وقتی سالمندان از محوریت خانواده حذف می شوند

بیستم مهرماه روز اسکان سالمندان است سالمندی دوره ای از زندگی است که از سن ۶۰ سالگی آغاز می شود این امر برای خیلی از ما سخت و گاهی فکر کردن و پذیرفتن این واقعیت تلخ است

بیستم مهرماه روز اسکان سالمندان است.سالمندی دوره ای از زندگی است که از سن ۶۰ سالگی آغاز می شود. این امر برای خیلی از ما سخت و گاهی فکر کردن و پذیرفتن این واقعیت تلخ است.

اگر بپذیریم که بالا رفتن سن یک پدیده کاملاً طبیعی و حیاتی است و دوره سالمندی را با تمام نیازهای روحی و جسمی خاص خود بشناسیم به راحتی می توانیم این دوره سبز زندگی را در بهترین شرایط بگذرانیم و سالمندان خود را از موهبت کنار خانواده بودن برخوردار کنیم. اما بی توجهی به نیاز های دوران سالمندی و تأمین نکردن آنها می تواند مسائل و مشکلات اجتماعی، خانوادگی و حتی بیماری های جسمی خطرناک را برای سالمند و خانواده اش به دنبال داشته باشد.

با توجه به اینکه آمار سالمندان در جهان رو به افزایش است و به رغم تمامی تلاش هایی در همه کشورها صورت می گیرد،کسری از این جمعیت سالمندی وجود دارد که به دلیل آسیب های مختلف،برای تأمین نیازهای شخصی،درمانی و اسکان در مراکزی که بدین منظور تجهیز و مناسب سازی شده اند نگهد اری شوند.

درکشور مانیز همانند بسیاری از کشورهای جهان به دلیل بهبود شرایط بهداشتی متوسط طول عمرافراد بالا رفته وتعداد سالمندان بالای ۶۰ سال افزایش یافته است. در حال حاضر بیش از۴ میلیون سالمند بالای۶۰ سال درکشورمان زندگی می کنند که پیش بینی می شود این رقم طی ۲۰ سال آینده به حدود۱۰ میلیون نفربرسد.بهبود شرایط اقتصادی - اجتماعی ،ارتقاء وضعیت بهداشت ، تغذیه ،مسکن و پیشرفت دانش و فن آوری پزشکی از عوامل عمده افزایش امید به زندگی به شمار می آیند که در افزایش طول عمر بسیار مؤثرند .

اما متأسفانه رشد چشمگیر تعداد مراکز نگهداری شبانه روزی سالمندان در سالیان گذشته مؤید این نکته است که برخی از خانواده های ایرانی هم به دلایلی که جامعه شناسان از آن به عنوان شکاف بین نسلی یاد می کنند و شما می توانید در پرانتز بخوانید( بی مسئولیتی ) سالمندان خود را در دوره ای که نیازهای جسمانی و عاطفی شان بیشتر شده است به خانه سالمندان و یا مراکزی شبیه به این نام می سپارند. در حالیکه وضعیت برخی از آنها چندان هم نامناسب نیست .

رسیدن به دوره سالمندی خود موفقیتی بزرگ در زندگی است و در کنار سالمند زندگی کردن و از تجارب او استفاده کردن خود موفقیت و سعادتی بالاتر است چرا که سالمند می تواند تجربیات خود را در پشت سر گذاشتن خطرات ، سختی ها و مشکلات زندگی بدون هزینه ای مادی چون مشاوری عالی قدر در اختیار فرزندان و نزدیکان خود بگذارد .

با این وجود جمعیت سالمندان را می توان به دو گروه

۱) افراد در سنین ۷۵- ۶۰ سالگی که از نظر جسمی و روانی نسبتاً فعالند و اگر به آنها فرصت داده شود، می توانند از نظر اقتصادی مانند افراد میانسال مولد باشند.

۲) افراد بالای ۷۵ سال که از نظر جسمی شکننده اند و مبتلا به اختلالات بینایی و شنوایی و گاه اختلالات روانی می باشند؛ تقسیم کرد .

