نگاهی به وضعیت ارتقای ناوگان حفاری دریایی

امروزه شرکت های بزرگ و معتبر بین المللی فعال در حوزه نفت و گاز به منظور ارتقای توان و برتری بر رقبای جهانی خود, حضور در حوزه های جدید را به عنوان راهبردی بلندمدت و موفق دنبال می کنند که حفاری نیز, به عنوان بخش مهمی از حوزه بالادستی, نقش عمده ای در این زمینه ایفا می کند

امروزه شرکت‌های بزرگ و معتبر بین‌المللی فعال در حوزه نفت و گاز به منظور ارتقای توان و برتری بر رقبای جهانی خود، حضور در حوزه‌های جدید را به عنوان راهبردی بلندمدت و موفق دنبال می‌کنند که حفاری نیز، به عنوان بخش مهمی از حوزه بالادستی، نقش عمده‌ای در این زمینه ایفا می‌کند. نباید از نظر دور داشت، تعداد ریگ‌های حفاری به‌کار گرفته شده در میدان‌های نفت و گاز معمولا شاخص خوبی برای ارزیابی توسعه میدان‌ها و در نهایت بهره‌برداری بیشتر از منابع هیدروکربوری به شمار می‌رود تا آنجا که بهره‌گیری از تعداد بیشتری از دکل‌های حفاری در مخازن مشترک، می‌تواند نویدبخش بهره‌برداری بیشتر از منابع آن میدان، در مقایسه با طرف رقیب باشد.

با نگاه اجمالی به آخرین وضعیت دستگاه‌های حفاری در جهان و طبق آخرین آمار کنونی سایت Rigzone می‌توان گفت از تعداد ۹۶ دکل حفاری فعال در منطقه خلیج فارس (حدود ۱۰ دکل در حال ساخت و در دست تعمیر) نزدیک به ۷۰ دکل در این منطقه فعال است.

همچنین با توجه به اهمیت چشمگیر میدان گازی پارس‌جنوبی و ضرورت برداشت هرچه بیشتر از مخزن این میدان، مشاهده می‌شود که رقیب ایران در برداشت از منابع این میدان، به‌کارگیری ۱۹ دکل حفاری دریایی را در دستور کار قرار داده، در حالی که تنها دو دکل در بخش ایرانی این میدان مشترک مشغول به کار است. از دیگر سو با اینکه ایران ۳۰ درصد از سهم منابع نفت و گاز خلیج فارس را به خود اختصاص داده است، به یقین تعلق تنها هشت درصد از سهم حفاری این منطقه به ایران کافی نیست.

تعداد دکل‌های حفاری دریایی در خلیج فارس در ۱۰ سال اخیر در آب‌های خلیج‌فارس نیز شامل ۱۴ دکل حفاری دریایی خارجی و دو دکل حفاری دریایی ایرانی است که در میدان‌های مختلف سیری، فازهای ۱ تا ۹ پارس جنوبی، درود، بلال، سروش و نوروز، سلمان، فروزان و اسفندیار، نصرت و فرزام، بهرگان و فارسی مشغول به کار بوده‌اند.

از نظرگاه دیگر، افزایش هزینه‌های عملیات حفاری در بخش بالادستی به دلیل افزایش شدید اجاره دکل‌های حفاری دریایی که تعداد آن در دنیا محدود و تنها در انحصار برخی از شرکت‌های بزرگ آمریکایی است، عاملی دیگر برای تشویق متولیان این صنعت برای افزایش ناوگان جک‌آپ بوده است. بر اساس برآوردها، ظرفیت کنونی کشور برای استفاده از «جک آپ» حداقل ۲۰ تا ۲۴ عدد است که با توجه به میدان‌های هیدروکربوری کشور، این تعداد قابل افزایش است؛ به گونه‌ای که مدیرعامل شرکت نفت فلات قاره ایران در همایش بین‌المللی موسسه روند، بر به‌کارگیری ۱۸ تا ۲۰ دکل حفاری دریایی تنها در میدان‌های مربوط به فلات قاره تاکید کرده است که می‌تواند نویدبخش افزایش فعالیت‌ها در پروژه‌های نفت و گاز و بهره‌برداری از حوزه‌های مشترک کشور باشد.

بهره‌گیری از ۱۱ دکل حفاری دریایی در پروژه‌های میدان گازی پارس‌جنوبی نیز از جمله قول‌های مساعد مسوولان برای افزایش بهره‌برداری از مخزن مشترک پارس‌جنوبی است. هم اکنون برنامه‌های کشور به سمت و سوی استفاده از ۳۰ دکل دریایی به پیش می‌رود که سفارش ساخت شش دکل حفاری دریایی که برخی از آنها مراحل ساخت را آغاز کرده‌اند، از فعالیت‌های در دست اجرا و آغازین برای تحقق این هدف است.

