ضرورت استفاده از طرح های کشاورزی

از کل مساحت ایران ۵۱ میلیون هکتار قابلیت زراعت را دارد, که ازاین مساحت فقط ۱۹ میلیون هکتار زمین های زراعی ایران را تشکیل می دهد و مهمترین عامل اصلی که این اختلا ف سطح را ایجاد کرده کمبود آب است

از کل مساحت ایران ۵۱ میلیون هکتار قابلیت زراعت را دارد، که ازاین مساحت فقط ۱۹ میلیون هکتار زمین های زراعی ایران را تشکیل می دهد و مهمترین عامل اصلی که این اختلا ف سطح را ایجاد کرده کمبود آب است. بنابراین آب عامل اساسی محدودکننده توسعه کشاورزی در ایران بوده است. با توجه به وجود منابع آب های سطحی و زیرزمینی در بخش های زیادی از کشور تا به امروز نتوانسته ایم با مدیریت صحیح آبهای ذخیره ای کشور و ارتقای وضعیت بهره برداری از آبها در بخش کشاورزی با بحران کم آبی و حتی خشکسالی و تنش های خشکی به نحو مطلوبی برخورد کنیم، که این مساله نیازمند طرح جامع نظام آبیاری کشاورزی کشور به عنوان یک طرح ملی است و مسوولین و کارشناسان امر را به یک عزم جدی توام بابرنامه ریزی و مدیریت منابع آبی کشور می طلبد.

از ۱۹ میلیون هکتار اراضی زراعی، تقریبا ۱۰/۵ میلیون هکتار زیرکشت است و ۸/۵ میلیون هکتار به علت مساله آب به صورت آیش یا به عبارتی رها شده، یک نکته مهم در بخش کشاورزی از جمله زراعت قابلیت کاشت اینگونه اراضی میباشد. همچنین از ۱۰/۵ میلیون هکتار زیر کشت ۵ میلیون هکتار به صورت دیم و ۵/۵ میلیون هکتار به صورت آبی است.

امروزه توسعه زراعت غلا ت به عنوان محصولا ت استراتژیک در عرصه بین المللی از اولویت های اساسی و از نظر امنیت غذایی جوامع توسعه یافته و درحال توسعه از ارزش زیادی برخوردار است، در کشور ما با وجود پتانسیل های فعال و غیرفعال در بخش کشاورزی و کاستی ها و کمبودهای این بخش، تولید غلا ت با عملکرد بالا در راستای خودکفایی و توسعه کشاورزی و به عنوان یک استراتژی در بحث امنیت غذایی، از دهه های ۷۰ و ۸۰ به بعد مورد توجه جدی مسوولا ن قرار گرفته که طرح های خودکفایی از جمله این تدابیر بوده است.

کشور ما از لحاظ جغرافیای کشاورزی و اقلیمی در وضعیت متنوعی قرار گرفته است که این تنوع را در کمتر سرزمینی می توان یافت، آب و هوای سرد و نیمه خشک مناطق غربی (سلسله جبال زاگرس) و دامنه های جنوبی و مرکزی رشته کوه های البرز از یک سو و آب و هوای گرم و خشک و نیمه خشک مناطق مرکزی و شرقی از طرفی دیگر و آب و هوای مرطوب مدیترانه ای کرانه های خزری و آب و هوای گرم و مرطوب سواحل جنوبی حتی نیمه خشک مناطق جنوبی بر تعدد و تنوع محصولا ت کشاورزی اعم از باغی و زراعی افزوده است.

سطح وسیعی از کشور ما به خصوص مناطق مرکزی و شرقی از بحران کم آبی رنج می برد که در بعضی از سالها تنش های محیطی از جمله خشکسالی را در پی داشته است. در جغرافیای کشاورزی مناطق خشک و نیمه خشک با توجه به میزان کم بارش سالیانه، میزان تبخیر از میزان بارندگی بیشتر است، متاسفانه عامل قهری طبیعت و کمبود آب در بخش عمده ای از کشور ما اجازه افزایش بهره برداری از تمامی پتانسیل های کشاورزی را نمی دهد.

برای مقابله با اینگونه از شرایط نامساعد و اصلا ح این وضعیت نیازمند مدیریت و برنامه ریزی صحیح در قالب یک طرح ملی تحت عنوان طرح جامع نظام آبیاری کشاورزی هستیم تا حداقل بتوانیم مشکل کم آبی را در بخش کشاورزی تا حدودی برطرف سازیم. در کشور ما بیش از ۲۰ میلیون به طور مستقیم و غیرمستقیم در بخش های مختلف کشاورزی فعالیت دارند، همچنین با وجود بیش از ۵۰ هزار فارغ التحصیل رشته های کشاورزی بایستی با راهکارهای تحول زا و راهبردهای هدفمند تحولا ت جدیدی در عرصه کشاورزی ایران ایجاد کرد.