برای اینکه دوره سالمندی سالم و با نشاطی داشته باشیم و درصد در کنار خانواده بودن را برای خود بالاتر ببریم لازم است که از دوران جوانی برای این روزها برنامه ریزی کنیم و با در پیش گرفتن شیوه زندگی سالم و داشتن تغذیه صحیح ، ورزش،مصرف نکردن دخانیات،خواب کافی،بهداشت روان، پیشگیری از حوادث و مشارکت در فعالیت های اجتماعی ،کیفیت سال های زندگی را به کمیت آن اضافه کنیم .

اما واقعا حضور سالمندان در خانواده تا چه اندازه می تواند مفید باشد؟ به راستی چرا باید فرهنگ زیبای خانواده سنتی ایرانی را که زندگی در کنار ریش سفیدان و گیس سفیدان را توصیه می کند احیا کرد ؟

● تغییر در روش زندگی سالمندان را از محوریت خانواده حذف کرده است

حامد مشهدی قربانعلی روانشناس معتقد است که در سالیان گذشته که خانواده ها به صورت گسترده زندگی می کردند و در هر خانواده ای پدربزرگ و مادر بزرگ محور اصلی خانواده بود مشکلات جوانان با پا درمیانی بزرگان خانواده راحت تر و اساسی تر حل می شد و آمار طلاق به اندازه امروز نبود .

او با اشاره به اینکه مادربزرگ و پدر بزرگ بیشترین سخنان خود را در قالب ضرب المثل و متل به جوان ترها می گفتند و از نصیحت مستقیم کمتر استفاده می کردند می گوید:همین نکته ظریف در نحوه ارتباط گیری این بزرگان می تواند ما را در چرایی دوست داشتنی تر بودن و تأثیرگذار تر بودن وجود آنها در خانواده ها راهنمایی کند .

این کارشناس مسائل روانشناسی در ادامه می گوید : امروزه تغییر روش زندگی و هسته ای شدن خانواده ها سالمندان را از محوریت خانواده حذف کرده است .ادعای استقلال جوانان در تصمیم گیری های زندگی ؛ کم شدن روابط بین سالمندان و جوانان را رقم زده و شکاف بین نسلی را به وجود آورده است . وی سپس با تأکید براین نکته که هنوز این بیماری در جامعه ما اپیدمی نشده است می گوید : با وجود اینکه بحران انفجار جمعیت رو به سوی سالمندی دارد و نیاز اولیه سالمندان دیده شدن در مناسبات خانوادگی است باید با برنامه ریزی دقیق فرهنگی جایگاه سالمندان را در جامعه مدرن چون جوامع سنتی مشخص و اعضای خانواده را به رعایت حقوق سالمندان موظف کرد . البته حمایت های اجتماعی دولت مثل تأمین بیمه دوران سالمندی در جهت آسایش خیال این عزیزان با تدوین قوانین کارآمد مثل تعیین حق بیمه دوران سالمندی از مهم ترین اقدامات دولتی برای این قشر است . چرا که بسیاری از مشکلات سالمندان کشور با توجه به بافت فرهنگی و اجتماعی جدید نادیده گرفته می شود .

حامد قربانی با اشاره به اینکه زندگی در کنار خانواده ، ازدواج مجدد زندگی مشترک و داشتن همسر نقش مؤثری در ارتقای سلامت و طول عمر سالمندان دارد می گوید: برای داشتن سالمندی فعال و سالم باید به ابعاد مختلف بهداشت جسمی و روحی ، مسائل اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و معنوی آنان توجه کرد که در سال های اخیر این موارد کمتر مورد توجه جامعه بوده است .

● فقط هفت درصد سالمندان کشور تنها زندگی می کنند

براستی در جامعه ایرانی اسلامی که تجربه جدیدی به نام انفجار جمعیت سالمندی را تجربه می کند برای راحتی خیال سالمندان و امید به زندگی آنها در کنار خانواده چه برنامه ریزی هایی شده است ؟

شاید یکی از نکات مثبت در جامعه اسلامی توجه ها و تذکرات بزرگان دینی و ملی ما در حفظ جایگاه و تأکید بر احترام به بزرگ ترها باشد از جانب همه افراد است . احترامی که در پس آن ما وجود ریش سفیدان و گیس سفیدان را نعمتی بزرگ برای خود می دانیم و در ضرب المثل هایی می گوییم : الهی پیر شوی تا عزت پیدا کنی .... داشتن این گونه فرهنگ های غنی و ملی رمزینه هایی برای نگه داشتن سالمندان در خانواده است و اگر پیدا می شوند خانواده هایی که قدر این عزیزان را نمی دانند یا اینکه در نگه داشتن سالمندان منتی بر این عزیزان می گذارند کم کاری فرهنگی خودمان باشد .

