه عملی و رفتاری دارد و پاره ای از آنها بیشتر به جنبه های نظری و فکری ارتباط پیدا می کند.

آنچه در پی می آید، گزارشی مختصر از مهمترین این مرزهاست.

۱- پرهیز از محرمات الهی

عزاداری و سوگواری در رثای سیدالشهدا(ع) علاوه بر اندیشه ای که آن را به عصر صفویه نسبت می دهد، از ضروریات مذهب اهل بیت (ع) است. طبق روایاتی متواتر، نکوداشت حادثه عاشورا و مصیبت کربلا، عبادتی بزرگ و به گفته امام خمینی (ره) از راه های نزدیکی به خداوند شمرده می شود. ولی شرط اولیه این عبادت بزرگ، پرهیز از محرمات الهی در انجام دادن آن است. مراسم عزاداری چنانچه آمیخته با گناه و ارتکاب حرام باشد، نمی توان برای آن چندان ارزشی قائل شد. براساس مبانی دینی، هدف، توجیه کننده وسیله نیست و تنها با استفاده از روش ها و ابزارهای مجاز و مشروع است که برگزاری مجالس و مراسم عزاداری عبادت شمرده می شود و این محافل را به اهداف والای نهضت کربلا نزدیک می کند. «انما یتقبل الله من المتقین» (مائده/۲۷) آن هنگام که فرزندان آدم قربانی شدند و قربانی یکی پذیرفته و از آن دیگری مردود شد. هابیل، در پاسخ قابیل که او را به کشتن تهدید کرده بود، اعلام کرد: همانا «الله» از تقواپیشگان و پرهیزکاران می پذیرد. این سخنی است که در همه جا، ساری و جاری است. تمامی دست اندرکاران مجالس عزاداری امام حسین(ع) وظیفه خود بدانند که احکام فقهی و شرعی مربوط به این مجالس را فرا گیرند و دنبال کنند، تا مراسم آنها، دارای آثار ارزشمند معنوی باشد و بوی و عطر حسینی بگیرد. چگونه می توان در رثای سیدالشهداء و مصائب جانسوز او، در ماتم نشست ولی مراسم او را با ارتکاب گناه سرپا نگه داشت. در حالی که خود آن حضرت، هدف از قیام خود را با فرزدق این گونه در میان می گذارد:

«یا فرزدق، ان هولاء قوم لزموا طاعه الشیطان و ترکوا طاعه الرحمان، و اظهروا الفساد فی الارض و ابطلوا الحدود و شربوا الخمور و استأثروا فی اموال الفقراء و المساکین و انا اولی من قام بنصره دین الله و اعزاز شرعه والجهاد فی سبیل الله تکون کلمه الله هی العلیا»

«امویان پیروی شیطان را برگزیده و طاعت رحمان را رها کرده اند. در زمین به رواج فساد پرداخته، حدود را باطل و شراب می نوشند و اموال فقرا و مساکین را به یغما می برند و من از هر کس دیگر سزاوارترم که به یاری دین و عزت بخشی شرع و جهاد در راه خدا قیام کنم تا «کلمه الله» سرفراز و برافراشته شود.»

وقتی روح قیام حسینی، مبارزه با اطاعت شیطان و فساد و گناه و چپاول دارایی مستمندان است، چگونه می تواند مجالس نکوداشت آن، همراه با پیروی شیطان و تخلف از دین باشد، حال اگر مجالس سالار شهیدان با اموال نامشروع برپا شود و هزینه های آن از طریق ربا، اجحاف به مردم، غصب اموال دیگران، رشوه، کم کاری، تضییع حقوق، نپرداختن خمس و زکات، تأمین گردد، اگر از طریق یغما بردن اموال عمومی و چپاول بیت المال، خیمه حسینی برافراشته گردد، آیا می تواند وسیله تقرب الی الله باشد؟

اگر مرثیه خوانان به اسم سبک جدید و نوآوری، به سراغ سبک های نامشروع بروند، چگونه می تواند طاعت محسوب شود؟

طبق این معیار است که براساس مبانی فقهی، اگر صدای بلندگوی مجالس، مزاحمت برای دیگران فراهم آورد، اگر عزاداری به گونه ای باشد که ضرر جسمی قابل ملاحظه ای برای فرد داشته باشد و اگر گویندگان و سخنرانان و مرثیه سرایان و خوانندگان، به جعل اکاذیب بپردازند و بدون نقل از منابع معتبر تاریخی و قابل قبول، به قصه پردازی مشغول شوند و به هدف جلب و راضی نگه داشتن مخاطب و پرکردن مجلس و کسب درآمد و شهرت به هر شیوه و روش و سخنی روی آورند، در این قبیل موارد چگونه می توان مشروعیت این اعمال را تأیید کرد، تا چه رسد به پذیرش آنها نزد خداوند؟

آیا وظیفه گروه های گرداننده و برپا کننده محافل حسینی آن نیست که به متون معتبر و مستندهای صحیح مراجعه کنند، سطح معلومات و اطلاعات تاریخی خود از واقعه کربلا را بالا ببرند و با تحقیق و تتبع، به این حرفه ارزشمند مشغول شوند و آن را وسیله کسب مال و آبرو قرار ندهند؟ آیا این وظیفه مدیران فرهنگی جامعه و سیاست گذاران کلان در این بخش نیست که با توجه به بعد تاثیرگذاری و اهمیتی که مجالس سوگواری دارد، در جهت سامان دهی ناهنجاری هایی که ذکر شد اقداماتی انجام دهند؟ به نظر می رسد: همچنان که در سایر رشته های هنری و فرهنگی، دست اندرکاران و تولیدکنندگان این آثار، آموزش کافی می بینند، می توان مراکزی آموزشی به وجود آورد تا افراد دست اندرکار همچون شاعران و مداحان و نویسندگان و روضه خوانان و... به طور تخصصی اطلاعات لازم در این بخش را فرا گیرند و با استفاده از آموزش زبان عربی و تاریخ صدر اسلام و حادثه کربلا و همچنین احکام فقهی مرتبط با عزاداری و احادیث و روایات این باب و مطالب هنری و اخلاقی لازم برای این رشته ها، به هر چه بهتر و با شکوه تر برگزار شدن مجالس عزاداری امام حسین (ع) کمک کنند. آنها باید خود، عاشورا را بشناسند تا بتوانند به دیگران آن را بهتر معرفی کنند.

---