همانگونه که اشاره شده تنها راه برون رفت از برخی مشکلا ت بخش کشاورزی اصلا ح روش های مدیریت کشاورزی و مدیریت صحیح منابع و کاهش هزینه های تولید و نهایتا توسعه کشاورزی دانش محور است که در توسعه اقتصادی کشور از تاثیرگذارترین رویکردها می تواند باشد.

بخش کشاورزی در ایجاد امنیت غذایی جامعه نقش مهمی دارد، از بین محصولا ت متنوع کشاورزی مواد پروتئینی در تغذیه جامعه ایرانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است اما قیمت تمام شده این مواد برای اقشار آسیب پذیر و متوسط هر ساله سیر صعودی داشته و منجر به کاهش قدرت خرید این اقشار می شود، یکی از دلا یل اصلی این وضعیت افزایش هزینه های تولید و هزینه های حمل و نگهداری تا بازار مصرف که تبعاتی همچون افزایش قیمت ها و کاهش قدرت خرید این محصولا ت توسط مردم و در نهایت آثار سو»تغذیه در سنین مختلف به خصوص نسل جوان جامعه را در پی دارد.

امروزه کشاورزی مکانیزه و مدرن با امنیت غذایی و سلا مت جوامع ارتباط تنگاتنگی دارد حتی با فرآیند توسعه جوامع مرتبط می باشد، در بحث امنیت غذایی جامعه ما بایستی طرح جامع خودکفایی محصولا ت کشاورزی همگام با راهکار افزایش عملکرد واحدهای تولیدی کشاورزی مورد اهتمام کارشناسان قرارگیرد تا با اجرای اصول به زراعی وبه نژادی و استفاده از ارقام پر محصول و کیفی شاهد افزایش راندمان تولید محصولا ت و فرآورده های متنوع کشاورزی باشیم و حداقل در سبد مصرفی خانوار ایرانی تاثیرات مطلوبی همچون تثبیت قیمت ها و افزایش قدرت خرید را به همراه داشته باشد.

هر چند که در سالهای گذشته بحث طرح های خود کفایی محصولا ت کشاورزی همچون طرح خودکفایی گندم، برنج، دانه های روغنی، طرح حفظ نباتات (باغات) و... مطرح شده ولی با گذشت چند سال از شروع آنها، این قبیل طرح ها با فراز ونشیب هایی مواجه بوده، به نحوی که عوامل متعددی همچون تنش های خشکی و خشکسالی، کمآبی، طغیان آفات و امراض و افزایش هزینه های تولید و واردات بی رویه محصولا ت کشاورزی در سالهای گذشته، عدم فروش محصولا ت کشاورزی به قیمت مناسب، کاهش سطح زیرکشت و رها کردن اراضی کشاورزی و اقدام به کشت جایگزین توسط کشاورزان و... در برخی از مناطق اجرای طرح ها مشکلا تی را برای کشاورزان، کارشناسان و روند اجرای طرح های خود کفایی ایجاد کرده بود، این وضعیت باعث شده بود برخی از اهداف تعریف شده در طرح ها تحقق پیدا نکند.

در مجموع امروزه به کمک نخبگان بخش کشاورزی با تدوین سیاست های اصلا حی در مدیریت کشاورزی کشور و شناسایی نقاط ضعف، قوت و چالش ها و مشکلا ت در روند اجرای طرح های خودکفایی و با برنامه ریزی های اشتغالزا به ویژه برای فارغ التحصیلا ن کشاورزی در قالب طرح های خودکفایی به منظور طرح اصلا ح ساختار کشاورزی در امور زراعت، باغبانی، دام و طیور و... می تواند یک گام مهمی برای اشتغال و توسعه پایدار در بخش کشاورزی کشور باشد، لذا تنها راه رسیدن کشور به مرزهای خودکفایی محصولا ت کشاورزی، دستیابی به کشاورزی پیشرفته و برتر در منطقه خاورمیانه و عدم وابستگی به خارج از کشور در راستای پیوستن ایران به جمع کشورهای صادرکننده مهمترین محصولا ت کشاورزی، خلا قیت، نوآوری و توسعه در طرح های خودکفایی همگام با حرکت جهادی کارشناسان با اتکای به کشاورزی دانش محور و مبتنی بر فنآوری های روز دنیا است.

نویسنده : حسن سپهر