آشنایی با هنر مقرنس

یکی از عناصر تزیینی معماری که در زیبا ساختن بناهای ایرانی به خصوص مساجد و مقبره ها نقش مهمی دارد مقرنس کاری است.
مقرنس ها که شباهت زیادی به لانه زنبور دارند، در بناها به شکل طبقاتی …

یکی از عناصر تزیینی معماری که در زیبا ساختن بناهای ایرانی به خصوص مساجد و مقبره ها نقش مهمی دارد مقرنس کاری است.

مقرنس ها که شباهت زیادی به لانه زنبور دارند، در بناها به شکل طبقاتی که روی هم ساخته شده برای آرایش دادن ساختمان ها و یا برای آنکه به تدریج از یک شکل هندسی به شکل هندسی دیگری تبدیل شود،به کار می روند.

این مقرنس ها را می توان ازجمله وسایل موثر ساختن گنبد ها دانست که بعدها محتوای نظری اولیه را از دست داده و بیشتر برای تزیین به کار رفت.

برخی معماران ایرانی نیز که این مقرنس ها را در جبهه ساختمان ها به کار می برده اند و در ساختن آنها مهارت را به حدی رساندند که نمی گذاشتند موجب سنگینی ساختمان شود و بر اصل و پایه فشار آورد.

با مشاهده شکل های طبیعی قندیل های یخی و آهکی درون غارها در می یابیم که به احتمال زیاد هنرمندان نخستین این فن، از همان قندیل ها برداشتی هنرمندانه کرده اند و عینا آن را در سطوح داخلی و خارجی بناها با استفاده از آجر گچ و یا سیمان به کار گرفته اند.

مقرنس ها معمولا در سطوح فرو رفته گوشه های زیر سقف ایجاد می شود. اما محل قرار گیری این عنصر تزیینی می تواند در بالای دیوارها،سقف ها گوشه ها سردرها و ... باشد.

مقرنس ها از لحاظ شکل به ۴ دسته تقسیم می شوند:

۱. مقرنس های جلو آمده: به مقرنس هایی می گویند که مصالح آن از خود بناست و در نهایت سادگی و بدون هیچگونه پیرایه ای به صورت آجر یا گچی، انتهای سطوح خارجی نمای بیرون ساختمان را آرایش می دهند و استحکام آنها زیاد است.

۲. مقرنس های روی هم قرار گرفته: علاوه بر مصالح به کار رفته اصلی بنا مانند گچ و آجر وسنگ، در سطوح داخل و خارج بنا به کار می روند و غالبا در چند ردیف (دو تا پنج یا بیشتر) روی هم قرار دارند و دارای ثبات متوسطی است.

۳. مقرنس های معلق: شبیه همان منشورهای آهکی آویزان در غارهاست که اصطلاحا استلاکتیت نامیده می شوند و غالبا از چسباندن مواد مختلف چون گچ، سفال، کاشی و ... به سطوح مقعر داخل بنا صورت می گیرند که آویزان به نظر می رسند و دارای ثبات کمی هستند.

۴. مقرنس های لانه زنبوری: چنانکه از تام این دسته از مقرنس ها پیداست، شبیه لانه زنبور و در مجموع کندوهای کوچک بر روی هم قرار گرفته اند. این دسته از نظر شکل ظاهری شبیه به مقرنس های معلق اند.

مقرنس در دو قرن پنجم و ششم هجری قمری و یا به عبارتی در دوره سلجوقیان در مرحله تحول سریع قرار گرفت در اکثر بناهای این دوره مقرنس های زیبایی دیده می شوند.

آشکار ترین نمونه معماری عهد سلجوقی مسجد جامع اصفهان است که گنبد مقرنس کاری شده آن از شاهکارهای معماری اسلامی به شمار می رود.