حسین نحوی نژاد، مسئول شورای ملی سالمندان، در کشور با بیان اینکه، از ۵ میلیون سالمند ایرانی بیش از ۹۰ درصد آنها با خانواده زندگی می کنند می گوید فقط هفت درصد سالمندان کشور تنها زندگی می کنند که در اصل باید این افراد در کنار خانواده نگهداری شوند .

وی با اشاره به اینکه سالمندی در ایران رو به افزایش است می افزاید: طرح هایی برای ساماندهی سالمندان در جامعه در نظر گرفته شده که از جمله آن می توان به سند ملی سالمندی، بیمه مراقبتی سالمندی و شورای سامان دهی استان ها اشاره کرد .

● بدترین خانه ها از بهترین آسایشگاه ها بهتر است

بزرگ ترین آسایشگاه خاورمیانه در ایران است که هزارو ۷۵۰ سالمند و معلول را در خود جای داده و محل امن و شادی برای دل های شکسته این عزیزان مهیا کرده است .علاوه بر این مرکز در تهران مؤسسه ای در شهر البرز، بیمارستان جوادالائمه در جنوب تهران و واحد بانوان نیکوکار در محله باغ فیض زیر نظر آسایشگاه کهریزک به سالمندان و معلولان خدماتی را ارائه می کند .

شاید تا به حال به این مراکز نرفته باشید و از حال و هوای مادر بزرگ ها و پدر بزرگ های ساکن در آنجا خبری نداشته باشید . نکند حتی مادری یا پدری پپر را به آن خانه فرستاده باشید و چشم کم سو و پاهای لرزان و زبان دعا گوی آنها را ، در غم نشانیده باشید و خود در پیچ و خم کوچه های زندگی زنگار فراموشی بر ذهن زده باشید . نکند که فراموش کرده اید خود نیز روزی به پیری می رسید و عضوی از جامعه سالمند جامعه می شوید . معلمان هر انسانی پدر و مادر های اویند ، سعی کنیم خوب معلمانی برای اولاد خود باشیم تا گرفتار غم کهریزکی ها و سرای سالمند نشینان نشویم

محمد رضا صوفی نژاد، مدیر عامل آسایشگاه سالمندان کهریزک با اشاره به اینکه برای سالمندان بدترین خانه ها از بهترین آسایشگاه ها بهتر است ، هدف از تأسیس آسایشگاه کهریزک را زندگی کردن می داند و می گوید: این مرکز که به عنوان یک مؤسسه خیریه ۸۰ درصد درآمدش را از راه خیرات مردمی تأمین می کند به گفته صوفی نژاد با توجه به این درآمد هزینه درمانی هر مددجو ماهانه بالای یک میلیون تومان است . وی سپس با تأکید بر افزایش سالمندان کشور وجود این آسایشگاه را در تهران بسیار اندک دانسته و می گوید : با توجه به آمار رو به گسترش سالمندان در کشور برای تهران پنج برابر این ظرفیت باید در نظر گرفته شود .

● کمبود پزشک متخصص سالمندان در ایران

در این گفت وگو دکتر حسن احمدی، رئیس آسایشگاه کهریزک با توجهی دلسوزانه به امور بهداشتی و خدماتی سالمندان می گوید: در ایران حدود پنج میلیون نفر سالمند وجود دارد، اما متأسفانه برای این افراد متخصص در زمینه پزشکی در ایران بسیار اندک است که برای کاهش این معضل در پی عقد قرارداد با دانشگاه تهران برای تربیت پرستار، پزشک و مددکار ویژه سالمند هستیم .

شما هم تا حال به اینکه سالمند چه رژیم غذایی دارد یا اینکه از نظر عاطفی چه نیازهای دارد توجه کرده اید ؟ مگر نه اینکه وقتی کودک بودید شما را برای معاینه به پزشک کودکان می بردند . نه اینکه وقتی زبانی برای گفتن درد نداشتی شب ها لحظه به لحظه با بیداری و گریه تو ، با چشمانی تر کنار بسترت می نشستند . راستی ما چه کرده ایم ؟ کارنامه کداممان پر از نمره های خوب است اگر چه از معلمی مادر و پدر جز نمره بیست ، نمره ای حتی به تنبل ترین و ضعیف ترین دانش آموزان داده نمی شود .

