کانسارهای اورانیوم

اورانیوم U عنصری است راهبردی و مصارف عمده آن در نیروگاههای اتمی و سلاحهای هسته ای و به مقدار جزئی, مصارف دارویی و پژوهشی دارد

اورانیوم (U) عنصری است راهبردی و مصارف عمده آن در نیروگاههای اتمی و سلاحهای هسته‌ای و به مقدار جزئی، مصارف دارویی و پژوهشی دارد. در فرآیند تشکیل کانیهای مختلف از ماگما، به دلیل بزرگ بودن شعاع یونی اورانیوم، این عنصر در مراحل اولیه تبلور ماگما، نمی‌تواند وارد شبکه هیچ یک از کانیها شود و تا مراحل آخر ماگما باقی می‌ماند، بنابراین اورانیوم بیشتر در سنگهای اسیدی متمرکز می‌شود، میزان فراوانی اوراینوم در کانیهایی مثل زیرکون، مونازیت، زینوتیوم حداکثر و در الیوین حداقل ممکن است.

اورانینیت و پیچ بلند، مهمترین کانیهای محیط احیایی هستند. کارنوتیت، مهمترین کانی محیط اکسیدان است.

● کانسارهای اورانیوم همراه کنگلومرای پرکامبرین:

کانسارهای اورلانیوم موجود در کنگلومرا که به نوع پلاسر نیزر معروفند، قدیمیترین کانسارهای اوراینیوم کشف شده محسوب می‌شوند. این کانسارها در اواخر آرکئن و اوایل پروتوزوئیک در محدوده زمانی ۲/۲ تا ۷۵/۲ میلیارد سال تشکیل و عمدتا در سپرهای پرکامبرین (مناطق آرام تکتونیکی) افریقای جنوبی کانادا، استرالیا، برزیل، هندوستان و امریکا کشف شده‌اند. مهمترین کانسارهای پلاسر در افریقای جنوبی و کانادا واقع شده‌اند.

این کانسارها در حاشیه حوضه‌های رسوبی کم عمق درون قاره ای و همراه رسوبات دلتایی تشکیل شده اند. به دلیل عدم وجود اکسیژن آزاد، اورانینیت به صورت آواری حمل و در محیط رودخانه‌ای و یا حاشیه حوضه‌های کم عمق درون قاره‌ای برجای گذاشته شده‌اند. کنگلومرای حاوی اورانیوم، دارای جور شدگی مناسیب است. اجزای تشکیل دهنده کنگلومرا، بطور عمده از سنگهای گرانیتی متعلق به اواخر آرکئن منشا گرفته‌اند. قطعات کوارتز در داخل این کنگلومرا فراوان یافت می‌شود و عیار اورانیوم، در جایی که قطعات کوارتز فراوان هستند، بالاست. از ویژگیهای این کنگلومرا، بالا بودن مقدار پیریت (۱۰ تا ۳۰ درصد)، وجود زیرکن و مونازیت را می‌توان نام برد.

● کانسارهای اورانیوم نوع دگر شیبی:

کانسارهای اورانیوم نوع دکگر شیبی که به نوع دگه‌ای نیز معروفند، در محدوده زمانی ۱۵۰۰ تا ۱۹۰۰ میلیون سال قبل تشکیل شده‌اند، این کانسارها در مناطق دگرشیبی، سنگهای دگرگونی و سنگهای رسوبی و آذرین که در مقایسه با دیگر انواع این کانسار، دارای عیار بالایی است، یافت می‌شوند.

کانیهای مهم این ذخایر عبارتند از: پیچ بلند و کافنیت

● کانسارهای اورانیوم در ماسه سنگها:

مهمترین ذخایر اورانیوم دنیا در ماسه سنگهای رودخانه ای تشکیل شده اند. حدود ۴۵ درصد ذخایر اورانیوم کشف شده کشورهای غربی و ۹۵ درصد اورانیوم امریکا از نوع ماسه سنگ است. کانسارهای اورانیوم نوع ماسه سنگ به سه گروه رول فرونت، آبراهه‌ای و مسطح تقسیم می‌شوند. این کانسارها، عمدتا از ۴۰۰ میلیون سال پیش تاکنون تشکیل شده‌اند. کانسارهای کشف شده در کشورهای مختلف از دوران گذشته تاکنون، عبارتند از: دوره کربونیفر تاترباس در افریقای جنوبی و امریکای جنوبی، پرمین در جنوب و شرق اروپا، دوران دوم در غرب امریکا و شرق اروپا و در دوران سوم در استرالیا. سنگ در برگیرنده، از نوع ماسه سنگ، آرکوز یا توف است که در محیط رودخانه یا حوضچه‌های کم عمق تشکیل شده‌اند.

کانیهای مهم هر ذخیره عبارتند از: کارنوتیت، اورانینیت، پیچج بلند و کمپلکس‌های آلی اورانیوم دار.

● کانسارهای اورانیوم همراه با سنگهای آذرین درونی:

اورانیوم به دلیل بزرگی شعاع یونی و ظرفیت زیاد در پگماتیت‌ها، نفلین سیانیت‌ها، آلکالی گرانیت‌ها، کربناتیت‌ها و سایر سنگهای اسیدی آلکالن و فوق آلکالن متمرکز می شوند: نظریه این سنگهای آذرین آلکالن- پرآلکالن و کربناتیت ها در ریفت های داخل قاره ای تشکیل می شوند.

اورانیوم اکثرا همراه پیرو کلر، فسفاتها ومونازیت دیده می‌شود که در مقایسه با کانسارهای دیگر، مشکل متالوژیکی دارند، مقدار Th، Nb و عناصر نادر خاکی (REE) این ذخایر، بالایت. همچنین مقدار جزئی، اورانینیت و اورانوتوریت نیز یافت می شود.

● کانسارهای اورانیوم موجود در سنگهای آتشفشانی:

آلاسکیت، تراکیت و ریولیت‌های آلکالن و پرآلکالن، که اکثرا در ریفت های (شکستگی) داخل قاره تشکیل می‌شوند، حاوی اورانیوم هستند. مقدار اورانیوم توف های اسیدی حدود دو برابر سنگهای پلوتونیک (درونی) است. کانیهای مهم اورانیوم عبارتند از: اورانینیت، کافنیت و برانریت، کانی سازی اکثرا حالت رگه‌ای دارد توف های غنی از اورانیوم در صورتی که تحت تاثیر فرآیندهای سطحی قرار گیرند به سرعت اکسید شده در رسوبات رودخانه‌ای برجای گذاشته خواهند شد.

نویسنده: یوسف مهربان(دانشجوی کارشناسی معدن دانشگاه کرمان)