جزیرهای با صداهای ماندگار

درباره دوبله سریال «قصه های جزیره»

حرفه دوبلاژ در ۳۰ سال اخیر با افت و خیزهای بسیاری در رسانه ملی همراه بوده است. زمانی به دلیل عدم اکران فیلم‌های خارجی روز جهان در سینماهای ایران فعالان این عرصه تمام توان و حضورشان را معطوف به تلویزیون کرده و با کم‌کاری‌ها می‌ساختند یا مانند زمان حال که حجم زیادی از جدول پخش برنامه شبکه‌ها نیازمند دوبلاژ است (اعم از فیلم‌های سینمایی، ‌مستند، انیمیشن، تیزر، آگهی و ...) به اصطلاح یکی از مراکز شلوغ و پررفت و آمد رسانه ملی، واحد دوبلاژ می‌شود! اما در این میان دوبله سریال‌های خارجی بوده که برای مخاطب تلویزیونی در گذر این سال‌ها تبدیل به خاطره شده است و می‌توان ردپای هنر دوبله را (فارغ از حرفه، صنعت یا تکنیکی بودن دوبلاژ)‌ در آن جستجو کرد.

دوبله سریال‌هایی چون مارکوپولو، سال‌های دور از خانه، ارتش سری، لبه تاریکی، در برابر باد، خانم مارپل، پوآرو، ماجراهای شرلوک هولمز، ناوارو، در برابر آینده، مدیرکل، فونتامارا، شهر مرزی، کنت مونت کریستو، پزشک دهکده، پرستاران، جواهری در قصر و ... به عنوان یادگارهای دوبله تلویزیونی هستند که در پخش‌های مکررشان نیز همچنان عنصر دیدنی و تازگی‌شان را حفظ کرده‌اند. یکی دیگر از این دوبله‌های ماندگار تعلق دارد به دوبله درخشان سریال قصه‌های جزیره؛ مجموعه‌ای که با خاطرات نوجوانی نسل ما گره خورده و حتی تماشای دوباره‌اش هنوز هم لذتبخش است. بین سال‌های ۱۳۷۵ تا ۷۷ که این سریال از شبکه ۲ پخش می‌شد، در قسمت تیتراژ ابتدایی (با ابتکار مدیر پخش خوش ذوق شبکه)‌ عنوانی اینچنین نقش می‌بست: «مدیر دوبلاژ خانم رفعت هاشم‌پور.» همین عنوان کافی بود که نام بانوی هنرمند دوبلاژ را تا ابد در ذهنمان حک کنیم؛ بانویی که با تیزبینی و درک بالا از ساختار اثر، شخصیت‌های قصه‌های جزیره را با مناسب‌ترین صداها رنگ‌آمیزی کرد و بقدری انتخاب دوبلورها برای نقش‌گویی در این سریال بی‌نقص بود که بعدها موجب شهرت بسیاری از این صدا در جامعه شد که در اینجا عملکرد هاشم‌پور با تقدیرهای فراوانی همراه بود.

کوین سالیوان کانادایی در مقام طراح و تهیه‌کننده اثر، تمامی فراز و فرودهای جامعه کوچک در جزیره زیبای سنت ادوارد را به شکل حرفه‌ای در بطن قصه‌های جزیره روایت کرد که بویژه در پروراندن شخصیت‌های داستان رویکرد باورپذیری داشت و برای نمایش در ایران نیز باید این نکات لحاظ می‌شد که هاشم‌پور با وسواس مثال‌زدنی‌اش، آن را در شیوه مدیریتش نیز جاری کرد. از شاخصه‌های داستان قصه‌های جزیره، حضور پرسوناژهای کودک و نوجوان پرشماری بود که با پیشرفت داستان، این شخصیت‌ها رشد می‌کردند و حتی به دوران بلوغ می‌رسیدند. بدین منظور هاشم‌پور تمهید هوشمندانه‌ای اتخاذ کرد و آن استفاده از صدای گویندگانی بود که توانایی بچه‌گویی و بزرگسالی را توامان داشتند. دوبلورهایی چون مریم شیرزاد، مهوش افشاری، شوکت حجت و ... در دوبله قصه‌های جزیره شاهد دستاورد مهمی در دوبلاژ هستیم و آن یکی شدن صدای دوبلور با نحوه بازی هنرپیشه است که نقش بسزایی در ماندگاری یک اثر دارد و می‌توان به شکل جداگانه به تک‌تک صداهای دوبله قصه‌های جزیره پرداخت.