اضافه وزن ، فشارخون بالا، چربی خون بالا از مشکلات شایعی هستند که در دوران سالمندی گریبان گیر اکثر سالمندان می شود . تغذیه صحیح یکی از راههای کنترل آنها است . در صورت کنترل نکردن این مشکلات ، میزان ابتلا به بیماریهایی مانند سکته قلبی ومغزی وسرطانها بیشتر می شود توجه به تغذیه سالمند و رسیدگی به آن خود نوعی احساس آرامش را در وجود سالمند از طریق خانواده به وجود می آورد .

در سنین سالمندی عوارضی مانند خستگی ، کمی تحرک بدنی ، ضعف ، فراموشی و ناراحتی های عصبی همه جنبه غذایی و عاطفی دارد که سالمندانی که با خانواده زندگی می کنند کمتر دچار این عوارض می شوند. کارشناسان معتقدند که تغذیه مناسب و زندگی در کنار خانواده احتمال داشتن یک زندگی با کیفیت بالا و مولد در سنین سالخوردگی بیشتر می کند .

● راه های رسیدگی به سالمندان نیازمند بدون دور شدن از خانواده

در روزهای اسکان سالمندان جویای نحوه نگهداری سالمندان توسط آسایشگاه کهریزک کرج شدم . اگر چه این پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها دور از خانه هستند اما برای اینکه افراد بیشتری دچار غم دوری ازخانواده نشوند چه کرده ایم . آیا مراقبت از سالمندان نیازمند و گاه بدون خانواده فقط از طریق بستری شدن در تخت های آسایشگاه است .

افشین وجدانی، رئیس آسایشگاه کهریزک کرج ، با ارائه آماری ۱۵ درصدی قشر سالمند در سال های ۱۴۰۵ و افزایش سالمندان کشور بر نگهداری سالمندان در خانه تأکید کرده و نحوه مراقبت از سالمندان آسایشگاه کهریزک کرج را در قالب «مراقبت در خانه» عنوان می کند و می گوید: در این بخش از مراقبت، تیم های درمانی داخل منزل رفته و فعالیت های درمانی را برای سالمندان انجام می دهند .

وی در زمینه مراقبت های روزانه از سالمندان را این گونه تشریح می کند: «مراقبت های روزانه»، در این شیوه از مراقبت سالمندان، روزانه به این مرکز مراجعه و در کارگاه های ورزش، سوادآموزی و مهارت آموزی فعالیت می کنند .

وی شیوه دیگر مراقبت از سالمندان را «ویزیت روزانه» نامید که در این نحوه خدمات رسانی هر سالمندی روزانه می تواند به این مرکز مراجعه و از خدمات آن استفاده کند .

خانه ای خانه است که در آن صدای خوش زندگی در کنار بزرگ تر ها طنین انداز باشد را رد پای کودکی خود در آلبوم خاطرات یا حتی حافظه طولانی مدت خود ببینید . زمانی که به قول شاعر حتی نمی توانستید مگسی مزاحم را از صورت خود رد کنید . زمانی که حاضر نبودید تا رسیدن به مقصد در دامن فردی جز مادر خود در اتوبوس و ماشین بنشینید و در مکان های شلوغ وقتی دست مادر یا پدر را رها می کردید برای گم شدنش ، آوای گریه را سر می دادید .

اکنون شمایی که از نگهداری مادر یا پدر پیر خود خسته شده اید و خدای ناخواسته منتی بر سر او می گذارید یا به بهانه رسیدگی بیشتر او را در خانه سالمندان چشم انتظار آمدن خود رها کرد ه اید ، شما هنوز کودکی هستی که بد را از خوب و شر را از خیر تشخیص نمی دهی .

والدینت را بار دیگر گم کرده ای اما این بار با لب خندان قدم می زنی و فراموش کرده ای خانه ای خانه است که در آن صدای خوش زندگی در کنار بزرگ تر ها طنین انداز باشد . در سالروز اسکان سالمندان، آنان را در کنج دلمان و صدر خانه اسکان دهیم .

منیره غلامی توکلی