۱۰ آذر ۱۳۱۴ ـ رضا شاه فروغی را برکنار کرد، و شش سال بعد وی با دست فروغی برکنار شد!

رضا شاه دهم آذر ماه ۱۳۱۴ به گونه ای غیر منتظره ، محمدعلی فروغی را متهم به مساعدت و حمایت از بستگان کرد که شهرت سوء استفاده از مقام و منزلت او را داشتند و از نخست وزیری برکنار ساخت …

رضا شاه دهم آذر ماه ۱۳۱۴ به گونه ای غیر منتظره ، محمدعلی فروغی را متهم به مساعدت و حمایت از بستگان کرد که شهرت سوء استفاده از مقام و منزلت او را داشتند و از نخست وزیری برکنار ساخت و یکی از آن افراد هم که متهم به چنین سوء استفاده ای شده بود چند روز بعد اعدام شد. پس از برکناری فروغی، رضا شاه تلاش برای دور ساختن تدریجی ایران از نفوذ انگلستان را آغاز کرد.

تاریخ وطن از آغاز دوران قاجارها سوژه های بسیار برای تحقیق دارد که روی آنها آن طور که باید کار نشده است. باز شدن هرکدام از این پرونده ها پر است از حقایق تلخ و آگاهی از آنها چشم و گوش را باز و مانع از تکرار خواهد شد و یکی از این سوژه ها دنبال کردن کارهای فروغی است که مردی سیاسی ـ فرهنگی بود.

فروغی که در کابینه مهدی قلی هدایت (مخبرالسلطنه) وزیر امور خارجه بود در سال ۱۳۱۲ پس از کناره گیری هدایت، نخست وزیر ایران شده بود. در زمان نخست وزیری هدایت بود که قانون تمدید قرارداد نفت با انگلستان تصویب شده بود . کناره گیری هدایت به خواست رضا شاه و سه ماه پس از تصویب تمدید قرارداد نفت صورت گرفته بود . تمدید قرارداد نفت موسوم به قانون سال ۱۹۳۳ از قوانین ننگین و خیانت آلود ایران بشمار می رود زیرا که به موجب آن ، مدت و منطقه مشمول قرارداد افزایش یافته بود.

فروغی پیش از نخست وزیر شدن، مشاغل متعدد را پشت سر گذاشته بود و ازجمله در ۱۳۰۹ وزیر اقتصاد شده بود.

وی پس از برکناری از نخست وزیری در ۱۳۱۴ به مدت شش سال مورد بی مهری رضا شاه قرار داشت و به او نزدیک نمی شد.

دو روز پس از آغاز تجاوز نظامی انگلستان و روسیه به ایران در شهریور ۱۳۲۰ همین فروغی را که طرف بی مهری و خشم رضا شاه بود آوردند و نخست وزیر کردند که ترتیب تسلیم ایران و کنار رفتن رضا شاه و به شاهی رسیدن محمدرضا را داد!. بازی هایی که به نخست وزیر شدن مجدد فروغی انجامید از این قرار بود: چهارم شهریور ۱۳۲۰ و پس از شکست مذاکرات ایران با نمایندگان انگلستان و شوروی بر سر توقف تعرض نظامی، علی منصور از سمت نخست وزیری کناره گیری و رضا شاه مجید آهی را مامور تشکیل کابینه کرد که او هم نپذیرفت و در عوض محمد علی فروغی را( ! ) برغم بی توجهی رضا شاه نسبت به او، برای احراز این پست پیشنهاد کرد که شاه وقت از ناچاری پذیرفت!.

۵ شهریور ۱۳۲۰ فروغی کابینه خود را تشکیل داد که در آن سرلشکر احمد نخجوان کفیل وزارت جنگ و علی سهیلی وزیر امور خارجه بودند. فروغی در همان نخستین جلسه کابینه اشاره کرده بود که نظر بر ترک مخاصمه دارد. با این بیان، در سومین روز تهاجم و ادامه بمباران شهرهای کشور هنوز معلوم نبود که باید جنگ کرد و یا تسلیم شد و این ابهام در تضعیف روحیه نظامیان موثر بود.

در این میان، در حالی فروغی و وزیر امور خارجه اش با نمایندگان انگلستان و شوروی مذاکره می کردند نخجوان و یکی ـ دو مقام نظامی دیگر بخشنامه مرخص کردن سربازان را از پادگانها صادر کردند و وطن بدون دفاع رها شد!.

فروغی پس از چند تماس با نمایندگان انگلستان و شوروی که نیروهایشان بدون برخورد با مقاومت جدی ( به سبب مرخص شدن سربازان ایران ) به تهران نزدیک می شدند در ۱۸ شهریور مجلس شورای ملی را به تشکیل یک جلسه فوق العاده دعوت کرد و در این جلسه روشن شد که دولت انگلستان خواهان برکناری رضا شاه و تبعید او از کشور است. چون فروغی به این دو دولت وعده هایی داده بود؛ در پایان جلسه تقاضای رای اعتماد کرد که مورد تایید قرار گرفت. هفت روز بعد فروغی به اتفاق علی سهیلی وزیر امورخارجه اش به دیدار سفیران انگلستان و شوروی شتافت و به آنان اطلاع داد که رضا شاه همچنان که آن دو دولت خواسته بودند کناره گیری کرده و رهسپار اصفهان شده است و در همین ملاقات موافقت دو دولت مهاجم با شاه شدن محمدرضا به فروغی اعلام شده بود . فروغی سی ام شهریور سرلشکر احمد نخجوان را که قبلا قرار بود به اتهام خیانت به وطن اعدام شود به عنوان وزیر جنگ کابینه ترمیم شده خود انتخاب کرد که پاداشی به خیانت عنوان شده است. فروغی به رغم بدگویی مردم، درنیمه آذر ماه ۱۳۲۰ سرلشکر احمدنخجوان را به عنوان وزیر جنگ کابینه خود ابقاء کرد که تعجب همگان را برانگیخت.

فروغی اواخر سال ۱۳۲۰ هنگام دفاع از لایحه خود مبنی بر امضای پیمان اتحاد با انگلستان و شوروی ( دو دولتی که ایران را اشغال نظامی کرده بودند) در مجلس شورای ملی ، توسط یک تماشاگر کتک خورد . با وجود این ، لایحه وی در جلسه بعدی مجلس به تصویب رسید و ایران رسما به صف کشورهای در حال جنگ با آلمان پیوست.

فروغی ۱۵ ماه پس از تسلیم ایران به متفقین، در ۶۷ سالگی در پنجم آذر ۱۳۲۱ درگذشت.