رفعت هاشم‌پور (صدای نقش هتی کینگ با نقش‌آفرینی جکی باروز)‌: نقش‌گویی درخشان هاشم‌پور به جای این پرسوناژ را باید در کنار نقش‌گویی‌های ماندگاری چون منوچهر اسماعیلی (کنت مونت کریستو)‌، ناصر طهماسب (لودویک کسلر در ارتش سری)‌، فهمیه راستکار (خانم مارپل)‌، مینو غزنوی (هانیکو)‌، بهرام زند (شرلوک هولمز)‌، جلال مقامی (باب پپج در لبه تاریکی)‌، اکبر منانی (هرکول پوآرو)‌ و... در سریال‌های خارجی قرارداد. هتی کینگ از خودراضی و غرغرو هیچ خانواده‌ای را در جزیره بالاتر از فک و فامیل خودش (خانواده کینگ)‌ نمی‌بیند و با وجود ظاهر خشن و افکار مستبدانه، قلب مهربانی دارد و رفعت هاشم‌پور استادانه تمام خصوصیت‌های اخلاقی این پرسوناژ را در صدایش منعکس کرده و کاملا با بازی دیدنی هنرپیشه همگام است. از اتفاقات جالب توجه دوبله این سریال، تغییر گوینده همین نقش بود که تا نزدیک به ۲۰ قسمت ابتدایی، ناهید شعشعانی به جای هتی صحبت می‌کرد که دیگر نتوانست سرضبط حضور پیدا کند و از آن وقت خود هاشم‌پور عهده‌دار نقش‌گویی‌اش شد و برای دوستداران دوبلاژ به خاطره‌ای دیگر از صدای وی به جای بازیگران مشهوری چون ویوین لی‌ در فیلم بربادرفته‌، سوزان هیوارد (می‌خواهم زنده بمانم)‌ و ایرنه پاپاس (محمد‌رسول‌الله)‌ شد.

از شاخصه‌های این سریال، حضور پرسوناژهای کودک و نوجوان بود که با پیشرفت داستان، این شخصیت‌ها رشد می‌کردند و حتی به دوران بلوغ می‌رسیدندمینو غزنوی (صدای نقش الیویا کینگ)‌: الیویا که از طریق خبرنگاری قصد دارد خود را در جامعه‌ مطرح کند خصوصیات بارزی دارد که می‌توان به خل‌بازی‌ها و خنده‌های از ته دل گاه‌ و بی‌گاهش اشاره کرد.

مینو غزنوی استاد نقش‌گویی‌ به جای شخصیت‌های زنان جوان اینچنینی است که ۲ نمونه شاخص را در کارنامه پربارش ثبت کرده است. یکی ‌نقش‌گویی به جای دایان کیتن در فیلم آنی‌هال وودی آلن و دیگر نقش هانیکو تاچیبانا در سریال ژاپنی داستان زندگی. در قسمت راه‌اندازی کارخانه کنسروسازی خرچنگ بهترین نقش‌گویی غزنوی شکل گرفت و وقتی با صدایی بلند و طنزآمیزی می‌گفت: «سبدها رو کابله، مواظب سرهایتان باشید»! همان‌طور که در قبل ذکر شد دوبلورهای بچه گوی کار کشته‌ای چون مریم شیرزاد (در نقش سارا استنلی)‌، مهوش افشاری (فلیسیتی)‌، شوکت حجت (فلیکس)‌ در دوبله قصه‌های جزیره حضور داشتند که هر کدام توانستند گویای خصوصیات اخلاقی بچه‌ها در صدایشان باشند. شیرزاد با همان لحن آرام و معصومش، تقاضاهای سارای کوچک و یتیم را قابل باور از آب درآورد و این روند تا بلوغ سارا نیز ادامه داشت و فلیسیتی مغرور و از خود راضی با نقش‌گویی فوق‌العاده مهوش افشاری چشمگیر شد که در لحظه‌های رمانتیک زندگی فلیسیتی وقتی گاس پایک را مورد خطاب قرار می‌داد، افشاری با لرزش ظریفی که به صدایش می‌داد، اسم گاس را برای دوستداران سریال خاطره‌انگیز کرد. در این میان از صداپیشگی شوکت حجت‌ نیز نمی‌توان به راحتی گذشت که با صدایی تخس و شیطنت‌آمیز، چهره و کارهای فلیکس را دوست داشتنی‌تر کرد. صداهای آرام و با حس و حال همت مومیوند و مریم صفی‌خانی برای زوج الک و ژانت بهترین گزینه‌ها بودند که تناسب داشت با چهره بازیگران‌شان همچنین نقش‌گویی‌های قابل توجه علیرضا باشکندی و امیر صمصامی به ترتیب به جای جاسپردیل (مخترع دست و پاچلفتی)‌ و گاس پایک (دریانورد عاشق‌پیشه)‌ که باشکندی با توجه به نوع صحبت همراه با لکنت جاسپر، دیالوگ‌گویی انرژی بری داشت که در انتها برایش موفقیت‌آمیز بود. هاشم‌پور این دقت در نحوه انتخاب صدای شخصیت‌های اصلی را در نقش‌های مکمل نیز اعمال کرد که ذکر اسامی دوبلورهایشان موکد این نکته است: کیکاوس یاکیده (آرتور پتی‌بون)‌، محمد عبادی (سیمون تریمن هتلدار)‌، زنده‌یاد پروین ملکوتی (ریچل لیند)‌، سیاوش مینویی (پیرلاپیر آشپز)‌، الیزا اورامی (خانم پاتز فضول)‌، پری هاشمی (خانم موریل استیسی)‌، مهین بزرگی (عمه الیزا)‌، فریدون اسماعیلی، مهدی آرین‌نژاد، نگین کیانفر، نرگس فولادوند، پرویز ربیعی، وحید منوچهری و محمدعلی اشکبوس.

مهم‌ترین نقطه بارز دوبله قصه‌های جزیره، در عنصر خلاقیت بود که هاشم‌پور آن را در جای جای این کار جاری کرد؛ عنصری که متاسفانه در دوبله کنونی سریال‌های تلویزیونی بندرت دیده می‌شود و بی‌دلیل نیست که دوبله قصه‌های جزیره همواره در ذهن بیننده رسانه ملی ماندگار است.

نیروان غنی‌پور