● سفارش دکل‌های جدید

تشویق شرکت‌های خصوصی و نیمه دولتی برای سرمایه‌گذاری در بخش ساخت دکل‌های حفاری دریایی از برنامه‌ریزی‌های متولیان صنعت نفت بوده است که تاکنون قرارداد ساخت شش دکل، منعقد شده یا مراحل پایانی انعقاد را می‌گذراند. شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران (آی.او.ای.سی) به عنوان شرکت فعال در بخش فراساحل پروژه‌های نفت و گاز، از چندی پیش ورود به حوزه بالادستی را در زمره برنامه‌ریزی‌های خود قرار داده بود که حضور در صنعت حفاری به عنوان بخشی مهم از فعالیت‌های بالادستی، راهبرد این شرکت را تشکیل می‌دهد. شرکت تاسیسات دریایی تاکنون موفق به انعقاد قرارداد تامین شش دکل خشکی برای شرکت‌های ملی حفاری و حفاری شمال و چهار دکل دریایی (دو دکل مربوط به شرکت نفت و گاز پارس، یک دکل نفت فلات قاره و دو دکل مربوط به حفاری شمال) شده است. در مورد هزینه‌های پروژه ساخت دکل‌های حفاری دریایی نیز باید گفت، ساخت این سازه‌ها به سرمایه‌گذاری ۸۰۰ تا یک میلیارد دلاری نیاز دارد. همچنین کل این پروژه که مراحل ساخت و اجرا را شامل می‌شود، به هزینه‌ای حدود ۶/۲ میلیارد دلار در مدت پنج‌سال نیازمند است.

با توجه به اینکه دانش فنی طراحی ساخت دکل‌های حفاری دریایی تنها به چند شرکت دنیا به ویژه شرکت‌های آمریکایی محدود است، سیاستگذاری برخی از این شرکت‌ها به منظور هماهنگی دکل‌ها از نظر طراحی، موجب شکل‌گیری لیسانس و طراحی بیسیک از سوی چند شرکت بزرگ طراح مانند شرکت F & G، زنتک و هیتاچی ژاپن شد. در حال حاضر لیسانس ساخت دکل حفاری دریایی با مشارکت یک شرکت اماراتی طراحی شده است که در اجرای این مهم شرکت تاسیسات دریایی با یک شرکت اماراتی مشارکت دارند. نام این لیسانس فونیکس ۳۰۰ است.

فناوری ساخت دکل‌های دریایی موضوعی دیگر است که برای به‌کارگیری آن با کمترین هزینه، نیاز به تجربیات شرکت سازنده ریگ وجود دارد. هم اکنون این امکان فراهم شده است تا با همکاری دو شرکت ریگ‌‌ساز بزرگ دنیا که یکی در منطقه خاورمیانه و دیگری در چین قرار دارد، ساخت دکل‌های یاد شده آغاز شود.

شرکت اروپایی که قرار است تامین مالی ساخت دکل‌ها را به عهده گیرد، همکاری مناسبی با شرکت چینی دارد که بر این اساس بخشی از تجهیزات و خدمات به واسطه شرکت اروپایی از سوی شرکت چینی و بخش دیگر نیز به طور مستقیم به وسیله شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران انجام خواهد شد. آمارها نشانگر آن است که در ۲۰ سال گذشته تنها ۴۰ دستگاه حفاری پایه‌دار در دنیا ساخته شده است که رشدی معادل ۵/۰درصد در سال را نشان می‌دهد. علت اصلی کاهش ساخت دستگاه‌های حفاری پایه‌دار، کاهش شدید قیمت نفت در سال‌های پایانی دهه ۸۰ و دهه ۹۰ اعلام شده است. از سوی دیگر، باید توجه داشت با افزایش قیمت نفت، برنامه ساخت دستگاه‌های حفاری پایه‌دار در دستور کار شرکت‌های پیمانکار حفاری قرار گرفته است؛ به طوری که امروزه در دنیا حدود ۶۰ دستگاه حفاری پایه‌دار در حال ساخت است که برای بیشتر آنها قراردادهای دراز مدت اجاره منعقد شده است. علاوه بر آن، نرخ اجاره روزانه دکل‌های حفاری دریایی نیز چند برابر افزایش یافته است که لزوم ارتقای این ناوگان را در دنیا ضروری می‌کند.

بر همین اساس به جرات می‌توان گفت افزایش ناوگان جک‌آپ در ایران، افزون بر آنکه از اختصاص هزینه‌های بالای اجاره دکل به شرکت‌های خارجی جلوگیری می‌کند و برای شرکت‌های دارنده دکل در کشور درآمدزایی به همراه دارد، چنانچه در پروژه‌های نفت و گاز کشور مورد نیاز نباشد، می‌تواند در اختیار پروژه‌های خارجی قرار گیرد و ارزآوری بالایی داشته باشد. با توجه به برنامه‌های توسعه آینده میدان‌های مختلف نفت و گاز در خلیج فارس، از جمله فازهای مختلف و لایه نفتی میدان پارس جنوبی، توسعه میدان‌های رشادت، هنگام، توسعه احتمالی میدان اسفندیار، فاز دو میدان فروزان و توسعه میدان‌های گازی جدیدی که در اطراف جزیره کیش و لاوان وجود دارند، در آینده نزدیک، بیش از ۱۰ دستگاه حفاری دریایی دیگر مورد نیاز شرکت ملی نفت ایران است که سیاستگذاری در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد.

نسیم صدرنیا